W skardze konstytucyjnej z 5 lutego 2007 r., sporządzonej przez pełnomocnika skarżącej, zakwestionowana została zgodność z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej przepisów dwóch aktów normatywnych. Art. 2 ust. 1 lit. e Dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. z 1945 r. Nr 3, poz. 13, ze zm., dalej: dekret) oraz przepisowi § 5 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1 marca 1945 r. w sprawie wykonania dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. Nr 10, poz. 51, ze zm., dalej: rozporządzenie) skarżąca zarzuciła niezgodność z art. 21 ust. 1, art. 32 oraz art. 64 ust. 2 Konstytucji. Niezgodność powyższa polegać ma na wadliwym rozumieniu unormowania dekretu, zgodnie z którym „na cele reformy rolnej przeznacza się całą nieruchomość ziemską, jeżeli jej rozmiar łączny przekracza 100 albo 50 ha powierzchni ogólnej, a nie tylko jej część przekraczającą wymieniony areał”. Także wobec przepisu rozporządzenia sformułowano zarzut jego wadliwości w zakresie, w którym „nakazuje orzekanie co do całości, natomiast uniemożliwia orzekanie co do części nieruchomości, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt e dekretu”.

Skarga konstytucyjna została sformułowana w związku z następującą sprawą. Skarżąca wystąpiła do Wojewody Wielkopolskiego z wnioskiem o wydanie decyzji administracyjnej dotyczącej m.in. ustalenia, że nieruchomość ziemska, stanowiąca własność jej poprzedników prawnych, nie podlegała przepisom dekretu w części nieprzekraczającej 100 ha powierzchni ogólnej. Decyzją z 10 maja 2004 r. (nr RR.IX.7718-102/02/04), Wojewoda Wielkopolski stwierdził, że majątek o powierzchni łącznej 364,9905 ha (z wyłączeniem części nieruchomości, na której znajdowały się budynki gorzelni, płatkarni oraz dwór), należący przed przejęciem na rzecz Skarbu Państwa do poprzedniczki prawnej skarżącej, podpadał pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu. W uzasadnieniu decyzji stwierdzono, że w jej treści uwzględniona została okoliczność umorzenia przez Wojewodę Wielkopolskiego (decyzją z 12 września 2002 r., nr RR.IX.7718-102/02) postępowania w części dotyczącej dworu, płatkarni oraz gorzelni, z uwagi na rozstrzygnięcie kwestii zasadności ich przejęcia na rzecz Skarbu Państwa prawomocną decyzją tego organu z 11 lutego 1999 r. (nr GN.V-72290/127/98/99).

W wyniku odwołania skarżącej od opisanej wyżej decyzji, Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, decyzją z 4 kwietnia 2003 r. (nr GZrn-057-625-438/02), utrzymał zaskarżoną decyzję w mocy. W jej uzasadnieniu podtrzymał w całości stanowisko zaprezentowane przez organ I instancji.

W efekcie skargi złożonej przez skarżącą na tę decyzję, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, wyrokiem z 21 kwietnia 2005 r. (sygn. akt IV SA/Wa 32/05), stwierdził nieważność zarówno zaskarżonej decyzji, jak i decyzji organu I instancji. W uzasadnieniu tego orzeczenia sąd podkreślił, że wydane przez organy administracji publicznej decyzje w swojej treści nie odpowiadają żądaniu skarżącej wyrażonemu w złożonym wniosku. Skarżąca nie domagała się bowiem stwierdzenia, czy cały majątek ziemski stanowiący własność jej poprzedniczki prawnej podpadał pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu, lecz o stwierdzenie, że część tych gruntów, w „części nie przekraczającej 100 ha” pod takie działanie nie podpada. Tym samym, rozstrzygnięcie organu administracji publicznej, jako niewydane na wniosek strony, obarczone jest wadą skutkującą koniecznością stwierdzenia jego nieważności. Także utrzymanie w mocy przez organ II instancji decyzji administracyjnej dotkniętej wadą nieważności stanowiło rażące naruszenie art. 138 § 1 pkt 1 Kodeksu postępowania administracyjnego.

