W skardze konstytucyjnej skierowanej do Trybunału Konstytucyjnego 23 października 2008 r. zakwestionowana została zgodność z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej art. 1302 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) w związku z art. 36 i art. 96 pkt 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm.). Skarżący wskazuje, że kwestionowany przepis narusza zasadę równości wobec prawa oraz zasadę dwuinstancyjności postępowania, albowiem zwolnienie od kosztów sądowych powinno odnosić się do całego postępowania sądowego, nie zaś do poszczególnych etapów tej procedury. Ponadto, skarżący podnosi, że kwestionowana regulacja, nakazująca odrzucenie nieopłaconej apelacji wnoszonej przez podmiot profesjonalny bez wzywania do uiszczenia opłaty jest nadmiernie rygorystyczna i tym samym narusza prawo do sądu zagwarantowane w art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Skarga została złożona w oparciu o następujący stan faktyczny.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z dnia 29 kwietnia 2002 r. (nr DE-400/DH-47/2002) ustalił, że skarżący zalega z zapłatą składek na ubezpieczenie społeczne. W wyniku złożonego środka odwoławczego Sąd Okręgowy we Wrocławiu wyrokiem z dnia 17 listopada 2006 r. (sygn. akt IX1U 907/02) oddalił odwołanie uznając, że decyzja ZUS jest zgodna z prawem. Pełnomocnik skarżącego zaskarżył ten wyrok apelacją, która postanowieniem Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 15 stycznia 2007 r. (sygn. akt IX1U 907/02) została odrzucona z uwagi na jej nieopłacenie. Na powyższe rozstrzygnięcie skarżący złożył zażalenie, które postanowieniem Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 19 lutego 2007 r. (sygn. akt III A Uz 47/07) zostało oddalone.

W dalszej kolejności pełnomocnik skarżącego podjął szereg czynności mających na celu przywrócenie terminu do wniesienia apelacji od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 17 listopada 2006 r. (sygn. akt IX1U 907/02). I tak, 29 marca 2007 r. pełnomocnik powoda ponownie wniósł apelację wraz z wnioskiem o przywrócenie terminu do jej wniesienia. Postanowieniem Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 20 lipca 2007 r. wniosek ten został oddalony, a postanowieniem tego samego sądu z dnia 27 lipca 2007 r. (sygn. akt IXU 907/02) apelację odrzucono z uwagi na wniesienie jej po terminie. Następnie pełnomocnik skarżącego wystąpił z wnioskiem o przywrócenie terminu do wniesienia zażalenia na postanowienie Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 27 lipca 2007 r. (sygn. akt IX1U 907/02). Wniosek ten nie został uwzględniony, a w konsekwencji zażalenie – jako wniesione po terminie – zostało odrzucone. Także przedmiotowe rozstrzygnięcie zostało zaskarżone zażaleniem, w wyniku którego Sąd Apelacyjny we Wrocławiu postanowieniem z dnia 9 czerwca 2008 r. (sygn. akt III A Uz 104/08) oddalił ten środek odwoławczy.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym, a zarazem subsydiarnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw, przysługującym na zasadach określonych w Konstytucji oraz w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Model skargi konstytucyjnej funkcjonujący w polskim prawie ustrojowym zakłada, że kontroli konstytucyjności może zostać poddana jedynie regulacja stanowiąca podstawę normatywną ostatecznego rozstrzygnięcia organu władzy publicznej o konstytucyjnych wolnościach lub prawach skarżącego. Ustawodawca w art. 46 ust. 1 ustawy o TK przesądził, że skarga konstytucyjna przysługuje od orzeczenia ostatecznego, po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile została ona przewidziana. Przedmiotem skargi skarżący uczynił art. 1302 § 3 k.p.c. Przepis ten był podstawą odrzucenia wniesionej przez pełnomocnika – a nieopłaconej – apelacji w postanowieniu Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 15 stycznia 2007 r. Wypełnienie przesłanki „wyczerpania drogi prawnej”, o której mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK, powodowało konieczność zaskarżenia przedmiotowego zażalenia do sądu wyższej instancji. Pełnomocnik skarżącego podjął środki prawne, na skutek których Sąd Apelacyjny we Wrocławiu postanowieniem z dnia 19 lutego 2007 r. zażalenie oddalił. Wtedy właśnie (w ciągu 3 miesięcy od dnia doręczenia przedmiotowego postanowienia) istniała możliwość wystąpienia ze skargą konstytucyjną do Trybunału, o ile skarżący miał na celu zbadanie konstytucyjności art. 1302 § 3 k.p.c. Późniejsze podjęcie szeregu czynności mających na celu przywrócenie terminu do wniesienia apelacji jest prawnie irrelewantne dla niniejszej sprawy. W postępowaniach tych bowiem sądy stosowały przepisy regulujące zagadnienie przywracania terminów do dokonania określonych czynności procesowych, nie wykorzystywały zatem przepisu stanowiącego przedmiot skargi.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza zatem, że złożona skarga konstytucyjna nie spełnia przesłanek warunkujących dopuszczalność tego środka ochrony wolności i praw z uwagi na brak związku pomiędzy przedmiotem skargi a aktem stosowania prawa wskazanym przez skarżącego jako ostateczny w rozumieniu art. 46 ust. 1 ustawy o TK.

