W skardze konstytucyjnej z 10 grudnia 2007 r. (data nadania skargi w urzędzie pocztowym), sporządzonej przez pełnomocnika skarżącego zakwestionowana została zgodność z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej przepisów zamieszczonych w dwóch ustawach. Art. 14 ust. 2 oraz art. 100 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm.; dalej: u.k.s.c.), w brzmieniu obowiązującym do dnia 10 marca 2007 r., skarżący zarzucił, że „w zakresie, w jakim nakładają na stronę, zwolnioną całkowicie z ponoszenia kosztów sądowych na mocy orzeczenia sądu, obowiązek wniesienia opłaty podstawowej” są niezgodne z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 oraz art. 176 Konstytucji. Natomiast wobec art. 1302 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) skarżący sformułował zarzut, że przepis ten, rozumiany w sposób „nakładający na sąd obowiązek odrzucenia bez wezwania o uiszczenie opłaty, wniesionego przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego reprezentującego stronę w całości zwolnioną od kosztów sądowych, środka odwoławczego lub innego środka zaskarżenia podlegającego opłacie podstawowej”, jest niezgodny z art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Wyrokiem z 19 czerwca 2006 r. (sygn. akt IX GC 930/03) Sąd Okręgowy w Gdańsku oddalił powództwo skarżącego o zapłatę. Apelacja skarżącego od tego orzeczenia została odrzucona postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 8 lutego 2007 r. (sygn. akt I ACa 1229/06). W uzasadnieniu tego orzeczenia sąd stwierdził, że skarżący, jako strona, której sąd przyznał całkowite zwolnienie od kosztów sądowych, miał obowiązek uiszczenia opłaty podstawowej, określonej w art. 14 u.k.s.c. W tej sytuacji, stosując art. 1302 § 3 k.p.c., sąd odrzucił wniesioną przez adwokata apelację skarżącego bez wezwania o uiszczenie opłaty. Zażalenie skarżącego na powyższe postanowienie zostało oddalone postanowieniem Sądu Najwyższego z 21 czerwca 2007 r. (sygn. akt IV CZ 26/07).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Dla oceny dopuszczalności nadania analizowanej skardze konstytucyjnej dalszego biegu przesądzające znaczenie ma okoliczność uprzedniego poddania przez Trybunał Konstytucyjny kwestionowanych przepisów u.k.s.c. oraz k.p.c. merytorycznej kontroli z punktu widzenia zgodności z przepisami Konstytucji, stanowiącymi wzorzec kontroli także w niniejszej sprawie. W wyroku z 17 listopada 2008 r. (SK 33/07, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 154), Trybunał Konstytucyjny orzekł, że: art. 1302 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego w zakresie, w jakim przewiduje, że sąd odrzuca nieopłaconą apelację wniesioną przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, bez uprzedniego wezwania do uiszczenia należnej opłaty, jest zgodny z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 78 Konstytucji; art. 14 ust. 2 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy z 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych i art. 100 ust. 2 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy z 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, są zgodne z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 78 Konstytucji.

Należy jednocześnie pokreślić, że w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego dochodziło już do procesowej kwalifikacji przypadków, w których brak podstaw do przyjęcia zaistnienia w danej sprawie powagi rzeczy osądzonej (występującej tylko w przypadku tożsamości podmiotowej i przedmiotowej wniosku lub skargi) nie oznaczał bynajmniej, że uprzednie rozpoznanie sprawy konstytucyjności określonego przepisu prawnego (normy prawnej) z punktu widzenia tych samych zarzutów winno być uznawane za prawnie obojętne. Instytucją, która ma na celu zapewnienie stabilności sytuacji powstałych w wyniku ostatecznego orzeczenia, jest zasada ne bis in idem, rozumiana w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym z uwzględnieniem specyfiki tego postępowania (por. np. postanowienia TK z: 4 maja 2006 r., SK 53/05, OTK ZU nr 5/A/2006, poz. 60; 24 października 2006 r., SK 2/06, OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 141; 29 maja 2006 r., P 29/05, OTK ZU nr 5/A/2006, poz. 61; 24 października 2006 r., SK 27/06, OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 143; 23 października 2006 r., SK 66/05, OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 139; 9 stycznia 2007 r., SK 21/06, OTK ZU nr 1/A/2007, poz. 4). W przypadku przesłanki ne bis in idem Trybunał Konstytucyjny dokonuje oceny danej sprawy w kategoriach pragmatycznych, oceniając celowość prowadzenia postępowania i orzekania w kwestii, która została już jednoznacznie i ostatecznie rozstrzygnięta przez ten organ.

W przypadku niniejszej skargi konstytucyjnej nie ulega wątpliwości, że wydanie przez Trybunał Konstytucyjny merytorycznego orzeczenia stało się – w obliczu podjętego już merytorycznego rozstrzygnięcia – zbędne. Trzeba zauważyć, że wydanie wyroku o zgodności kwestionowanych art. 14 ust. 2, art. 100 ust. 2 u.k.s.c., a także art. 1302 § 3 k.p.c. ze wskazanymi także w niniejszej skardze wzorcami konstytucyjnymi wykluczyło zarówno wywołanie skutku generalnego w postaci derogowania kwestionowanych unormowań, jak i osiągnięcie indywidualnego efektu sanującego zarzucany przez skarżącego stan niekonstytucyjności, a polegającego na wznowieniu postępowania w sprawie, w związku z którą wniesiono skargę konstytucyjną.

Trybunał Konstytucyjny stoi przy tym na stanowisku, że konieczność uwzględniania określonej w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) przesłanki zbędności wydania orzeczenia uwidacznia się na każdym etapie postępowania inicjowanego skargą konstytucyjną. Tym samym, pomimo stwierdzenia, że wniesiona skarga nie wykazuje nieusuniętych w terminie braków formalnych, a sformułowane w niej zarzuty nie zasługują na uznanie za oczywiście bezzasadne, przyjąć należy, że na przeszkodzie merytorycznemu jej rozpatrzeniu stoi okoliczność zbędności wydania orzeczenia.

Konstatacji powyższej nie podważa także, dokonane przez skarżącego w niniejszej sprawie, poszerzenie zakresu przepisów Konstytucji, z których wywodzi on swoje prawa i wolności naruszone (w ocenie skarżącego) przez zaskarżone przepisy. Uwaga ta dotyczy w szczególności powołanego jako podstawa skargi art. 32 ust. 1 Konstytucji. Wywodzoną z tego przepisu zasadę równości wobec prawa odnosi bowiem skarżący do treści praw podmiotowych analogicznych do tych, względem których Trybunał Konstytucyjny stwierdził zgodność kwestionowanych przepisów u.k.s.c. oraz k.p.c. Wynikająca stąd formalna odmienność podstawy niniejszej skargi konstytucyjnej nie pozbawia zasadności stwierdzenia o zaistnieniu przesłanki zbędności ponownego weryfikowania konstytucyjności tych unormowań.

Tym samym, biorąc pod uwagę unormowanie art. 39 ust. 1 pkt 1 oraz art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, słusznie należało odmówić nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.