W skardze konstytucyjnej zarzucono, że art. 3983 § 3, art. 3989 § 1 i 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) jest niezgodny z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 78 i art. 175 ust. 1 Konstytucji. Zdaniem skarżącej wskazane przepisy nie gwarantują możliwości wszechstronnego rozpoznania sprawy przez Sąd Najwyższy. Ponadto pozwalają one sędziemu na arbitralną odmowę przyjęcia skargi kasacyjnej.

Skarga została złożona w oparciu o następujący stan faktyczny i prawny. Sąd Okręgowy w Warszawie uwzględnił powództwo WSM Żoliborz Centralny wniesione przeciwko skarżącej. Apelacja skarżącej została oddalona przez Sąd Apelacyjny w Warszawie. Skarga kasacyjna nie została przyjęta do rozpoznania. W związku z tym skarżąca wskazuje, że sąd pierwszej i drugiej instancji nie uwzględniły w swych wyrokach stanowiska wyrażonego w wyroku Sądu Najwyższego z 15 czerwca 1994 r. (sygn. akt I CRN 70/94). Stanowisko to miało charakter prejudycjalny dla rozstrzygnięć podejmowanych przez sądy obu instancji. Odmowa przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania uniemożliwiła zmianę lub uchylenie wadliwych, zdaniem skarżącej, wyroków.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie zajmował się zgodnością z Konstytucją przepisów normujących instytucji kasacji. W wyroku z 6 października 2004 r. o sygn. SK 23/02 Trybunał Konstytucyjny stwierdził m.in.: „Nie jest zadaniem Trybunału Konstytucyjnego dokonywanie w tym miejscu oceny, czy jest to model najwłaściwszy i najlepiej dostosowany do całego modelu procedury cywilnej. Trybunał stwierdza natomiast, że wyłączenie pewnych spraw spod kontroli kasacyjnej nie narusza samego prawa do sądu w kształcie, jaki nadała temu prawu obowiązująca Konstytucja. Z brzmienia art. 176 ust. 1 Konstytucji nie wynika też bezwzględna konstytucyjna powinność ustawodawcy zagwarantowania dostępu do kasacji w każdej kategorii spraw sądowych. O ile bowiem przepis art. 176 ust. 1 mieści konstytucyjną gwarancję prawa do zaskarżenia orzeczeń sądów pierwszej instancji, o tyle nie stoi na przeszkodzie uzależnieniu prawa do kasacji od dodatkowych kryteriów, z których jednym może być wartość przedmiotu sporu. Niedopuszczalność skargi kasacyjnej w określonych kategoriach spraw mieści się też w standardach prawa międzynarodowego. Z punktu widzenia rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie istotne jest przywołanie orzeczenia Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, uznającego, że prawa do sądu nie narusza sytuacja, w której przepisy krajowe wyłączają możliwość wniesienia kasacji w sprawach mniejszej wagi (zob. orzeczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 19 grudnia 1997 r. w sprawie Brualla Gomez de la Torre przeciw Hiszpanii, skarga nr 26737/95, Reports 1997 – VIII). Jednym z kryteriów uznania sprawy za „sprawę mniejszej wagi” – w sprawach o prawa majątkowe – może być odpowiednio ujęte kryterium wartości przedmiotu zaskarżania”. (OTK ZU nr 9/A/2004, poz. 89).

Nie oznacza to, że instytucja kasacji w ogóle nie podlega ocenie z punktu widzenia zgodności z Konstytucją. W wyroku z 31 marca 2005 r. o sygn. SK 26/02 Trybunał Konstytucyjny wskazał na kryteria takiej oceny: „mimo że kasacja nie jest objęta gwarancjami konstytucyjnymi, to jej unormowania podlegają zasadom przyzwoitej legislacji oraz nie mogą naruszać istoty prawa do sprawiedliwej procedury sądowej. Dlatego też i w ramach przedsądu będącego fazą postępowania kasacyjnego muszą być respektowane zasady sprawiedliwości proceduralnej, a działania sądu muszą się mieścić w ramach proceduralnej poprawności. Zasady te są bowiem jednym z najważniejszych elementów konstytucyjnego prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji). Różne koncepcje sprawiedliwości proceduralnej mają jednak wspólne jądro, sprowadzające się do:

