W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 23 lutego 2007 r. skarżący zarzucił art. 204 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, ze zm.) sprzeczność z art. 2, art. 31 ust. 1 i 3, art. 41 ust. 1 i art. 45 ust. 1 Konstytucji. Źródeł niekonstytucyjności art. 9 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, ze zm.; dalej: k.w.w.) upatruje skarżący natomiast w jego sprzeczności z art. 2, art. 31 ust. 1, art. 41 ust. 1 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w oparciu o następujący stan faktyczny i prawny. Postanowieniem z 5 maja 2005 r. (sygn. akt III K 1029/05) Sąd Rejonowy w Białymstoku, umarzając prowadzone przeciwko skarżącemu postępowanie karne, orzekł środek zabezpieczający w postaci umieszczenia go w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym. Postanowienie to zostało utrzymane w mocy postanowieniem z 29 lipca 2005 r. (VIII Kz 425/05). Internacja rozpoczęła się w dniu 23 lutego 2006 r. Pismem z 30 marca 2006 r. internowany wniósł o uchylenie internacji, natomiast jego obrońca pismem z 4 kwietnia 2006 r. wniósł o orzeczenie w przedmiocie zasadności dalszego stosowania internacji i zażądanie opinii o stanie zdrowia skarżącego. W dniu 10 maja 2006 r. Sąd Rejonowy w Białymstoku postanowił odroczyć posiedzenie w przedmiocie zasadności kontynuacji środka zabezpieczającego i zwrócić się o wydanie opinii biegłych sądowych lekarzy psychiatrów i psychologa. Postanowieniem z 14 czerwca 2006 r. (sygn. akt III K 1029/05) Sąd Rejonowy nie uwzględnił wniosku skarżącego w przedmiocie uchylenia internacji. Postanowieniem z 11 lipca 2006 r. (sygn. akt IV Kzw 415/06) Sąd Okręgowy w Białymstoku, IV Wydział Penitencjarny i Nadzoru nad wykonywaniem Orzeczeń Karnych, rozpoznając wniesione zażalenie, uchylił zaskarżone orzeczenie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Postanowieniem z 11 września 2006 r. (sygn. akt III K 1029/05) Sąd Rejonowy w Białymstoku uchylił wobec skarżącego środek zabezpieczający w postaci umieszczenia w zakładzie psychiatrycznym i zarządził zwolnienie skarżącego. Postanowienie to zostało przesłane skarżącemu. Zostało wykonane po uprawomocnieniu. W dniu 2 września 2006 r. skarżący wystąpił do Sądu Rejonowego z wnioskiem o wyznaczenie adwokata z urzędu celem wniesienia skargi konstytucyjnej. Postanowieniem z 29 listopada 2006 r. (sygn. akt I Co 426/06) Sąd Rejonowy w Sokółce przyznał skarżącemu pełnomocnika z urzędu. Stosowne pismo ORA zostało doręczone pełnomocnikowi skarżącego w dniu 11 grudnia 2006 r.

Niezgodności art. 204 k.k.w. upatruje skarżący w braku określenia terminu, w jakim sąd powinien orzec w przedmiocie stosowania dalszego środka zabezpieczającego; termin „bezzwłocznie” użyty w kwestionowanym przepisie jest jego zdaniem nieprecyzyjny.

W uzasadnieniu powyższego zarzutu skarżący – odwołując się do charakteru wolności i zasad jej ograniczania – wskazuje, iż ani k.k., ani k.k.w. nie określa przesłanek, które powinny decydować o uchyleniu środka zabezpieczającego. W art. 94 § 2 k.k. powiedziane zostało jedynie, że sąd orzeka o zwolnieniu z zakładu sprawcy, jeżeli jego dalsze pozostawanie w zakładzie nie jest konieczne; kryterium to – w ocenie skarżącego – jest nieprecyzyjne i stwarza możliwość dowolności, co prowadzi do naruszenia praw wynikających z art. 41 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 1 i 3 Konstytucji. Wskazując na fakt, iż internacja jest formą pozbawienia człowieka wolności, skarżący uznaje użycie w art. 204 k.k.w. zwrotu „bezzwłocznie” – który jest ogólnikowy i powoduje, iż sąd nie jest związany jakimś konkretnym terminem – za niedopuszczalne. W efekcie bowiem o stosowaniu internacji nie decyduje stan zdrowia, lecz opieszałe działanie sądu. Skarżący wskazuje ponadto na brak instrumentów, które mogłyby zapobiec przewlekłemu działaniu sądów; pozbawienie wolności w takiej sytuacji narusza przysługujące skarżącemu prawo podmiotowe.

