1. Do Trybunału Konstytucyjnego wpłynęły trzy wnioski grup posłów, w których zakwestionowane zostały liczne przepisy ustawy
z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 4, poz. 27 ze zm.; dalej: ustawa o spółdzielniach
mieszkaniowych) oraz ustawy z dnia 19 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz niektórych innych
ustaw (Dz. U. Nr 240, poz. 2058; dalej: ustawa zmieniająca z 19 grudnia 2002 r.). Zarządzeniami Prezesa Trybunału Konstytucyjnego
z 6 marca 2003 r. i z 31 marca 2003 r. wnioski te zostały połączone do wspólnego rozpoznania. Na wniosek wyznaczonego składu
orzekającego sprawa została skierowana do rozpoznania przez pełny skład zarządzeniem Prezesa z 23 września 2004 r. Zarządzeniem
z 6 marca 2005 r. wyznaczony został II sprawozdawca.
1.1. We wniosku grupy posłów z 25 lipca 2002 r. został sformułowany zarzut niezgodności art. 12 ust. 1 pkt 3 ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych w pierwotnym brzmieniu z art. 2 i art. 32 Konstytucji.
Uzasadnienie wniosku zostało oparte na następujących argumentach:
Zakwestionowany przepis niekorzystnie dla członków spółdzielni zmienił warunki przekształcania spółdzielczego lokatorskiego
prawa do lokalu. W świetle poprzednio obowiązujących przepisów przekształcenie prawa lokatorskiego w spółdzielcze własnościowe
prawo do lokalu wymagało uzupełnienia przez członka spółdzielni wkładu budowlanego, który był obliczany na podstawie: metrażu
mieszkania, ceny wybudowania jednego metra kwadratowego ustalonej w dniu przekształcenia, amortyzacji oraz wszelkich innych
okoliczności zwiększających lub zmniejszających wartość lokalu. Stosowanie takich zasad obliczeń prowadziło do ustalenia kosztu
przeniesienia własności na poziomie rzeczywistego kosztu poniesionego przez spółdzielnię. W świetle art. 12 ust. 1 pkt 2 i
3 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych w pierwotnym brzmieniu członek spółdzielni, któremu przysługuje spółdzielcze lokatorskie
prawo do lokalu może przekształcić to prawo w prawo własności lokalu po dokonaniu zarówno spłaty przypadających na jego lokal
wszelkich zobowiązań spółdzielni związanych z budową, jak i zapłaceniu różnicy pomiędzy wartością rynkową lokalu a wartością
zwaloryzowanego wkładu mieszkaniowego. Tym samym przy przeniesieniu własności spółdzielnia jest zobowiązana zwrócić do budżetu
otrzymaną pomoc w nominalnej wartości, natomiast może żądać od swoich członków kwot niewspółmiernie wyższych.
W omawianym przypadku można wskazać krąg podmiotów charakteryzujących się jednakową cechą relewantną, a mianowicie członków
spółdzielni, którym przysługuje spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego i wyrażających wolę przekształcenia
tego prawa w prawo odrębnej własności. Pomimo cech wspólnych podmioty należące do tej grupy nie są traktowane jednakowo. Można
wyróżnić dwie sytuacje. Członkowie spółdzielni, którzy spłacili w całości bez żadnej pomocy ze strony państwa kredyt wzięty
na uzupełnienie części wkładu mieszkaniowego do końca 1995 r., muszą przy przeniesieniu własności wpłacić różnicę pomiędzy
wartością rynkową lokalu a zwaloryzowanym wkładem mieszkaniowym. Natomiast członkowie spółdzielni, którzy po 1995 r. spłacili
kredyt wzięty na uzupełnienie części wkładu mieszkaniowego (korzystając z pomocy państwa), przy przeniesieniu własności muszą
wpłacić tylko nominalną wartość umorzenia zgodnie z art. 10 ustawy z dnia 30 listopada 1995 r. o pomocy państwa w spłacie
niektórych kredytów mieszkaniowych, udzielaniu premii gwarancyjnych oraz refundacji bankom wypłaconych premii gwarancyjnych
(Dz. U. z 1996 r. Nr 5, poz. 32 ze zm.).
1.2. We wniosku grupy posłów z 24 lutego 2003 r. zostały sformułowane następujące zarzuty:
1) Art. 111 ust. 7, art. 12 ust. 4 i art. 48 ust. 3 w zw. z art. 2 ust. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych są niezgodne z art.
2, art. 32, art. 64 ust. 1 i art. 75 ust. 1 Konstytucji.
Wnioskodawcy kwestionują wprowadzone przez ustawę zmieniającą z 19 grudnia 2002 r. rozwiązanie polegające na obciążeniu członka
spółdzielni, który chce przekształcić przysługujące mu spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu, kosztami wyceny lokalu mieszkalnego
przez rzeczoznawcę majątkowego. Regulacja taka narusza zasadę zaufania obywateli do państwa. Ponadto dodatkowe koszty wyceny
mieszkania ponoszone przez członka spółdzielni stanowią utrudnienie w nabyciu prawa odrębnej własności mieszkania.
