W skardze konstytucyjnej Edwarda Wiatera (dalej: skarżący) z 20 marca 2007 r. zarzucono, że art. 109 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. Nr 210, poz. 2135, ze zm.; dalej: ustawa o świadczeniach zdrowotnych) jest niezgodny z art. 2 oraz art. 68 ust. 1-3 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna sformułowana została w związku z następującą sprawą. W dniu 23 sierpnia 2004 r. skarżący wniósł do Sądu Rejonowego, II Wydziału Cywilnego w Szczecinie, pozew o zapłatę w sprawie zasądzenia od pozwanego Zachodniopomorskiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia kwoty 4690,21 zł tytułem poniesionych przez skarżącego kosztów zakupu leku Vigil. Sąd nie rozstrzygnął przedmiotowej sprawy co do zasady i postanowieniem z 29 maja 2006 r. (sygn. akt II C 423/06) przekazał sprawę do pozwanego jako organu właściwego w zakresie żądania refundacji kosztów leku. Dyrektor Zachodniopomorskiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia decyzją z 12 lipca 2006 r. (nr WSU/4361/44/2006) odmówił skarżącemu sfinansowania leczenia produktem Vigil, argumentując, że nie ma ani prawnych, ani aksjologicznych przesłanek do przyjęcia bezpośredniej odpowiedzialności Funduszu wobec ubezpieczonego. Lek Vigil nie znajdował się bowiem w wykazach leków refundowanych, ustalanych w drodze rozporządzeń Ministra Zdrowia. Prezes Narodowego Funduszu Zdrowia, jako organ odwoławczy, w decyzji z 3 sierpnia 2006 r. (nr 318/2006/Ub) utrzymującej w mocy zaskarżoną decyzję, wskazał, że zgodnie z ustawą, Narodowy Fundusz Zdrowia dokonuje refundacji ceny leku wydanego z apteki bezpłatnie lub za częściową odpłatnością na podstawie art. 63 ustawy o świadczeniach zdrowotnych. Skarżący wniósł skargę na powyższą decyzję do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, który wyrokiem z 4 grudnia 2006 r. (sygn. akt VII SA/Wa 1718/06) stwierdził nieważność zaskarżonej decyzji oraz poprzedzającej ją decyzji organu pierwszej instancji. Sąd uznał, że decyzja Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia rażąco narusza prawo. Sąd ustalił, że art. 109 ustawy o świadczeniach zdrowotnych, będący podstawą rozstrzygnięcia administracyjnego w rozpatrywanej sprawie, nie stanowi jednocześnie podstawy do orzekania o bezpośrednim zwrocie świadczeniobiorcy (skarżącemu jako ubezpieczonemu w rozumieniu tejże ustawy) poniesionych opłat za wykonane świadczenie, gdyż nie przewiduje możliwości zwrotu kosztów leczenia na wniosek świadczeniobiorcy. Art. 109 powołanej wyżej ustawy jest przepisem kompetencyjnym, upoważniającym z mocy ustawy wymieniony organ Funduszu do podejmowania konkretnych działań władczych, tj. prowadzenia postępowania z zakresu ubezpieczenia zdrowotnego, a do indywidualnych spraw z zakresu ubezpieczenia zdrowotnego zalicza się sprawy objęcia ubezpieczeniem zdrowotnym i ustalenia prawa do świadczeń. Skoro żaden przepis ustawy nie przyznaje osobom objętym jej działaniem prawa do żądania zwrotu środków poniesionych na opiekę zdrowotną poza systemem tej ustawy, to w tym zakresie nie istnieje stosunek administracyjnoprawny pomiędzy osobą domagającą się refundacji, a którymkolwiek z organów wymienionych w ustawie. Nie ma zatem żadnych podstaw, by wywieść istnienie takiego stosunku z ogólnej normy kompetencyjnej zapisanej w art. 109 ustawy o świadczeniach zdrowotnych, czy też wywodzić taki skutek z art. 68 Konstytucji. W ocenie Sądu powyższe oznacza, że zaskarżona decyzja nie ma podstawy w żadnym powszechnie obowiązującym przepisie prawnym o charakterze materialnym zawartym w ustawie lub w akcie wydanym z wyraźnego upoważnienia ustawowego.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 29 maja 2007 r. wezwano pełnomocnika skarżącego do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej poprzez: wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa skarżącego, określone w art. 68 ust. 1, 2 i 3 oraz w art. 2 Konstytucji, zostały – jego zdaniem – naruszone, a także wskazanie sposobu ich naruszenia; doręczenie decyzji Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z 3 sierpnia 2006 r. (nr 318/2006/Ub) oraz wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 4 grudnia 2006 r. (sygn. akt VII SA/Wa 1718/06).