Skarga kasacyjna skarżącej od tego orzeczenia została oddalona wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z 23 sierpnia 2006 r. (sygn. akt I OSK 771/05). Sąd stwierdził, że skarga kasacyjna skarżącej jest niezasadna, a zaskarżony wyrok nie narusza prawa. Zdaniem sądu, rozpoznanie sprawy ponad żądanie strony słusznie potraktowane zostało jako działanie bez podstawy prawnej, prowadzące do stwierdzenia nieważności decyzji obydwu instancji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo na zasadach określonych w ustawie wnieść skargę konstytucyjną w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. W świetle powyższego unormowania nie ulega wątpliwości, że warunkiem korzystania z tego środka ochrony wolności i praw jest wykazanie, iż przepis (ustawy lub innego aktu normatywnego) będący przedmiotem skargi był podstawą ostatecznego orzeczenia wydanego w sprawie skarżącego. Należy podkreślić, że orzeczenie to winno prowadzić do naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności, wskazanych w skardze konstytucyjnej jako jej podstawa. Wprawdzie więc przedmiotem kontroli wykonywanej przez Trybunał Konstytucyjny pozostaje zawsze przepis będący podstawą prawną ostatecznego orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej, to jednak wydanie takiego orzeczenia jest przesłanką konieczną skorzystania ze skargi konstytucyjnej. Jego brak oznaczałby bowiem uczynienie ze skargi konstytucyjnej środka inicjującego w sposób abstrakcyjny kontrolę konstytucyjności przepisów prawnych, do czego jednak brak jest podstaw w świetle art. 79 ust. 1 Konstytucji. Inaczej rzecz ujmując, dopiero doprowadzenie przez skarżącego do wydania ostatecznego orzeczenia, spełniającego warunki określone w tym przepisie, aktualizuje legitymację skarżącego do skorzystania ze skargi konstytucyjnej.

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego powyższy warunek nie został w przypadku niniejszej skargi konstytucyjnej spełniony. Skarżąca wiąże swoją skargę z wydaniem przez Wojewodę Wielkopolskiego decyzji administracyjnej, w której stwierdzono, że majątek ziemski stanowiący własność jej poprzedniczki prawnej podpadał pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu. Decyzja ta została następnie utrzymana w mocy decyzją Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Waloru ostateczności, w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, powyższe orzeczenie nabrałoby w efekcie wydania przez Naczelny Sąd Administracyjny merytorycznego orzeczenia w sprawie. Jak to bowiem wielokrotnie podkreślano w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, w sytuacji, gdy skarżący wiąże zarzut naruszenia praw i wolności z wydaniem decyzji administracyjnej, dopiero wydanie przez Naczelny Sąd Administracyjny merytorycznego orzeczenia nadaje takiej decyzji przymiot ostateczności, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji. Wówczas też spełniona zostaje przesłanka wyczerpania przysługującej w sprawie drogi prawnej, przewidziana w art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.).

Należy w związku tym podkreślić, że w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 21 kwietnia 2005 r. stwierdzono nieważność obydwu wydanych w sprawie skarżącej decyzji administracyjnych. Przesłanką takiego rozstrzygnięcia było ustalenie, że decyzje te wydane zostały niezgodnie z żądaniem skarżącej wyrażonym w jej wniosku. Powyższe orzeczenie sądu administracyjnego I instancji zostało następnie uznane przez Naczelny Sąd Administracyjny za zgodne z prawem. Skutkiem powyższych wyroków było więc usunięcie z obrotu prawnego decyzji administracyjnych, z wydaniem których wiązała skarżąca swoje zarzuty naruszenia konstytucyjnych praw i wolności. Oznacza to w konsekwencji, że utraciła rację bytu podstawowa przesłanka warunkująca dopuszczalność kwestionowania przez skarżącą w drodze skargi konstytucyjnej przepisów art. 2 ust. 1 lit. e dekretu oraz § 5 rozporządzenia. Przypomnieć jeszcze raz należy, że stanowi ją wydanie na podstawie wymienionych wyżej przepisów ostatecznego orzeczenia naruszającego prawa podstawowe skarżącej. Brak takiego orzeczenia, wskutek stwierdzenia nieważności wydanych decyzji administracyjnych, oznacza więc, iż w świetle art. 79 ust. 1 Konstytucji nie jest dopuszczalne merytoryczne rozpoznanie zarzutu zgłoszonego przez skarżącą wobec zakwestionowanych przepisów.

Biorąc wszystkie powyższe okoliczności pod uwagę, orzeka się jak w sentencji.