Dalsza analiza skargi konstytucyjnej dostarcza kolejnych argumentów za odmową nadania jej dalszego biegu. Trybunał Konstytucyjny w pierwszej kolejności zwraca uwagę, że w świetle ustabilizowanego orzecznictwa Trybunału z zasady równości wyrażonej w Konstytucji wynika, że wszystkie podmioty prawa charakteryzujące się w równym stopniu daną cechą istotną (relewantną) powinny być traktowane równo, a więc według jednakowej miary, bez zróżnicowań, zarówno dyskryminujących, jak i faworyzujących. Podmioty różniące się mogą być natomiast traktowane odmiennie. Ocena każdej regulacji prawnej z punktu widzenia zasady równości musi być zatem poprzedzona dokładnym zbadaniem sytuacji prawnej podmiotów i przeprowadzeniem analizy, zarówno jeśli chodzi o ich cechy wspólne, jak i cechy je różniące (por. wyroki TK z: 28 maja 2002 r., P 10/01, OTK ZU nr 3/A/2002, poz. 35; 11 września 2007 r., P 11/07, OTK ZU nr 8/A/2007, poz. 97). Ewentualne ustalenie, czy zasada równości wobec prawa została w konkretnym przypadku naruszona, wymaga określenia kręgu adresatów, do których odnosi się dana norma prawna, oraz wskazania elementów określających ich sytuację prawną, które są prawnie istotne. Zasada równości wobec prawa wymaga jednocześnie zasadności kryterium, na podstawie którego dokonano zróżnicowania sytuacji określonych podmiotów (por. wyroki TK z dnia: 24 lutego 1999 r., SK 4/98, OTK ZU nr 2/1999, poz. 24; 17 stycznia 2001 r., K 5/00, OTK ZU nr 1/2001, poz. 2; 23 listopada 2004 r., P 15/03, OTK ZU nr 10/A/2004, poz. 108).

Skarżący nie uzasadnił, na czym ma polegać naruszenie przez treść kwestionowanego przepisu zasady równości wobec prawa. Zarzuty skargi nie korespondują z konstytucyjną regulacją zasady równości. Sprowadzają się jedynie do stwierdzenia naruszenia tej reguły, co w żadnym razie nie może zostać uznane za spełnienie ustawowego wymogu określenia sposobu naruszenia wolności lub prawa (art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK).

Drugi z powołanych przez skarżącego wzorców – art. 176 ust. 1 Konstytucji – nie może stanowić podstawy kontroli regulacji prawnych w postępowaniu ze skargi konstytucyjnej. Przywołany przepis Konstytucji odnosi się do zagadnień ustrojowych władzy sądowniczej przesądzając, że postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne. Z jego treści nie podobna wyprowadzić wniosku o istnieniu konstytucyjnego prawa jednostki o charakterze podmiotowym.

Trybunał Konstytucyjny przypomina również, że z uwagi na treść art. 79 ust. 1 Konstytucji, stanowiącego o „konstytucyjnych wolnościach, prawach lub obowiązkach”, w postępowaniu wszczętym skargą konstytucyjną badanie kwestionowanych przepisów pod kątem ich zgodności z innymi niż Konstytucja aktami normatywnymi jest niedopuszczalne.

Na marginesie warto również zauważyć, że wyrokiem z dnia 17 listopada 2008 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że „art. 1302 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) w zakresie, w jakim przewiduje, że sąd odrzuca nieopłaconą apelację wniesioną przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, bez uprzedniego wezwania do uiszczenia należnej opłaty, jest zgodny z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 78 Konstytucji” (SK 33/07, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 154).

We wskazanym wyżej wyroku podniesiono – a pogląd ten Trybunał Konstytucyjny w niniejszym składzie w pełni podziela – że rygoryzm przewidziany przez ustawodawcę w powyższym przepisie jest niedopuszczalny, gdy strona działa sama bez pomocy profesjonalnego pełnomocnika. Nie można natomiast mówić o nadmiernym rygoryzmie, jeżeli strona postępowania jest zastąpiona przed sądem powszechnym przez adwokata, radcę prawnego czy rzecznika patentowego. Dopuszczalność stosowania surowszego rygoru w odniesieniu do pism procesowych obarczonych brakami formalnymi wnoszonych przez profesjonalnych pełnomocników procesowych została uznana za uzasadnioną.

Mając na względzie wszystkie powyższe okoliczności, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że skarga konstytucyjna nie spełnia niezbędnych warunków formalnych i dlatego – w oparciu o art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK – odmawia nadania jej dalszego biegu.