W skardze konstytucyjnej z 22 grudnia 2004 r., uzupełnionej pismem procesowym z 6 kwietnia 2005 r., wniesiono o stwierdzenie niezgodności art. 34 § 3 w zw. z art. 35 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) z art. 42 ust. 2 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została oparta na następującym stanie faktycznym. W dniu 28 czerwca 2004 r. wpłynął do Sądu Rejonowego w Pile akt oskarżenia przeciwko Renacie Beger i Ryszardowi Przybylskiemu, obejmujący zarzut potwierdzenia nieprawdy na listach kandydatów przedłożonych do rejestracji Okręgowej Komisji Wyborczej nr 38 w Pile. W związku ze złożeniem przez prokuratora w stosunku do oskarżonego Ryszarda Przybylskiego wniosku o wydanie wyroku bez przeprowadzania rozprawy, wobec przyznania się oskarżonego do winy, Sąd Rejonowy w Pile wydał 20 września 2004 r. postanowienie o wyłączeniu do odrębnego postępowania sprawy przeciwko Renacie Beger. Na orzeczenie to zażalenie nie przysługuje.

Zdaniem skarżącej art. 34 § 3 w zw. z art. 35 § 3 k.p.k. przez wyłączenie możliwości zaskarżenia postanowienia o wyłączeniu sprawy do osobnego rozpoznania powoduje znaczne ograniczenie lub pozbawienie oskarżonego prawa do obrony, wyrażonego w art. 42 ust. 2 Konstytucji. W związku z wyłączeniem sprawy skarżącej do osobnego rozpoznania i wydania wyroku wobec drugiego z oskarżonych, skazany Ryszard Przybylski będzie przesłuchany w postępowaniu przeciwko Renacie Beger w charakterze świadka. Jak tymczasem podkreśla skarżąca prawo do obrony w znaczeniu materialnym obejmuje możliwość podejmowania wszelkich czynności w interesie oskarżonego, które zmierzają do odparcia aktu oskarżenia lub odpowiedniego zmniejszenia odpowiedzialności oskarżonego. Chodzi o te wszystkie przepisy, które nakładają obowiązek przestrzegania, by oskarżony nie poniósł kary niesłusznie lub ponad miarę swego przewinienia, oraz te wszystkie przepisy, które mają na uwadze zasadę prawdy obiektywnej i przeszkodzenie temu, aby niesłuszne oskarżenie nie miało miejsca. Zdaniem skarżącej przyjęte w kodeksie postępowania karnego rozwiązanie koliduje z szeroko pojętym prawem do obrony, które należy rozumieć w ten sposób, że organ państwowy nie może nikogo pozbawiać szansy i warunków przedstawiania swych racji i argumentów, jakimi kieruje się zainteresowany. Prawo do obrony jest więc ograniczone, gdy obywatel nie ma możliwości odwołania się od decyzji podejmowanej przez organ sądowy, w tym wypadku postanowienia o wyłączeniu sprawy do odrębnego rozpoznania.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego wskazany w skardze konstytucyjnej zarzut niezgodności art. 35 § 3 k.p.k. z art. 42 ust. 2 Konstytucji ma charakter oczywiście bezzasadny.

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji warunkiem merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej jest wykazanie przez skarżącego, iż w związku z wydaniem przez organ władzy publicznej ostatecznego orzeczenia na podstawie zakwestionowanego w skardze aktu normatywnego, doszło do naruszenia przysługujących skarżącemu praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym. Uprawdopodobnienie przez skarżącego naruszenia jego praw lub wolności jest zatem przesłanką konieczną dla uznania dopuszczalności skargi konstytucyjnej. W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny zobowiązany był zbadać, czy istotnie w niniejszej sprawie doszło do naruszenia wskazanych przez skarżącą praw konstytucyjnych, w szczególności zaś czy doszło do naruszenia prawa do obrony.

Konstytucyjne prawo do obrony należy rozumieć szeroko, jest ono bowiem nie tylko fundamentalną zasadą procesu karnego, ale też elementarnym standardem demokratycznego państwa prawnego. Prawo to przysługuje każdemu od chwili wszczęcia przeciwko niemu postępowania karnego (w praktyce od chwili przedstawienia zarzutów) aż do wydania prawomocnego wyroku, obejmuje również etap postępowania wykonawczego. Prawo do obrony w procesie karnym ma wymiar materialny i formalny. Obrona materialna to możność bronienia przez oskarżonego jego interesów osobiście (np. możność odmowy składania wyjaśnień, prawo wglądu w akta i składania wniosków dowodowych). Obrona formalna to prawo do korzystania z pomocy obrońcy z wyboru lub z urzędu (por. wyrok TK z 17 lutego 2004 r., sygn. akt SK 39/02, OTK ZU 2/A/2004, poz. 7). Zakres prawa do obrony kształtowany jest m.in. przez prawo do zaskarżania decyzji procesowych. Sam art. 42 ust. 2 Konstytucji nie gwarantuje jednak prawa do zaskarżenia każdego orzeczenia. Jak podkreślił Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 17 maja 2004 r. art. 42 ust. 2 Konstytucji nie zawiera gwarancji zaskarżenia orzeczenia ani za pomocą apelacji, ani – tym bardziej – w drodze kasacji. Użyte w tym przepisie sformułowanie „we wszystkich stadiach postępowania” nie obliguje ustawodawcy do ustanowienia określonych procedur kontrolnych. Wyrażenie to wskazuje natomiast, iż gwarancja prawa do obrony odnosi się do wszelkich przewidzianych przez ustawodawcę stadiów postępowania (wyrok TK z 17 maja 2004 r., sygn. akt SK 32/03, OTK ZU 5/A/2004, poz. 44).

