W skardze konstytucyjnej z 7 grudnia 2004 r. skarżący zakwestionował zgodność z Konstytucją art. 22 ustawy z 19 marca 2004 r. – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo celne (dalej: p.w.p.c.). Zaskarżonemu przepisowi skarżący zarzucił niezgodność z art. 2 oraz z art. 42 ust. 1 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została sformułowana w związku z następującą sprawą. Sąd Rejonowy w Zgorzelcu, wyrokiem z 12 maja 2004 r. (sygn. akt II Ks. 258/03), uznał skarżącego za winnego popełnienia przestępstwa skarbowego określonego w art. 86 § 3 kodeksu karnego skarbowego (dalej: k.k.s.), za co wymierzył skarżącemu karę grzywny. Ponadto Sąd orzekł przepadek na rzecz Skarbu Państwa należących do skarżącego dwóch samochodów osobowych. Wyrokiem z 6 sierpnia 2004 r. (VI Ka 351/04) Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze utrzymał powyższe orzeczenie w mocy. W uzasadnieniu Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 22 p.w.p.c. zmieniona została ustawa z dnia 10 września 1999 r. – Przepisy wprowadzające kodeks karny skarbowy (Dz. U. Nr 83, poz. 931), przez dodanie do jej treści nowego przepisu art. 15a, zgodnie z którym do czynów zabronionych określonych w art. 85-96 § 1 k.k.s. popełnionych przed dniem uzyskania przez RP członkostwa w Unii Europejskiej stosuje się przepisy dotychczasowe. Na tej podstawie Sąd uznał, że zasadne było orzekanie wobec skarżącego – już po wejściu Polski do UE – w oparciu o przepisy dotychczas obowiązujące.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 18 stycznia 2005 r. wezwano pełnomocnika skarżącego do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa skarżącego, i w jaki sposób – jego zdaniem – zostały naruszone przez zakwestionowany art. 22 p.w.p.c.

W piśmie pełnomocnika z 14 lutego 2005 r. wskazano, że kwestionowany przepis narusza prawa i wolności osobiste skarżącego wynikające z art. 42 ust. 1 oraz art. 2 Konstytucji. Naruszenie to polegać ma na złamaniu zasady ochrony praw nabytych w obszarze prawa represyjnego i zasady ochrony interesów w toku. Zdaniem skarżącego, Konstytucja wyraża zakaz pozbawiania obywateli praw podmiotowych i ich ekspektatyw ukształtowanych przez obowiązujące ustawy, jak również zakaz ich ograniczania w sposób arbitralny. Tymczasem zaskarżony art. 22 p.w.p.c. łamie tego rodzaju ekspektatywę, niweczy bowiem skutki regulacji art. 2 § 2 k.k.s. W opinii skarżącego, do kanonów państwa demokratycznego zaliczyć należy nakaz stosowania ustawy względniejszej wobec sprawcy czynu zabronionego, nie zaś arbitralne odrzucanie takiej możliwości, jak to uczyniono wskutek obowiązywania regulacji zaskarżonego przepisu.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna jest środkiem ochrony konstytucyjnych wolności lub praw, służącym usuwaniu z systemu prawnego przepisów ustaw lub innych aktów normatywnych, stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej, naruszającego wolności lub prawa albo obowiązki skarżącego określone w Konstytucji. Stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności z Konstytucją przepisów zakwestionowanych w skardze stanowi następnie podstawę do wznowienia postępowania i uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia, z którego wydaniem wiązał skarżący zarzut naruszenia przysługujących mu podstawowych praw lub wolności (art. 190 ust. 4 Konstytucji).

Zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, obowiązkiem skarżącego jest wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa, i w jaki sposób – jego zdaniem – zostały naruszone przez zakwestionowane w skardze przepisy. Weryfikacja prawidłowości wykonania powyższego obowiązku (jak i innych wymogów warunkujących dopuszczalność skargi konstytucyjnej) przez podmiot występujący ze skargą następuje w procedurze jej wstępnej kontroli. Ma ona za zadanie przesądzenie, że wnoszona skarga konstytucyjna pozbawiona jest braków formalnych, zaś sformułowane w niej zarzuty nie są oczywiście bezzasadne.

Kwestionując art. 22 p.w.p.c. skarżący sformułował w niniejszej skardze zarzut niezgodności tego przepisu z art. 42 ust. 1 oraz z art. 2 Konstytucji. Uzasadniając postawiony zarzut niezgodności z art. 42 ust. 1 Konstytucji skarżący wskazuje na naruszenie wyrażonej w tym przepisie zasady nullum crimen sine lege. Jego przyczyną jest – zdaniem skarżącego – wprowadzenie na mocy kwestionowanego przepisu nowego unormowania art. 15a do ustawy – Przepisy wprowadzające Kodeks karny skarbowy. Zgodnie z tym ostatnim unormowaniem do czynów zabronionych określonych w art. 85-96 § 1 k.k.s., popełnionych przed dniem uzyskania przez Rzeczpospolitą Polską członkostwa w Unii Europejskiej, stosuje się przepisy dotychczasowe. Ustawa obowiązująca w chwili popełnienia czynu przewidywała – zgodnie z art. 2 § 2 k.k.s. – zasadę stosowania ustawy nowej w przypadku, gdy w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna, niż w czasie popełnienia czynu, ale pod warunkiem, że jest ona względniejsza dla sprawcy. Tymczasem wprowadzenie art. 15a do ustawy – Przepisy wprowadzające Kodeks karny skarbowy sprawiło, że wbrew dyspozycji art. 2 § 2 k.k.s., w przypadku skarżącego zastosowanie znalazły przepisy ustawy dawnej, nie będące dla skarżącego względniejsze. Unormowaniu art. 22 p.w.p.c. skarżący zarzuca ponadto niezgodność z art. 2 Konstytucji, spowodowaną naruszeniem zasady ochrony praw nabytych w obszarze prawa represyjnego i złamanie zasady ochrony interesów w toku. Argumentacja skargi konstytucyjnej wskazuje jednak, że zarzut ten pozostaje w ścisłym związku z kwestią wskazywanej wyżej niezgodności z zasadą lex mitior agit, dla której podstawy poszukuje skarżący w treści art. 42 ust. 1 Konstytucji.