W piśmie z 11 czerwca 2007 r. pełnomocnik skarżącego odniósł się do stwierdzonych braków formalnych skargi konstytucyjnej.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 Konstytucji skarga konstytucyjna jest środkiem ochrony konstytucyjnych wolności lub praw, skutkującym usunięciem z systemu prawa przepisów ustaw lub innych aktów normatywnych, stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej, naruszającego wolności lub prawa albo obowiązki skarżącego określone w Konstytucji. Korzystanie ze skargi konstytucyjnej warunkowane jest spełnieniem przesłanek wskazanych w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Wśród nich znajduje się wymóg wskazania przepisu ustawy (lub innego aktu normatywnego), na podstawie którego sąd (lub organ administracji publicznej) orzekł ostatecznie o prawach lub wolnościach skarżącego określonych w Konstytucji i w stosunku do którego skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją (art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego rozpatrywana skarga konstytucyjna nie spełnia powyższej przesłanki dopuszczalności korzystania z tego środka ochrony konstytucyjnych wolności lub praw. Z treści skargi konstytucyjnej wynika bowiem jednoznacznie, że skarżący zarzut naruszenia swoich praw konstytucyjnych stawia art. 109 ustawy o świadczeniach zdrowotnych. Nie dostrzega jednocześnie, że Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uznał, że przepis ten nie stanowi podstawy do orzekania o bezpośrednim zwrocie kosztów leczenia, które powstały w rezultacie zakupu przez skarżącego leku Vigil (zob. także wyrok NSA z 30 marca 2006 r., sygn. akt II GSK 403/05, ONSAiWSA nr 5/2006, poz. 144). Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, skoro zaskarżony przepis wyłącza możliwość stosowania uznania administracyjnego przez Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia w zakresie decydowania o refundacji kosztów leczenia preparatem Vigil, to tym samym pozostaje indyferentny prawnie z punktu widzenia konstytucyjnych wolności lub praw skarżącego. Natomiast stwierdzenie nieważności decyzji Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia oraz poprzedzającej ją decyzji organu pierwszej instancji nastąpiło na podstawie art. 145 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, ze zm.). Z tego względu kwestionowany w skardze art. 109 ustawy o świadczeniach zdrowotnych nie jest przepisem, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, co w świetle art. 39 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 48 i art. 36 ust. 3 ustawy o TK uzasadnia odmowę nadania dalszego biegu niniejszej skardze konstytucyjnej.

Na marginesie, Trybunał Konstytucyjny przypomina o wyjaśnieniach, przedstawionych w powołanych wyżej decyzjach i wyroku, których celem było wskazanie skarżącemu ustawowych zasad i procedur, umożliwiających sfinansowanie jego leczenia. Jak ustalono, jedynym skutecznym lekiem w przypadku choroby skarżącego (narkolepsji) jest preparat Vigil, niewymieniony w wykazach leków refundowanych, ustalanych w drodze rozporządzeń Ministra Zdrowia. Skarżący powinien zatem zgłosić się do wybranego świadczeniodawcy w celu zawarcia umowy o udzielanie świadczeń zdrowotnych w ramach procedury – farmakoterapia niestandardowa. Świadczeniodawca wystąpiłby do właściwego oddziału Narodowego Funduszu Zdrowia o wyrażenie zgody na leczenie nieznajdujące się w katalogu świadczeń szpitalnych oraz programach terapeutycznych w przypadkach koniecznych. Jedynym bowiem podmiotem uprawnionym do wystąpienia do organu Narodowego Funduszu Zdrowia z żądaniem wynagrodzenia za świadczenie opieki zdrowotnej udzielone świadczeniobiorcy (skarżącemu) jest wyłącznie świadczeniodawca.

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.