W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 15 lutego 2008 r. pełnomocnik skarżących zarzucił art. 8 oraz art. 9 ust. 1 i 3 dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy (Dz. U. Nr 50, poz. 279, ze zm.; dalej: dekret o gruntach) oraz art. 215 ust. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603, ze zm.; dalej: u.g.n.) niezgodność z art. 2, art. 21 ust. 1 i 2, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 64 ust. 1 i 2, art. 77 ust. 1 i 2 oraz art. 175 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w oparciu o następujący stan faktyczny i prawny.

Skarżący są spadkobiercami nieruchomości, która na podstawie przepisów dekretu przeszła na własność gminy m.st. Warszawy. Poprzednik prawny nieruchomości 7 października 1948 r. wystąpił z wnioskiem – w trybie art. 7 ust. 1 dekretu – o przyznanie prawa użytkowania. Wniosek ten decyzją Prezydium Rady Narodowej w m.st. Warszawie z 24 września 1952 r. (znak: Gn-II-15K/127/52) nie został uwzględniony. Poprzednik prawny nie wystąpił z wnioskiem o przyznanie prawa do odszkodowania, w terminie, o którym mowa w art. 8 ust. 2 dekretu. Decyzją z 25 listopada 2002 r. (N.5.3-R-616/99) Prezes Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast stwierdził nieważność decyzji Prezydium Rady Narodowej z 24 września 1952 r. W dniu 11 marca 2004 r. Prezydent Miasta Stołecznego Warszawy decyzją nr 255/GK/2004, po rozpatrzeniu wniosku z 7 października 1948 r., odmówił skarżącym przyznania prawa do użytkowania wieczystego z uwagi na rozdysponowanie na cele publiczne terenu, na którym znajdowała się nieruchomość. Wobec takiego rozstrzygnięcia skarżący 12 sierpnia 2004 r. wystąpili z kolejnym wnioskiem – o przyznanie odszkodowania za nieruchomość. Prezydent Miasta Stołecznego Warszawy decyzją nr 1156/GK/2004 z 15 października 2004 r. odmówił przyznania odszkodowania z uwagi na to, że przedmiotowa nieruchomość była zabudowana kamienicą wielorodzinną nie zaś – jak wymaga tego regulujący kwestię odszkodowań art. 215 u.g.n. – domem jednorodzinnym. Decyzja ta została utrzymana w mocy przez Wojewodę Mazowieckiego decyzją nr 159/05 z 3 lutego 2005 r. Orzeczenie Wojewody Mazowieckiego zostało następnie zaskarżone do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, który wyrokiem z 25 stycznia 2006 r. (sygn. akt I SA/Wa 665/05) oddalił skargę. Także skarga kasacyjna od przedmiotowego orzeczenia została oddalona wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 11 września 2007 r. (sygn. akt I OSK 942/06).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Przedmiotem kontroli w trybie skargi konstytucyjnej – zgodnie z jednoznacznym brzmieniem art. 79 ust. 1 Konstytucji – może być tylko taki przepis ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego ostatecznie rozstrzygnięto o przysługujących skarżącemu konstytucyjnych prawach lub wolnościach. Z zakwestionowanych w skardze przepisów jedynie w odniesieniu do art. 215 ust. 2 u.g.n. można stwierdzić istnienie tej przesłanki dopuszczalności skargi konstytucyjnej.

Przedmiotem skargi uczyniono trzy przepisy dekretu o gruntach (art. 8 oraz art. 9 ust. 1 i 3) regulujące kwestię odszkodowania za utracone, w trybie przewidzianym przez ten akt prawny, nieruchomości. Jednakże dla możliwości zastosowania tych przepisów wobec skarżących zasadnicze znaczenie ma rozstrzygnięcie dwóch kwestii: po pierwsze, czy prawo do odszkodowania powstało w oparciu o przepisy dekretu oraz po drugie, czy mogło być zrealizowane w obecnym stanie prawnym. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że w niniejszej sprawie odpowiedź na oba pytania jest negatywna.

Zaskarżony dekret o gruntach uzależniał przyznanie odszkodowania od wystąpienia przez uprawniony podmiot z dwoma wnioskami, to jest (1) wnioskiem o przyznanie na gruncie prawa wieczystej dzierżawy z czynszem symbolicznym lub prawa zabudowy za opłatą symboliczną (art. 7 ust. 1 dekretu o gruntach) oraz w razie niezgłoszenia wniosku lub nieprzyznania dotychczasowemu właścicielowi wieczystej dzierżawy albo prawa zabudowy, a także (2) wnioskiem, którego treścią jest żądanie odszkodowania (art. 9 ust. 1 i 2 dekretu o gruntach). Taki kształt regulacji wykluczał zatem możliwość powstania odszkodowania w sytuacji niezłożenia jednego z przedmiotowych dokumentów. Z okoliczności sprawy wynika, że poprzednicy prawni wystąpili tylko z pierwszym ze wskazanych wniosków, nie formułując kolejnego żądania odszkodowania. W konsekwencji prawo do odszkodowania powstało w dniu wystąpienia z żądaniem odszkodowania (12 sierpnia 2004 r.), po wcześniejszym negatywnym rozpatrzeniu wniosku z 7 października 1948 r. o przyznanie prawa użytkowania wieczystego. W istniejącym w tej dacie stanie prawnym, dotyczącym uprawnień odszkodowawczych właścicieli nieruchomości odebranych przez Skarb Państwa na mocy przedmiotowego dekretu, obowiązywały inne zasady dotyczące odszkodowań. Po pierwsze, zaistniały skutki prawne wprowadzone ustawą z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce nieruchomościami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. Nr 22, poz. 99, ze zm.). Zgodnie z art. 82 tej ustawy z dniem wejścia jej w życie – to jest 1 sierpnia 1985 r. – „wygasają prawa do odszkodowania za przejęte przez państwo grunty, budynki i inne części składowe nieruchomości, przewidziane w art. 7 ust. 4 i 5 i art. 8 dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy (Dz. U. Nr 50, poz. 279)”. Z takiego brzmienia przepisu wynika, że jakkolwiek nie nastąpiła utrata mocy obowiązującej dekretu o gruntach, to jednak art. 7 ust. 4 i 5 oraz art. 8 nie może już wywołać pro futuro skutków prawnych w postaci uzyskania prawa do odszkodowania za utraconą nieruchomość. Tym samym przepis art. 8 oraz uwarunkowane nim art. 7 ust. 4 i 5 art. 9 ust. 1 i 3 dekretu o gruntach jako przepisy niezdolne do wywołania skutków prawnych po 1 sierpnia 1985 r. nie mogły być podstawą rozstrzygnięcia w sprawie skarżących. Zwrócił na to uwagę zarówno Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, jak i Naczelny Sąd Administracyjny, z poglądami których Trybunał Konstytucyjny w pełni się zgadza. Po drugie zaś, podstawą orzekania organów administracyjnych o uprawnieniach odszkodowawczych skarżących był art. 215 ust. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2000 r. Nr 46, poz. 543, ze zm.), który od dnia wejścia w życie przedmiotowej ustawy, to jest 1 stycznia 1998 r., reguluje kwestię odszkodowań za wskazane w tym przepisie nieruchomości. Z uwagi więc na zaistnienie przesłanki odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu – to jest braku związku pomiędzy ostatecznym rozstrzygnięciem w sprawie skarżących a zakwestionowanymi w skardze przepisami – Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.

W zakresie art. 215 ust. 2 u.g.n. skarga konstytucyjna została przekazana do merytorycznego rozpoznania.