W skardze konstytucyjnej z 17 marca 2004 r. zarzucono, że art. 4011 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) jest niezgodny z art. 190 ust. 4 Konstytucji oraz narusza art. 2 Konstytucji. Postanowieniem z 21 sierpnia 2003 r. (sygn. akt III CO 9/03), doręczonym pełnomocnikowi skarżącego 18 grudnia 2003 r., Sąd Najwyższy odrzucił skargę pozwanego Przedsiębiorstwa Przewozu Towarów PKS nr 2 w Lublinie o wznowienie postępowania zakończonego postanowieniem Sądu Najwyższego z 1 lutego 2002 r. (sygn. akt III CKN 900/00), którym Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia do rozpoznania kasacji pozwanego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie. Wskazana skarga o wznowienie postępowania została wniesiona z powołaniem się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 9 czerwca 2003 r. (sygn. akt SK 12/03) oraz przepisy art. 4011 § 1 i 2 k.p.c. Sąd Najwyższy powołał się na powyższe przepisy, przyjmując, że odnoszą się one wyłącznie do wyroków i nie dotyczą postanowień innych niż postanowienia co do istoty sprawy, wydane w postępowaniu nieprocesowym. Według Sądu Najwyższego takie ukształtowanie zasad wznowienia postępowania nie pozostaje w kolizji z art. 190 ust. 4 Konstytucji, gdyż pod pojęciem „zasad”, o których mowa w tymże przepisie, kryją się zasady konstrukcyjne wznowienia postępowania, do których należy określenie orzeczeń podlegających zaskarżeniu.

Zdaniem skarżącego powyższa wykładnia nie znajduje uzasadnienia w treści art. 190 ust. 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, który to przepis wyraźnie wymienia w swej treści „prawomocne orzeczenie sądowe” nie zaś „prawomocny wyrok sądu”. Przepis art. 4011 § 1 kodeksu postępowania cywilnego jednoznacznie ogranicza normę prawną, zawartą w art. 190 ust. 4 Konstytucji, gdyż odnosi się wyłącznie do wyroku i tym samym jest sprzeczny z Konstytucją, w szczególności z powołanym art. 190 ust. 4 Konstytucji, jak również narusza art. 2 Konstytucji. Zastosowanie przez Sąd Najwyższy art. 4011 § 1 kodeksu postępowania cywilnego, jako podstawy postanowienia, z 21 sierpnia 2003 r. (sygn. akt III CO 9/03), odrzucającego skargę, pozbawiło skarżącego możliwości merytorycznego rozpatrzenia, wniesionej przez niego skargi o wznowienie postępowania. Tym samym zostały naruszone konstytucyjne wolności i prawa skarżącego, a mianowicie zasada równości wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji) oraz prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy (art. 45 ust. 1 Konstytucji). Praktyka orzecznicza, polegająca na tym, że skargi o wznowienie postępowań, zakończonych prawomocnymi wyrokami, wydanymi na podstawie aktów normatywnych niezgodnych z Konstytucją, nie podlegają odrzuceniu, w świetle art. 4011 § 1 kodeksu postępowania cywilnego, zaś odrzuceniu takiemu podlegają skargi zakończone prawomocnymi postanowieniami, pomimo orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny o niezgodności z Konstytucją aktów normatywnych, na podstawie których zostały wydane, oznacza nierówność wobec prawa stron, których dotyczą poszczególne, wyżej wymienione rodzaje orzeczeń. Rozpatrzenie sprawy wyłącznie w oparciu o przesłanki formalne, przyjęte niezgodnie z normą konstytucyjną, nie spełnia przy tym wymogu sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

W niniejszej sprawie zachodzą przesłanki umorzenia postępowania wskazane w art. 39 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, co na etapie wstępnego rozpoznania skargi konstytucyjnej skutkuje odmową nadania jej dalszego biegu.

Zgodność z Konstytucją wskazanego w skardze przepisu była już badana przez Trybunał Konstytucyjny. Wyrokiem z 27 października 2004 r. w sprawie o sygn. SK 1/04 (OTK ZU nr 9/A/2004, poz. 96) Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z Konstytucją art. 4011 k.p.c., stanowiąc równocześnie, że straci on moc obowiązującą po dwunastu miesiącach.

Po ogłoszeniu wskazanego wyżej wyroku treść kwestionowanego przepisu, art. 4011 k.p.c. została zmieniona przez art. 1 pkt 15 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98). Obecnie art. 4011 k.p.c., w zgodzie z art. 190 ust. 4 Konstytucji stanowi, że: „Można żądać wznowienia postępowania również w wypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie”. Zastąpienie słowa „wyrok” słowem „orzeczenie” oznacza możliwość wznowienia postępowania także wówczas, gdy – jak w sprawie skarżącego – zostało ono zakończone postanowieniem. Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że jednocześnie ustawodawca zniósł § 2 art. 4011 k.p.c., eliminując tym samym miesięczny termin na wniesienie skargi o wznowienie postępowania. Przedstawione zmiany art. 4011 k.p.c. uzyskały moc obowiązującą od 6 lutego 2005 r., a zatem zanim Trybunał Konstytucyjny wydał orzeczenie w niniejszej sprawie. W konsekwencji zastosowanie znajduje art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, który stanowi o umorzeniu postępowania, „jeżeli akt normatywny w zakwestionowanym zakresie utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał”.

Nowelizacja z 22 grudnia 2004 r. poszła dalej, niż to postulował Trybunał Konstytucyjny w sygnalizacji (sygn. S 1/04; OTK ZU nr 3/A/2004, poz. 24) oraz w wyroku w sprawie o sygn. SK 1/04 . Zniesiony został przewidziany w art. 4011 § 2 k.p.c. miesięczny termin od wejścia w życie orzeczenia Trybunał Konstytucyjnego, który limitował możliwość wniesienia skargi o wznowienie postępowania. Ograniczenie krótkim terminem mogło powodować trudności w realizacji gwarantowanego w art. 190 ust. 4 Konstytucji prawa do wznowienia postępowania. Jego realizacja mogła się okazać problematyczna zwłaszcza wówczas, gdy Trybunał – na podstawie art. 190 ust. 3 Konstytucji – odsuwał w czasie utratę mocy obowiązującej przepisu uznanego za niezgodny z Konstytucją. Obecnie, po zniesieniu terminu wznowienia postępowania, nie zachodzi już obawa, że skarżący, który uzyskał korzystne dla siebie rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego, nie zdąży skonsumować owoców swego starania o stwierdzenie niekonstytucyjności (por. postanowienie TK z 7 czerwca 2005 r., sygn. SK 38/04).

Zmiana treści art. 4011 k.p.c., dokonana ustawą z 22 grudnia 2004 r. i obowiązująca od 6 lutego 2005 r., w całej rozciągłości realizuje interes skarżącego. Nie zachodzi więc szczególny przypadek przewidziany w art. 39 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym: wydanie orzeczenia nie jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych praw lub wolności skarżącego. W tej sytuacji należy umorzyć postępowanie ze względu na utratę mocy obowiązującej kwestionowanego przepisu.