Ocena zasadności zarzutów sformułowanych w skardze konstytucyjnej, a tym samym dopełnienia przez skarżącego przesłanek korzystania z tego środka ochrony praw i wolności zdeterminowana jest poczynionymi już przez Trybunał Konstytucyjny ustaleniami odnośnie zgodności z Konstytucją kwestionowanego art. 22 p.w.p.c. W wyroku z 31 stycznia 2005 r. (P 9/04, OTK ZU nr 1A/2005, poz. 9) Trybunał Konstytucyjny stwierdził bowiem, że art. 22 p.w.p.c. jest zgodny z 42 ust. 1 Konstytucji, ale jednocześnie orzekł o niezgodności tego przepisu z art. 2 w zw. z art. 15 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167). Wobec powyższego stwierdzić należy, iż podjęcie przez Trybunał Konstytucyjny wyroku, którego skutkiem jest uchylenie kwestionowanego przepisu czyni niedopuszczalnym wydanie orzeczenia w sprawie niniejszej skargi konstytucyjnej.

Niezależnie od powyższego zauważyć trzeba, że w uzasadnieniu tego wyroku Trybunał Konstytucyjny wypowiedział istotne argumenty rzutujące na ocenę zasadności zarzutów skarżącego sformułowanych w niniejszej skardze konstytucyjnej. Przede wszystkim uznał, że z treści art. 42 ust. 1 Konstytucji można wprawdzie wyprowadzić zasadę lex retro non agit, ale tylko w zakresie, w jakim pokrywa się ona z zasadą nullum crimen sine lege. Ta ostatnia zasada jest bowiem szczególnym ujęciem zakazu retroaktywności. Zgodnie jednak ze stanowiskiem wyrażonym w orzecznictwie Trybunału, zasada nullum crimen sine lege nie obejmuje sytuacji, w których czyn był w momencie popełnienia zabroniony, a potem z rozmaitych względów przestał być karalny. Punktem odniesienia tej zasady jest moment popełnienia czynu. Wszystko, co się dzieje potem, jest poza zakresem jej stosowania i oddziaływania (zob. też wyrok TK z 6 lipca 1999 r., P 2/99, OTK ZU nr 5/1999, poz. 103 oraz z 25 maja 2004 r., SK 44/03, OTK ZU nr 5A/2004, poz. 46). Powyższy pogląd jest adekwatny również dla oceny zarzutów sformułowanych w niniejszej skardze konstytucyjnej. Warto przy tym zauważyć, że zarzuty te w znacznym stopniu odnosi skarżący także do art. 2 Konstytucji. W treści wywodzonych z tego przepisu zasad – ochrony praw nabytych, czy też ochrony interesów w toku – poszukuje bowiem podstawy dla obowiązywania nakazu wstecznego działania ustawy względniejszej dla sprawcy czynu zabronionego. Trzeba w związku z tym zauważyć, że w powołanym wyżej orzeczeniu w sprawie P 9/04, uznaniu przez Trybunał Konstytucyjny wadliwości art. 22 p.w.p.c. towarzyszyło skonkretyzowanie zasad wyrażonych w art. 2 Konstytucji do regulacji art. 15 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Politycznych i Obywatelskich. W tym bowiem przepisie zaleźć można jednoznaczną podstawę normatywną dla nakazu stosowania kary bardziej korzystnej dla sprawcy przestępstwa (art. 15 ust. 1 zd. 3 Paktu), z którym to nakazem koresponduje konkretne uprawnienie przysługujące sprawcy czynu zabronionego do wstecznego stosowania wobec niego ustawy względniejszej. Brak konstytucyjnej rangi aktu normatywnego, z którego podstawę czerpie takiej treści prawo wyłącza jednakże dopuszczalność potraktowania go za samodzielną podstawę skargi konstytucyjnej. W konkluzji stwierdzić więc należy, że w przypadku analizowanej skargi konstytucyjnej skarżący nie sprecyzował naruszenia takich przysługujących mu praw lub wolności, które znajdowałyby podstawę prawną w przepisach konstytucyjnych, a to w świetle art. 79 ust. 1 Konstytucji stanowi warunek dopuszczalności korzystania z tego środka ochrony.

Niezależnie od powyższego należy jednak zauważyć i podkreślić, że konsekwencją wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 31 stycznia 2005 r. (sygn. P 9/04) była utrata z dniem 11 lutego 2005 r. (Dz. U. Nr 25, poz. 214) mocy obowiązującej przez zakwestionowany także w niniejszej sprawie art. 22 p.w.p.c. Tak więc stwierdzić trzeba, że skutek derogacyjny orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego wobec zakwestionowanego unormowania został w niniejszym przypadku osiągnięty niezależnie od oceny dopuszczalności i zasadności wniesionej skargi konstytucyjnej. Stwierdzenie niezgodności z Konstytucją art. 22 p.w.p.c. otwarło również przed skarżącym możliwość skorzystania z procedur „naprawczych”, o których mowa w art. 190 ust. 4 Konstytucji.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, działając na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.), orzeka się jak w sentencji.