Zarzuty podniesione przez skarżącą w zakresie naruszenia art. 42 ust. 2 Konstytucji związane są z wydaniem przez sąd postanowienia o wyłączeniu sprawy skarżącej do osobnego rozpoznania. W pierwszej kolejności wskazać więc należy na charakter postanowienia o wyłączeniu sprawy do osobnego rozpoznania. Zgodnie z art. 34 § 2 k.p.k. do wspólnego rozpoznania kieruje się sprawy osób, których czyny pozostają w ścisłym związku, oraz które toczą się przeciwko nim jednocześnie w tym samym stadium postępowania (por. T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Kraków 2005, s. 160-161). Łączne rozpoznanie spraw uzasadniane jest dążeniem do prawidłowego wyrokowania, zarówno w zakresie ustaleń faktycznych, jak i oceny prawnej działania każdej z osób (por. wyrok SN z 31 sierpnia 1979 r., III KR 256/79, OSNKW 1980, nr 2, poz. 21). Łączność ta nie ma jednak charakteru bezwzględnego, stąd też w razie istnienia okoliczności utrudniających łączne rozpoznanie przewidziane jest wyłączenie i odrębne rozpoznanie spraw poszczególnych osób. Jeżeli więc sąd uzna, że do prawidłowego osądzenia sprawy konieczne jest wyłączenie i odrębne rozpoznanie sprawy może to uczynić we własnym zakresie. W sprawie będącej podstawą niniejszej skargi konieczność taka zaistniała wobec przyznania się do winy drugiego z oskarżonych i zastosowania wobec niego wniosku o wydanie wyroku bez przeprowadzania rozprawy, tj. instytucji z art. 335 k.p.k. Oczywistym jest, iż wobec nie przyznawania się do winy skarżącej nie istniała możliwość dalszego łącznego rozpoznania obu spraw.

Zasadnicze znaczenie dla oceny sytuacji ma jednak fakt, iż postanowienie o wyłączeniu sprawy do osobnego postępowania nie ma charakteru orzeczenia merytorycznego. W istocie jest to rozstrzygnięcie o charakterze wyłącznie funkcjonalnym i organizacyjnym, dotyczącym formy, a nie przebiegu postępowania. Postanowienie to ani w sposób bezpośredni ani pośredni nie określa obowiązków oskarżonego wobec organów procesowych, nie ogranicza żadnego z przysługujących mu praw. Wbrew twierdzeniom skarżącej prawo do obrony nie obejmuje możliwości podejmowania wszelkich czynności w interesie oskarżonego, które zmierzają do odparcia aktu oskarżenia lub odpowiedniego zmniejszenia odpowiedzialności oskarżonego lecz tylko takich, które zgodne są z istotą tego prawa i które mieszczą się w granicach wyznaczonych przez obowiązujące przepisy. Istotą prawa do obrony wyrażoną w art. 42 ust. 2 Konstytucji jest zaś podejmowanie działań zmierzających do odparcia stawianych oskarżonemu zarzutów za pomocą przyznanych mu uprawnień procesowych. Nie obejmują one zaś blokowanie możliwości prowadzenia postępowania karnego wobec innych osób, także wtedy, kiedy to postępowanie związane jest przedmiotowo z postępowaniem karnym oskarżonego. Prawo do obrony nie może być interpretowane w sposób, który odbiera innemu oskarżonemu prawo do uznania swej winy i skorzystania z dobrodziejstwa zmniejszenia grożącej mu kary, w tym przypadku instytucji określonej w art. 335 k.p.k.

Fakt, iż dotychczasowy współoskarżony może w wyniku rozłączenia spraw zostać wezwany do złożenia zeznań w charakterze świadka nie prowadzi do ograniczenia prawa oskarżonego do obrony. Prawo do obrony, co oczywiste nie może bowiem obejmować prawa do eliminowania potencjalnie niewygodnych dla oskarżonego środków dowodowych. Tym samym przekonanie skarżącej, iż doszło do naruszenia zawartego w art. 42 ust. 2 Konstytucji prawa do obrony jest oczywiście bezzasadne.

W tym stanie rzeczy należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.