W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 15 października 2005 r. skarżący wniósł o zbadanie zgodności art. 871 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) oraz art. 28 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1058 ze zm.) z art. 45 i art. 31 ust. 3 Konstytucji. Artykuł 871 k.p.c. (wprowadzając przymus radcowsko-adwokacki) ogranicza, w ocenie skarżącego, prawo do samodzielnego działania strony przed sądem zwłaszcza, gdy przysługuje jej adwokat z urzędu, który – na mocy drugiego z kwestionowanych przepisów – ma prawo odmowy podjęcia określonych czynności procesowych.

Postanowieniem z dnia 14 marca 2006 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Podstawą odmowy było niewyczerpanie drogi prawnej od rozstrzygnięcia, z wydaniem którego skarżący wiąże naruszenie przysługujących mu praw konstytucyjnych. Niezależnie od powyższego podstawę odmowy stanowiło wystąpienie ze skargą z przekroczeniem 3-miesięcznego ustawowego terminu do jej wniesienia oraz – w zakresie art. 871 k.p.c. – stwierdzenie, że przepis ten nie stanowił podstawy wskazanego w skardze jako ostateczne rozstrzygnięcia.

W zażaleniu złożonym na powyższe postanowienie pełnomocnik skarżącego wniósł o uchylenie postanowienia TK i zbadanie zgodności wskazanych w skardze przepisów z art. 45 ust. 1 Konstytucji. W uzasadnieniu pełnomocnik skarżącego odniósł się tylko do jednej z przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu – niewyczerpania drogi prawnej – wskazując, że stanowiło ono konsekwencję niepouczenia skarżącego o przysługującym mu prawie wniesienia zażalenia zarówno przez Sąd Okręgowy, który odrzucił kasację, jak też przez ustanowionego adwokata z urzędu.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, zaś zarzuty zażalenia nie zasługują na uwzględnienie.

Na wstępie wskazać należy, że treść wniesionego przez pełnomocnika skarżącego zażalenia nie zawiera argumentów podważających przyjęte w zaskarżonym postanowieniu stanowisko Trybunału Konstytucyjnego. W piśmie tym nie zakwestionowano żadnej z przesłanek odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej, wskazując tylko na pewne względy mające usprawiedliwiać niespełnienie jednej z nich, tj. na brak wiedzy skarżącego w zakresie możliwości odwołania się od orzeczenia, z którym wiąże on naruszenie przysługujących mu praw.

Skarga konstytucyjna stanowi sformalizowany środek ochrony konstytucyjnych praw lub wolności, którego rozpatrzenie uzależnione zostało od spełnienia warunków przewidzianych przepisami Konstytucji i ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.; dalej: ustawa o TK). Warunki te mają charakter obiektywny. Niespełnienie jednego z nich wyklucza możliwość przekazania skargi do merytorycznego rozpoznania, przy czym przyczyny uzasadniające czy usprawiedliwiające fakt niespełnienia tego warunku są dla oceny dopuszczalności przekazania skargi do merytorycznego rozpoznania irrelewantne. Bezwzględnie obowiązujący w tym zakresie przepis art. 36 ust. 2 i 3 ustawy o TK, który na mocy art. 49 znajduje zastosowanie przy wstępnej kontroli skargi konstytucyjnej stanowi jednoznacznie, że w sytuacji, w której skarga – nawet po wezwaniu o uzupełnienie braków – nie odpowiada warunkom formalnym, sędzia Trybunału wydaje postanowienie o odmowie nadania wnioskowi dalszego biegu. Ustawodawca nie dopuścił żadnych odstępstw od tej reguły, umożliwiających Trybunałowi przekazanie do merytorycznego rozpoznania skargi nie spełniającej przewidzianych prawem wymogów, nawet w sytuacji, w której skarżący z jakichś powodów – np. ze względu na brak koniecznej ku temu wiedzy – nie miał faktycznej możliwości ich spełnienia. Z tego względu przedstawione w zażaleniu fakty mające usprawiedliwić niewyczerpanie przez skarżącego drogi prawnej nie mogą stanowić podstawy do uchylenia zaskarżonego orzeczenia i przekazania skargi do merytorycznego rozpoznania.

Niezależnie od powyższego podkreślić należy, iż odmowa nadania dalszego biegu skardze uzasadniona była faktem wniesienia jej po upływie trzymiesięcznego terminu oraz – w zakresie art. 871 k.p.c. – stwierdzeniem, że przepis ten nie stanowił podstawy wskazanego w skardze jako ostateczne rozstrzygnięcia. Pełnomocnik skarżącego we wniesionym zażaleniu nie ustosunkował się do żadnej z powyższych przesłanek.

Ponowna analiza wniesionej skargi konstytucyjnej pod kątem spełnienia przez nią wymogów, które zostały zakwestionowane w zaskarżonym orzeczeniu, prowadzi do wniosku, że stanowisko wyrażone w postanowieniu Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 marca 2006 r. należy w pełni zaakceptować. Nie budzi najmniejszej wątpliwości, że art. 871 k.p.c. jako przepis nieobowiązujący w chwili orzekania nie stanowił podstawy rozstrzygnięcia, z wydaniem którego wiąże skarżący naruszenie przysługujących mu praw konstytucyjnych. Także dokonane przez Trybunał ustalenia w przedmiocie dochowania terminu do wniesienia skargi uzasadniają w pełni wysuniętą w zaskarżonym postanowieniu tezę o wystąpieniu ze skargą po upływie przewidzianego w ustawie o TK terminu.

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny uznał, że odmowa nadania dalszego biegu niniejszej skardze konstytucyjnej postanowieniem z 14 marca 2006 r. była uzasadniona i nie uwzględnił zażalenia złożonego na to postanowienie.