Art. 204 pozostaje również w sprzeczności z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Zdaniem skarżącego przepisy powinny być tak sformułowane, aby wykluczyć możliwość przewlekania postępowania przez orzekające w sprawie sądy. Skarżący wskazuje także na regulacje k.p.k. i regulaminów wydanych na jego podstawie, mających zastosowanie w przypadku tymczasowego aresztowania. Zdaniem skarżącego, w tym przypadku nie ma miejsca na dowolność i przewlekłość działania sądów.

Niekonstytucyjności art. 9 § 2 k.k.w. upatruje skarżący w objęciu zakresem zastosowania tego przepisu postanowień, których przedmiotem jest uchylenie zastosowanego środka zabezpieczającego.

Zarządzeniem z 20 kwietnia 2007 r. wezwano pełnomocnika skarżącego do uzupełnienia braku formalnego wniesionej skargi konstytucyjnej poprzez wskazanie, w jaki sposób wydanie wskazanego w skardze jako ostateczne rozstrzygnięcia doprowadziło do naruszenia wskazanych w skardze konstytucyjnych praw lub wolności.

W piśmie procesowym nadesłanym w celu uzupełnienia braków skargi konstytucyjnej skarżący wskazał, iż postanowienie sądu rejonowego zostało wydane po upływie prawie 3 miesięcy od otrzymania opinii biegłego i psychologa. Nie zostało ono natychmiast wykonane, ponieważ musiało czekać na uprawomocnienie się. „W świetle powołanych standardów konstytucyjnych działanie sądu w oparciu o zaskarżone przepisy należy oceniać jako przewlekłe i opieszałe, co zważając na fakt, że dotyczyło osoby faktycznie pozbawionej wolności było niedopuszczalne w demokratycznym państwie prawa”. Zdaniem skarżącego, pomimo dyrektywy bezzwłocznego orzekania o uchyleniu internacji, czekał on przez blisko 4 miesiące do czasu uprawomocnienia się postanowienia sądu rejonowego, przebywając w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym jako osoba faktycznie pozbawiona wolności. Pobyt przez ten okres w szpitalu należy – zdaniem skarżącego – oceniać jako niezgodny z podmiotowym prawem do wolności oraz zasadami państwa prawnego. In fine skarżący stwierdza, iż w jego sprawie „wskazane w skardze konstytucyjne prawa i wolności zostały naruszone na skutek wydania przez Sąd Rejonowy w Białymstoku postanowienia w przedmiocie uchylenia internacji po upływie blisko 3 miesięcy od otrzymania opinii biegłych”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Uprawnionym do wniesienia skargi konstytucyjnej jest wyłącznie podmiot, którego konstytucyjne prawa lub wolności zostały naruszone na skutek wydania w jego sprawie rozstrzygnięcia opartego o niekonstytucyjne przepisy. Wydanie tego orzeczenia, a także wyczerpanie od niego drogi prawnej stanowi przesłanki skargi konstytucyjnej, których spełnienie warunkuje merytoryczne rozpoznanie wniesionego środka prawnego.

W sprawie, w związku z którą wniesiono skargę konstytucyjną skarżący naruszenia przysługującej mu wolności osobistej i wolności poruszania się upatruje w wydaniu postanowienia Sądu Rejonowego w Białymstoku z 11 września 2006 r. (sygn. akt III K 1029/05), mocą którego został w stosunku do niego uchylony zastosowany środek zabezpieczający – umieszczenie w zakładzie zamkniętym. Faktycznego naruszenia praw upatruje jednak nie tyle w samym fakcie uchylenia zastosowanego środka, ile w momencie, w którym to uchylenie nastąpiło, tj. po upływie trzech miesięcy od wydania opinii przez biegłych orzekających w sprawie.

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego z wydaniem wskazanego powyżej rozstrzygnięcia nie można łączyć naruszenia wskazanych w skardze wolności konstytucyjnych, jako że nie narusza ono ani nie ogranicza przysługujących skarżącemu konstytucyjnych wolności; wręcz przeciwnie – wydanie tego orzeczenia uznać należy za realizację przysługujących skarżącemu wolności konstytucyjnych. Ewentualne ograniczenie wolności mogłoby wynikać z zaistniałej sytuacji faktycznej, jaką było niewydanie rozstrzygnięcia w określonym terminie, nie zaś z faktu wydania tego rozstrzygnięcia.