– możności bycia wysłuchanym,

– ujawniania w czytelny sposób motywów rozstrzygnięcia, a więc unikania dowolności czy wręcz arbitralności w działaniu sądu, w stopniu umożliwiającym weryfikację sposobu myślenia sądu (i to nawet jeśli samo rozstrzygnięcie jest niezaskarżalne – legitymizacja przez przejrzystość),

– zapewnienia przewidywalności dla uczestnika postępowania, przez odpowiednią spójność i wewnętrzną logikę mechanizmów, którym jest poddany.˝ (OTK ZU nr 3A/2005, poz. 29).

W świetle powyższych wywodów należy stwierdzić, że zakres przedmiotowy kasacji nie jest zdeterminowany konstytucyjnie, niezależnie jednak od wyboru modelu kasacji niedopuszczalne jest takie jego ukształtowanie, które jest sprzeczne z celami deklarowanymi przez ustawodawcę.

W cytowanym wyżej wyroku z 31 marca 2005 r. Trybunał Konstytucyjny stwierdził również, że obowiązująca od 2005 r. skarga kasacyjna przestaje być środkiem zwyczajnym (służącym od orzeczeń pozbawionych cechy prawomocności) i staje się środkiem odwoławczym od orzeczeń prawomocnych. Ta ostatnia cecha w zasadniczy sposób zmienia charakter kasacji (por. pkt III 1.6) i – co za tym idzie – zmienia także margines swobody kształtowania przesłanek przedsądu. Ustawodawca zawsze dysponuje szerszym marginesem swobody w wypadku środka nadzwyczajnego (to zaś nakazuje stosować łagodniejsze kryteria oceny konstytucyjności przepisów regulujących jego prawny reżim w ustawodawstwie zwykłym).

Z powyższego wynika, że zarzuty skargi konstytucyjnej skierowane przeciwko art. 3983 § 3 i art. 3989 § 1 k.p.c. nie znajdują oparcia we wskazanych przez skarżącą art. 2, art. 45 ust. 1, art. 78 i art. 175 ust. 1 Konstytucji. Przepisy te nie determinują bowiem zakresu przedmiotowego skargi kasacyjnej. W szczególności Konstytucja nie gwarantuje skarżącej przywołanej w skardze konstytucyjnej „możliwości wszechstronnego osądu sporu przez Sąd Najwyższy”. Taka możliwość jest gwarantowana w zakresie dwuinstancyjnego postępowania sądowego. Formułowane przez skarżącą zarzuty co do niezgodnego z prawem postępowania sądów wykraczają poza zakres przedmiotowy skargi konstytucyjnej. Podstawy skargi konstytucyjnej nie może też stanowić zarzut ograniczenia praw skarżącego przez likwidację kasacji i wprowadzenie skargi kasacyjnej, tym bardziej, że zaskarżone przepisy nie stanowiły podstawy wprowadzenia tej instytucji. W tym zakresie skarżąca nie wskazała naruszonych praw konstytucyjnych i dlatego skargę konstytucyjną należy uznać za niedopuszczalną.

Ze względu na wskazane wyżej standardy prawa do sprawiedliwego rozpoznania sprawy, za uzasadnione należy uznać zarzuty sformułowane w stosunku do art. 3989 § 2 k.p.c. W tym zakresie zostało wydane zarządzenie o przedstawieniu skargi konstytucyjnej Prezesowi Trybunału Konstytucyjnego celem wyznaczenia składu orzekającego.

W uzasadnieniu skargi konstytucyjnej skarżąca formułuje również zarzuty przeciwko art. 3982 § 1 k.p.c. Abstrahując od tego, że w petitum skargi przepis ten nie został wymieniony, należy stwierdzić, że zarzuty te nie pozostają w związku z normatywną treścią tego przepisu.

Mając powyższe na względzie, należało orzec jak na wstępie.