W skardze konstytucyjnej złożonej 4 marca 2003 r. zarzucono, że art. 393 § 1 i 2 i art. 3937 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) jest niezgodny z art. 2, art. 32 ust. 2, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78, art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Skarga konstytucyjna została złożona w następującym stanie faktycznym: Sąd Okręgowy w Płocku wyrokiem z 18 sierpnia 2000 r. zasądził na rzecz skarżącej kwotę 40.270 zł tytułem zadośćuczynienia i odszkodowania, rentę w wysokości 150 zł miesięcznie, uwzględnił jej roszczenie o ustalenie. Sąd Najwyższy postanowieniem z 13 września 2002 r. odmówił przyjęcia do rozpoznania kasacji od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie, który zmienił wyrok Sądu Okręgowego w Płocku w ten sposób, że powództwo w całości oddalił.

Zdaniem skarżącej kasacja należy do „drogi sądowej”, a z ustawy wynika, że zasadą powinno być rozpoznanie jej przez Sąd Najwyższy, wyjątkiem zaś odmowa przyjęcia kasacji do rozpoznania. Z tak określoną istotą kasacji pozostaje w sprzeczności art. 393 k.p.c. Zaskarżony przepis umożliwia w pełni dowolne dokonywanie wyboru spraw, w których Sąd Najwyższy chce się wypowiedzieć. Postępowanie w sprawie przyjęcia kasacji do rozpoznania, jako postępowanie incydentalne powinno być, w myśl art. 78 Konstytucji, dwuinstancyjne. Brak możliwości zaskarżenia postanowienia odmawiającego przyjęcia kasacji do rozpoznania powoduje, zdaniem skarżącej, naruszenie jej konstytucyjnego prawa do sądu. Prawo do sądu oraz zasada państwa prawnego i zasada równości są też naruszone poprzez brak dostatecznej określoności art. 393 § 1 i 2 k.p.c. Prowadzi to do arbitralności sędziowskich decyzji i zamykania dostępu do sądu. Arbitralność ta prowadzi też do nieuzasadnionej dyskryminacji.

Trybunał Konstytucyjny postanowieniem z 29 lipca 2003 r. odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. W uzasadnieniu Trybunał Konstytucyjny wskazał, iż skarżąca błędnie przyjęła, iż kasacja należy do drogi sądowej, a jej rozpoznanie powinno być zasadą. W związku z powyższym za nieuzasadnione uznał Trybunał twierdzenie, w myśl którego badanie kasacji w ramach przedsądu na posiedzeniu niejawnym przez jednego sędziego stanowi naruszenie Konstytucji. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego podstawę skargi konstytucyjnej nie może stanowić zarzut braku określoności przesłanek rozpoznania kasacji wskazanych w art. 393 § 1 i 2 k.p.c.

W zażaleniu skarżąca podniosła m.in., iż wprawdzie prawo do rozpoznania kasacji nie wchodzi w zakres konstytucyjnego prawa do sądu, jeżeli jednak ustawodawca wprowadził instytucję kasacji, to sposób jej rozpoznania podlega kontroli z punktu widzenia zasad i wartości konstytucyjnych. W szczególności kontroli tej podlega zarzut rozpoznania kasacji przez jednego sędziego na posiedzeniu niejawnym w oparciu o arbitralnie sformułowane kryteria. Z tym zarzutem skarżąca łączy zarzut braku zachowania zasad prawidłowej legislacji i braku gwarancji zachowania zasady równości.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Przepisy Konstytucji stwarzają ustawodawcy zwykłemu swobodę kreowania środków zaskarżenia orzeczeń zapadłych w drugiej instancji, wprowadzając je do procedury cywilnej ustawodawca mógł dowolnie ukształtować zakres ich dopuszczalności. Z tych względów samo ograniczenie prawa do kasacji zawarte w art. 393 § 1 k.p.c. nie narusza przysługującego skarżącemu prawa do sądu (por. wyrok z 10 lipca 2000 r., sygn. SK 12/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 143). Nie oznacza to jednak, iż kasacja, ukształtowanie sposobu jej rozpoznania, nie podlega ocenie z punktu widzenia zasad konstytucyjnych (por. postanowienie z 10 sierpnia 2001 r., sygn. Ts 58/01, OTK ZU nr 6/2001, poz. 207).

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 9 czerwca 2003 r., stwierdził m.in., że za wprowadzeniem do postępowania cywilnego instytucji przedsądu przemawiają racje legitymizujące tę instytucję. Do nich zaliczyć należy przede wszystkim trudności wymiaru sprawiedliwości, który nie może sprawnie działać przytłoczony liczbą błahych spraw oraz niedostatecznie starannie pod względem prawnym i problemowym wywiedzionymi kasacjami. Równocześnie jednak ograniczenie prawa do kasacji może podlegać ocenie z punktu widzenia zgodności z Konstytucją. Ocena ta polega przede wszystkim na ważeniu konstytucyjnych zasad, które realizowane są poprzez ograniczenie prawa do kasacji i zasad, które ulegają ograniczeniu na skutek wprowadzenia przedsądu. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego dla oceny konstytucyjności kasacji prawnie relewantna jest przede wszystkim zasada zaufania obywatela do prawa stanowionego przez państwo oraz zasada równości. W cytowanym wyroku Trybunał Konstytucyjny nie wykluczył również badania zgodności art. 393 k.p.c. z art. 45 ust. l Konstytucji. W szczególności Trybunał Konstytucyjny za otwartą uznał kwestię oceny kryteriów przyjęcia kasacji do rozpoznania, w sytuacji, gdy uzasadnienia odmów przyjęcia kasacji do rozpoznania nie indywidualizują faktów i okoliczności decydujących dla rozstrzygnięcia (por. wyrok z 9 czerwca 2003 r., sygn. SK 12/03, OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 51).

W odniesieniu do niniejszej skargi konstytucyjnej powyższe kwestie wymagają merytorycznego badania, które nie jest możliwe w postępowaniu wstępnym. Kwestie te nie zostały rozstrzygnięte w wyroku z 9 czerwca 2003 r., sygn., SK 12/03, który odnosi się do reguł intertemporalnych wprowadzających instytucję przedsądu.

Z powyższych względów zażalenie zasługuje na uwzględnienie.