Na marginesie stwierdzić należy, iż nawet akceptacja tezy, zgodnie z którą z wydaniem wskazanego powyżej orzeczenia można łączyć naruszenie przysługujących skarżącemu konstytucyjnych wolności, nie oznacza przyjęcia, iż zostały spełnione przesłanki skargi konstytucyjnej. Zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym warunkiem merytorycznego rozpatrzenia skargi konstytucyjnej jest wniesienie jej po wyczerpaniu drogi prawnej od rozstrzygnięcia, z wydaniem którego wiąże się naruszenie przysługujących skarżącemu praw lub wolności konstytucyjnych. W niniejszej sprawie skarżący nie wniósł żadnego środka zaskarżenia, co – mając na względzie treść wydanego w jego sprawie rozstrzygnięcia – nie może budzić zdziwienia. Stanowi to jednakże argument przemawiający za tezą, iż faktycznie w ocenie skarżącego wydane w sprawie rozstrzygnięcie nie narusza wskazanych w skardze konstytucyjnych wolności. Podkreślić należy, iż warunkiem wniesienia skargi konstytucyjnej nie jest wydanie w sprawie skarżącego jakiegokolwiek rozstrzygnięcia opartego na zaskarżonym przepisie, tylko takiego rozstrzygnięcia, które ze względu na niekonstytucyjną treść leżącego u jego podstaw przepisu prowadzi do naruszenia przysługujących skarżącemu konstytucyjnych praw lub wolności. Nie uprawnia do wniesienia skargi konstytucyjnej sytuacja, w której wprawdzie zaistniało naruszenie konstytucyjnych praw lub wolności, jednakże nie wynika ono bezpośrednio z brzmienia zaskarżonego przepisu. Skarga jest też niedopuszczalna, gdy naruszenie powstało na skutek zastosowania przepisu nieznajdującego odzwierciedlenia w wydaniu rozstrzygnięcia.

Niezależnie od powyższej okoliczności wskazać należy na oczywistą bezzasadność podnoszonego w skardze zarzutu. Zgodnie z treścią art. 204 k.k.w. „Sąd, nie rzadziej niż co 6 miesięcy, a w wypadku uzyskania opinii, że dalsze pozostawanie sprawcy w zamkniętym zakładzie, w którym wykonuje się środek zabezpieczający, nie jest konieczne, bezzwłocznie orzeka w przedmiocie dalszego stosowania tego środka”. Skarżący w pierwszym rzędzie kwestionuje brak wskazania przesłanek uzasadniających zwolnienie z zamkniętego zakładu, przy czym ten zarzut odnosi nie tyle do treści kwestionowanego przepisu, ile do brzmienia art. 94 § 2 k.k., który to przepis nie stanowi przedmiotu niniejszej skargi konstytucyjnej. Ponadto, skarżący kwestionuje sposób określenia w przepisie terminu, w jakim sąd ma wydać rozstrzygnięcie. Jego zdaniem zwrot „bezzwłocznie” jest zbyt ogólnikowy i pozostawia zbyt wiele dowolności orzekającemu sądowi. W ocenie Trybunału wskazana w skardze argumentacja nie zasługuje na uwzględnienie. Zwrot „bezzwłocznie” ma ugruntowane znaczenie w doktrynie prawa karnego, zarówno materialnego, jak i procesowego i oznacza „bez uzasadnionej zwłoki”. Niedotrzymanie tego terminu przez orzekający w sprawie sąd rodzić będzie takie same konsekwencje, jak gdyby termin ten określony był przez odwołanie się do ilości dni, w trakcie których sąd ma wydać określone rozstrzygnięcie. Jeżeli, zdaniem skarżącego – co wynika z uzasadnienia skargi – brak jest prawnych mechanizmów zmuszenia sądów do działania w przypadku niezwolnienia bezzwłocznie internowanego z zakładu zamkniętego, to ten brak występowałby także w sytuacji, w której termin ten określony zostałby liczbowo. Idąc dalej, można zasadnie twierdzić, iż ewentualnego naruszenia praw upatruje skarżący nie tyle w brzmieniu zaskarżonego przepisu, ile w sposobie jego zastosowania przez orzekający w sprawie sąd. Sposób stosowania prawa pozostaje zaś poza zakresem kontroli Trybunału Konstytucyjnego.

