W skardze konstytucyjnej Hurtowni Wyrobów Hutniczych „Stal – Zremb” Spółka z o.o. z 3 marca 2003 r. zarzucono, iż art. 286 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) jest niezgodny z art. 64 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Skarżąca wskazała, iż postanowieniem Prokuratora Prokuratury Rejonowej w Kościanie z 5 lipca 2002 r. (sygn. akt Ds. 697/02) umorzono dochodzenie w sprawie domniemanego przestępstwa oszustwa popełnionego na szkodę skarżącej, z uwagi na stwierdzenie niepopełnienia zarzucanego czynu zabronionego. Postanowieniem z 18 grudnia 2002 r. Sąd Rejonowy w Gorzowie Wielkopolskim (sygn. akt Ds. 697/02) utrzymał zaskarżone postanowienie o umorzeniu dochodzenia.

Zdaniem skarżącej spółki, art. 286 § 1 kodeksu karnego w sposób niewystarczający chroni własność. Przepis ten przewiduje bowiem odpowiedzialność karną wyłącznie za celowe doprowadzenie innej osoby do niekorzystnego rozporządzenia majątkowego poprzez wprowadzenie jej w błąd. Wyklucza tym samym możliwość ukarania sprawcy takiego wyłudzenia, który co prawda nie działa celem uzyskania korzyści majątkowej, jednakże ma świadomość, że wprowadza w błąd zbywcę towaru co do otrzymania umówionej zapłaty oraz godzi się na niekorzystne dla zbywcy skutki transakcji. Skarżąca podniosła, iż w sprawie będącej podstawą wystąpienia ze skargą konstytucyjną sąd uwolnił od odpowiedzialności osoby, które w sposób podstępny doprowadziły do utraty własności przez skarżącą i jednocześnie tenże sąd nie zagwarantował ochrony praw majątkowych skarżącej w postaci uzyskania ekwiwalentu za utraconą własność towarów. Gwarancje jakie w tym zakresie przewiduje postępowanie układowe są niewystarczające, pozwalają bowiem po długim okresie odzyskać jedynie niewielką część wartości sprzedanych towarów.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji warunkiem dopuszczalności merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej jest wykazanie przez skarżącego, iż zakwestionowana przez niego regulacja prawna w sensie normatywnym tak determinowała treść orzeczenia sądu lub organu władzy publicznej, iż w rezultacie wydanie tego orzeczenia prowadziło do naruszenia podmiotowych praw lub wolności skarżącego określonych w Konstytucji.

Jak wynika z treści skargi konstytucyjnej, za jej podstawę przyjęto naruszenie konstytucyjnego prawa do ochrony własności. Skarżąca łączy to naruszenie ze zbyt wąskim, jej zdaniem, ujęciem znamion przestępstwa oszustwa z art. 286 § 1 k.k., w szczególności zaś z brakiem odpowiedzialności karnej za realizację znamion czynu zabronionego określonego w tym przepisie zamiarem ewentualnym.

Jedną z funkcji prawa karnego jest ochrona praw i wolności jednostki, w tym w szczególności takich, które mają charakter konstytucyjny. W tym sensie prawo karne stanowi element systemu gwarancji, do którego wprowadzenia zobowiązane są organy władzy publicznej, w tym w szczególności ustawodawca. Kształt stanowionych przez niego regulacji karnych podlega więc ocenie konstytucyjnej, także w perspektywie zasady dostatecznej ochrony praw i wolności jednostki, do jakiej udzielenia zobowiązany jest na mocy Konstytucji ustawodawca i inne organy władzy publicznej. Niedochowanie owych wymogów wynikających z zasady dostatecznej ochrony uzasadnia tym samym zarzut naruszenia konstytucyjnych gwarancji określonego prawa lub wolności podmiotowej.

Konstytucyjny obowiązek stworzenia regulacji gwarantujących poszanowanie własności i innych praw majątkowych, jaki można wyprowadzić z treści art. 64 ust. 2 Konstytucji, nie przesądza wszakże charakteru owych gwarancji. Ustawodawca posiada w tym zakresie określoną swobodę, mając do dyspozycji środki cywilne, karne, jak i administracyjne. Posłużenie się tymi środkami przez ustawodawcę warunkowane jest z jednej strony ich istotą i funkcją, z drugiej zaś koniecznością przestrzegania określonych zasad o charakterze konstytucyjnym, w szczególności zaś zasady proporcjonalności wynikającej z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Wprowadzenie więc ochronnych regulacji prawnych, których stosowanie łączy się z ograniczeniem w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności lub praw musi respektować wymóg konieczności i adekwatności. Dotyczy to w szczególności sankcji karnych, które w każdym wypadku muszą być traktowane jako ultima ratio.

Jakkolwiek więc co do zasady dopuszczalne jest kwestionowanie w trybie skargi konstytucyjnej regulacji prawnokarnych w perspektywie dochowania wymogów dostatecznej ochrony określonej wolności lub praw konstytucyjnych, w tym prawa własności i innych praw majątkowych, tym niemniej skarżący, któremu odmówiono ochrony prawnokarnej (np. poprzez umorzenie postępowania karnego z uwagi na niestwierdzenie realizacji znamion czynu zabronionego) zobligowany jest do wykazania, iż inne przewidziane w systemie prawnym gwarancje, nie spełniają samodzielnie konstytucyjnego wymogu dostatecznej ochrony.

W sprawie będącej przedmiotem niniejszego rozpoznania skarżąca nie wykazała, iżby przysługujące jej środki o charakterze cywilnoprawnym oraz administracyjnym w sposób niedostateczny chroniły jej własność i przysługujące prawa majątkowe. W tej sytuacji brak jest uzasadnienia dla zarzutu skarżącej, jakoby umorzenie postępowania karnego związanego z czynem popełnionym na jej szkodę, równoznaczne było z naruszeniem konstytucyjnego prawa do ochrony własności i innych praw majątkowych.

Z tych względów należało orzec jak w sentencji.