W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 2 grudnia 2005 r. skarżąca zarzuciła art. 57 ust. 1 i 2 w zw. z art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.; dalej: ustawa) sprzeczność z art. 67 ust. 1 w zw. z art. 32, art. 2 oraz z art. 18 i art. 71 ust. 1 Konstytucji.

Działając w oparciu o zaskarżony przepis ZUS w Olsztynie decyzją z 28 listopada 2003 r. (nr: DIn5/1856503/R) odmówił skarżącej prawa do renty rodzinnej po zmarłym mężu. W uzasadnieniu decyzji ZUS stwierdził, że śmierć męża po upływie 18 miesięcy od ostatniego okresu ubezpieczenia oznacza, iż w momencie zgonu nie spełniał on warunków do uzyskania renty, co tym samym uniemożliwia przyznanie jej członkom jego rodziny. Wniesione od powyższej decyzji odwołanie Sąd Okręgowy w Olsztynie – IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił wyrokiem z 16 czerwca 2004 r. (sygn. akt IV U 260/04). Od powyższego rozstrzygnięcia skarżąca wniosła apelację, która została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z 2 grudnia 2004 r. (sygn. akt III AUa 1367/02). Postanowieniem z 27 czerwca 2005 r. (sygn. akt I UK 47/05), doręczonym skarżącej 2 września 2005 r., Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia kasacji do rozpoznania.

Z wydanymi w sprawie rozstrzygnięciami wiąże skarżąca naruszenie zasady równości w zakresie prawa do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo (art. 67 ust. 1 w zw. z art. 32 Konstytucji), a także postulatu szczególnej ochrony i opieki rodziny ze strony państwa (art. 18 Konstytucji) i postulatu uwzględniania dobra rodziny w polityce społecznej i gospodarczej państwa (art. 71 Konstytucji).

Zgodnie z zaskarżonymi przepisami prawo do renty przysługuje osobom niezdolnym do pracy i posiadającym wymagany okres składkowy i nieskładkowy, u których niezdolność do pracy powstała w określonych ustawą okresach lub nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów, chyba że osoby te udowodniły odpowiednio 20 (kobieta) lub 25 (mężczyzna) lat okresów składkowych i nieskładkowych. Odmowa przyznania skarżącej renty rodzinnej (która na mocy art. 65 ust. 1 ustawy przysługuje jej tylko w tym przypadku, w którym jej zmarły mąż spełniałby warunki wymagane do uzyskania renty) uzasadniona była faktem, że przekroczony został okres 18 miesięcy, o którym mowa w zaskarżonym przepisie. Zdaniem skarżącej oderwanie prawa do renty od faktycznego okresu uiszczania obowiązkowych składek na ubezpieczenie społeczne stanowi rażące naruszenie wskazanych powyżej praw, a także zasady równości (art. 32 Konstytucji) i sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji). Dopuszcza bowiem do sytuacji, w której renta rodzinna przysługuje osobom, których współmałżonkowie pracowali stosunkowo krótko (5 lat) i uiścili niewielkie składki na ubezpieczenie społeczne, ale zmarli w przewidzianym w ustawie okresie, a nie przysługuje skarżącej, której mąż pracował prawie 22 lata, ale zmarł po upływie 18 miesięcy od ostatniego okresu składkowego. Uzależnienie losu rodzin osób ubezpieczonych od momentu śmierci tych osób, nie zaś od okresu, przez jaki płacili oni składki na ubezpieczenie społeczne jest, w ocenie skarżącej, niczym nieuzasadnione i prowadzi do naruszenia zasady równości wobec prawa.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna stanowi nadzwyczajny środek ochrony konstytucyjnych praw lub wolności, którego rozpatrzenie uwarunkowane zostało spełnieniem szeregu przesłanek wynikających zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i z przepisów ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym. Na etapie wstępnej kontroli skargi Trybunał Konstytucyjny bada, czy wniesiony środek prawny spełnia wszystkie przewidziane prawem wymogi oraz czy wysunięte w nim zarzuty nie są oczywiście bezzasadne. Zgodnie bowiem z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, który na mocy art. 49 tej ustawy znajduje zastosowanie w sprawach skargi konstytucyjnej, oczywista bezzasadność stanowi podstawę odmowy nadania dalszego biegu wniesionej skardze.

Zgodnie z art. 57 ust. 2 zaskarżonej ustawy, przesłanki wynikającej z art. 57 ust. 1 pkt 3, warunkującej przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy, nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy. Oznacza to, że w wypadku osób, których okres ubezpieczeniowy jest krótszy niż 20 względnie 25 lat przyznanie renty warunkowane jest spełnieniem dodatkowego wymogu: odpowiednim momentem powstania niezdolności do pracy. Skarżąca kwestionuje przyjęte kryterium różnicowania podmiotów podobnych – długość okresu ubezpieczeniowego – nie wykazując jednak, na czym polega jego niezasadność.

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego uchylenie wymogu uzależnienia prawa do renty od momentu powstania niezdolności do pracy (w omawianym przypadku: śmierci osoby uprawnionej) w sytuacji, w której ubezpieczony może wykazać się dostatecznie długim okresem składkowym i nieskładkowym, pozostaje w racjonalnym związku z istotą prawa do renty stanowiącego realizację prawa do zabezpieczenia społecznego. Stanowisko to znajduje poparcie w dotychczasowym orzecznictwie Trybunału, w którym zróżnicowanie zakresu uprawnień w zależności od posiadanego okresu objęcia ubezpieczeniem traktowane jest jako zgodne z zasadą sprawiedliwości społecznej i powiązaną z nią zasadą równości wobec prawa (zob. wyrok TK z 7 września 2004 r., sygn. SK 30/03, OTK ZU nr 8/A/2004, poz. 82). Z tego względu należy przyjąć, że wysunięty w skardze zarzut niekonstytucyjności art. 57 ust. 2 zaskarżonej ustawy uznać należy za oczywiście bezzasadny.

Mając powyższe na uwadze, należało orzec jak na wstępie.