W skardze konstytucyjnej złożonej 13 maja 2002 r. zarzucono, że art. 104 ust. 5 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 ze zm.) jest niezgodny z art. 165 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Zdaniem skarżącej przepis ten ogranicza prawo do nabycia przez gminę własności składników majątkowych przejmowanych szkół, co do których nie zostało stwierdzone prawo zarządu, pomimo że istniały przesłanki do jego stwierdzenia. Narusza to prawo własności komunalnej i konstytucyjną zasadę samodzielności gmin. Decyzją 18 maja 2000 r. Prezes Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast odmówił wszczęcia postępowania o stwierdzenie nieważności decyzji Wojewody Siedleckiego z 10 grudnia 1992 r., utrzymującej w mocy decyzję kierownika Urzędu Rejonowego w Garwolinie z 28 września 1992 r. Skarga na wskazana wyżej decyzję została oddalona wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z 13 grudnia 2001 r.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

O prawie własności jednostek samorządu terytorialnego Trybunał Konstytucyjny wypowiedział się obszernie w wyroku z 12 kwietnia 2000 r.: „Własność przysługująca gminom odgrywa więc szczególną, konstytucyjną rolę. W pewnym sensie decyduje bowiem o realności systemu samorządowego w państwie. Istnienie zależności, którą wyraża art. 165 ust. 1 Konstytucji, wiąże niewątpliwie ustawodawcę zwykłego; oznacza ograniczenie w stanowieniu prawa w taki sposób, aby zamierzone regulacje nie naruszały konstytucyjnego zakresu samodzielności gmin. (...). Nawet jeśli odrzuci się pozostałe wzorce kontroli (art. 21 ust. 1 i art. 64 ust. 2 Konstytucji), to podstawa konstytucyjnej ochrony własności komunalnej wynika z art. 165 ust. 1 i jest tym silniejsza, że przepis ten traktuje własność komunalną jako gwarancję osobowości prawnej samorządu terytorialnego, jednego z istotnych elementów demokratycznego państwa”. Równocześnie Trybunał wskazał na zróżnicowanie w zakresie ochrony prawa własności jednostek samorządu terytorialnego: „Odnotować jednak należy zróżnicowanie pozycji prawnej poszczególnych składników mienia gminy ze względu na funkcje, które ma ono do spełnienia. Zasadnicza linia podziału przebiega między prawami majątkowymi stanowiącymi tzw. mienie publiczne, które służy funkcjonowaniu organów administracji lub bezpośredniemu zaspokajaniu zbiorowych potrzeb publicznych (np. drogi, budynki urzędów, szkół itp.), a majątkiem służącym celom gospodarczym (np. nieruchomości, hale targowe itp.). O ile w zakresie pierwszym gmina z natury rzeczy poddana jest szczególnym ograniczeniom o charakterze publicznoprawnym, o tyle gospodarowanie pozostałymi składnikami mienia podlega w całości regułom prawa cywilnego. Gdy chodzi o prawa do tej części majątku, gmina musi być traktowana w sposób zbliżony do podmiotów prawa prywatnego” (wyrok z dnia 12 kwietnia 2000 r., sygn. K. 8/98, OTK ZU nr 3/2000, poz. 87). W przedmiotowej sprawie mamy do czynienia z pierwszego rodzaju składnikami mienia, w obrębie których gmina poddana jest szczególnym ograniczeniom publicznoprawnym. Wynika to z treści zaskarżonego przepisu oraz ze sformułowania samej skargi konstytucyjnej, w której skarżąca podnosi, iż chodzi o „zadania własne związane z zaspokajaniem potrzeb bytowych społeczności lokalnych obejmują dostęp do usług oświatowych”.

W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji i art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, skarżący składając skargę konstytucyjną powinien wskazać swoje prawa lub wolności konstytucyjne naruszone rozstrzygnięciem sądu lub organu administracji publicznej oraz sposób ich naruszenia przez zaskarżony akt normatywny. Z cytowanych przepisów, a przede wszystkim z charakteru konstytucyjnych praw jednostki wynika, iż istotą tych praw jest zapewnienie jednostce ochrony względem państwa i innym podmiotów władzy publicznej. Podstawowa funkcja praw konstytucyjnych sprowadza się do zagwarantowania jednostce ochrony przed ingerencją organów władzy publicznej oraz zagwarantowania jej możliwości korzystania z uprawnień mieszczących się w zakresie przedmiotowym konstytucyjnych praw. Realizacja wskazanej funkcji dotyczy w pierwszej kolejności osób fizycznych, może również dotyczyć osób prawnych, o ile mogą być one podmiotami tychże praw. Ze wskazanym charakterem praw i wolności związana jest ściśle instytucja skargi konstytucyjnej, która służy ochronie konstytucyjnych praw i wolności na płaszczyźnie stanowienia prawa. Z istoty skargi wynika, iż przysługuje ona podmiotom prywatnoprawnym, w sytuacji gdy prawa tych podmiotów są naruszane przez działanie podmiotów prawa publicznego. W zasadzie skarga konstytucyjna nie ma natomiast na celu ochrony praw podmiotów publicznoprawnych, nawet gdy prawa te mają charakter konstytucyjny. Skarga konstytucyjna gminy mogłaby być merytorycznie rozpoznana jedynie w sytuacji, gdy jak to wynika z cytowanego wyroku Trybunału Konstytucyjnego, gmina mogłaby być traktowana w sposób zbliżony do podmiotów prawa prywatnego. W przedmiotowej sprawie sytuacja taka jednak nie występuje. Z powyższego wynika, iż w drodze skargi konstytucyjnej nie można kwestionować wprowadzonego przez ustawodawcę ograniczenia prawa do „nabycia przez gminę własności tych składników majątkowych przejmowanych szkół, co do których nie zostało stwierdzone prawo zarządu”.

Na marginesie należy jedynie dodać, iż powyższa konstatacja nie osłabia ochrony prawa własności jednostek samorządu terytorialnego, o którym mowa w art. 165 ust. 1 Konstytucji, skoro w myśl art. 191 ust. 1 pkt 3 Konstytucji organy stanowiące tych jednostek mogą wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zbadania zgodności z Konstytucją aktów normatywnych dotyczących zakresu ich działania.

Mając powyższe na względzie należało orzec jak w sentencji.