Na marginesie jeszcze wskazać należy na pewną nierzetelność przytoczonych w skardze argumentów, mających uprawdopodobnić naruszenie przysługującej skarżącemu wolności osobistej (wolności poruszania się). Skarżący wprawdzie został faktycznie zwolniony z zakładu zamkniętego po upływie 4 (a właściwie 5) miesięcy od daty złożenia wniosku oraz w 3 miesiące po wpłynięciu opinii biegłych, jednakże podkreślić należy, iż pierwsze rozstrzygnięcie w przedmiocie uchylenia środka zapobiegawczego zostało wydane 14 czerwca 2006 r., czyli dzień po wydaniu opinii sądowo-psychiatrycznej, która zdaniem sądu nie dawała podstaw do uwzględnienia złożonego wniosku. Dopiero po uchyleniu powyższego orzeczenia postanowieniem Sądu Okręgowego w Białymstoku, sąd I instancji wydał ponownie postanowienie, którym tym razem zadecydował się uchylić zastosowany wobec skarżącego środek zabezpieczający.

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego oczywiście bezzasadnym jest także zarzut wysunięty w stosunku do art. 9 § 2 k.k.w. Treścią tego zarzutu jest niezasadne wstrzymanie wykonania postanowienia wydanego w przedmiocie środka zabezpieczającego do czasu jego uprawomocnienia. Nie oceniając konieczności wykonania przedmiotowego orzeczenia bezpośrednio po jego wydaniu, Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, iż zarzut powyższy skierowany jest przeciwko przepisowi o treści: „Orzeczenie staje się wykonalne z chwilą uprawomocnienia, chyba że ustawa stanowi inaczej”. Oznacza to, iż przepis powyższy wprowadza jedynie zasadę ogólną, zgodnie z którą podlegają wykonaniu jedynie prawomocne orzeczenia, wskazując jednocześnie na dopuszczalność wprowadzenia przez ustawodawcę wyjątków w tym zakresie. Skarżący we wniesionej skardze nie kwestionuje wprowadzenia samej zasady; przedmiotem zarzutu jest de facto brak wprowadzenia wyjątku od niej w przypadku orzeczeń wydawanych w przedmiocie uchylenia środków zabezpieczających. Jest to zatem skarga na lukę w prawie – niewprowadzenie pewnego unormowania, które – w ocenie skarżącego – jest konieczne dla zapewnienia realizacji przysługujących mu praw.

Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że nie można w tym przypadku uznać, iż mamy do czynienia z pominięciem ustawodawczym. Brak jest bowiem jakichkolwiek argumentów dla uzasadnienia tezy, zgodnie z którą art. 9 § 2 k.k.w. stanowi źródło normy, której zakres zastosowania jest niepełny ze względu na pozostawienie poza jego zakresem sytuacji, w której sąd wydaje postanowienie w przedmiocie uchylenia środków zabezpieczających. Nie ma także – w ocenie Trybunału – podstaw do obrony przeciwstawnej tezy, iż zakres zastosowania wynikającej z art. 9 § 2 k.k.w. normy jest zbyt obszerny, tzn. obejmuje on także sytuacje, w których sąd wydaje postanowienie w przedmiocie uchylenia środków zabezpieczających. Uzasadniając powyższe twierdzenia, należy w pierwszej kolejności wskazać na wyraźne odesłanie w kwestionowanym przepisie do innych regulacji ustawowych, których zadaniem ma być określenie wyjątków od wprowadzonej tym przepisem zasady. Uniemożliwia to przyjęcie, iż integralną, funkcjonalną częścią normy wynikającej z zaskarżonego art. 9 § 2 k.k.w. powinien być pewien element regulacji, którego brak, a mianowicie wyraźne wykluczenie jej zastosowania w sytuacjach, w których przedmiotem wydanego orzeczenia jest uchylenie środka zapobiegawczego. Brak takiej regulacji – ze względu na jednoznaczne brzmienie przepisu – może zostać potraktowany jedynie jako luka w prawie, która – zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego – nie podlega kontroli w trybie skargi konstytucyjnej. Przypomnieć należy, iż Trybunał Konstytucyjny pełni rolę wyłącznie tzw. „ustawodawcy negatywnego”. Uznanie, wskutek rozpatrzenia skargi przez Trybunał Konstytucyjny, zaskarżonego przepisu za niekonstytucyjny prowadzić ma do jego wyeliminowania z systemu prawa, a poprzez ponowne rozpoznanie przez odpowiednie organy sprawy, w związku z którą wniesiono skargę, do usunięcia istniejącego naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności.

Mając powyższe na uwadze, należało orzec jak na wstępie.