2) Art. 12 ust. 1 pkt 2, art. 1714 ust. 1 pkt 2, art. 39 ust. 1 pkt 1 oraz art. 42 ust. 3 pkt 5 lit. c ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych są niezgodne z
art. 2, art. 32, art. 64 ust. 1 i art. 75 ust. 1 Konstytucji.
Przed wejściem w życie ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. przepisy dotyczące warunków nabycia odrębnej własności lokalu
przez członka spółdzielni nie zawierały wymogu spłaty przypadającego na dany lokal uzupełnienia wkładu mieszkaniowego z tytułu
modernizacji budynku. Nowe rozwiązanie stanowi dodatkowe obciążenie finansowe dla członka spółdzielni. Ponadto wprowadzenie
wymogu spłaty przypadającego na dany lokal uzupełnienia wkładu mieszkaniowego z tytułu modernizacji budynku utrudnia realizację
prawa własności.
3) Art. 12 ust. 1 pkt 3, art. 1714 ust. 1 pkt 3, art. 39 ust. 1 pkt 2 oraz art. 42 ust. 3 pkt 5 lit. d ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych są niezgodne z
art. 2, art. 32, art. 64 ust. 1 i art. 75 ust. 1 Konstytucji.
W poprzednim stanie prawnym przepisy dotyczące warunków nabycia własności lokalu przez członka spółdzielni, któremu przysługuje
lokatorskie prawo do lokalu, własnościowe prawo do lokalu albo prawo najmu pracowni twórczej lub lokalu o innym przeznaczeniu
nie zawierały – tak jak kwestionowane przepisy – wymogu spłaty przypadających na lokal zobowiązań spółdzielni z tytułu kredytów
i pożyczek zaciągniętych na sfinansowanie kosztów remontów nieruchomości, w której znajduje się lokal. Wprowadzenie takiego
rozwiązania jest dyskryminujące dla członków spółdzielni, którzy złożyli wnioski o przeniesienie własności lokalu przed dniem
wejścia w życie ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r., a także wobec tych członków spółdzielni, którzy złożyli lub złożą
wnioski po tym dniu. Członkowie spółdzielni, którzy nie złożyli wniosków, będą ponosić koszty kredytów i pożyczek remontowych
na dotychczasowych zasadach poprzez wpłaty na fundusz remontowy spółdzielni. Natomiast w przypadku członków, którzy złożyli
wnioski, znowelizowana ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych nakłada obowiązek ponoszenia dodatkowych kosztów.
4) Art. 39 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych w zakresie, w jakim pozbawia roszczenia o przeniesienie własności
lokalu najemcę lokalu użytkowego niebędącego członkiem spółdzielni, a także w zakresie, w jakim pozbawia roszczenia o przeniesienie
własności lokalu najemcę lokalu użytkowego lub pracowni twórczej, którego poprzednik prawny poniósł w całości koszty budowy
tego lokalu lub tej pracowni, jest niezgodny z art. 2, art. 32 i art. 64 ust. 1 Konstytucji.
W wyniku wejścia w życie ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. najemcy garaży i innych lokali użytkowych, wybudowanych
własnym nakładem, a niebędący członkami spółdzielni, zostali pozbawieni możliwości ich kupna na dotychczasowych zasadach.
Obecne uregulowanie powoduje, że zawarcie umowy przeniesienia własności w omawianym przypadku jest uzależnione wyłącznie od
woli spółdzielni. Art. 39 ust 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych przyznaje odpowiednie roszczenie tylko członkom spółdzielni.
Z podobnych powodów art. 39 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych jest sprzeczny ze wskazanymi przepisami Konstytucji
w zakresie, w jakim pozbawia roszczenia o przeniesienie własności lokalu najemcę lokalu użytkowego lub pracowni twórczej,
którego poprzednik prawny poniósł w pełnym zakresie koszty budowy tego lokalu lub tej pracowni.
5) Art. 1 pkt 21 i art. 3 pkt 2 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. są niezgodne z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 i
art. 58 ust. 1 Konstytucji.
Uchylony art. 25 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych umożliwiał większości właścicieli utworzenie wspólnoty mieszkaniowej
i zniesienie zarządu nieruchomością wspólną wykonywanego przez spółdzielnię. Z kolei w ust. 2 przepis ten umożliwiał większości
będących członkami spółdzielni właścicieli utworzenie nowej spółdzielni mieszkaniowej z odpowiednim zastosowaniem przepisów
o podziale spółdzielni. Przepis art. 108a ustawy z dnia 16 września 1982 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm.) Prawo
spółdzielcze (dalej: prawo spółdzielcze z 1982 r.) dotyczył podziału spółdzielni na wniosek mniejszości. Uchylenie tych przepisów
powoduje wykluczenie skutecznych instrumentów prawnych umożliwiających odrodzenie się autentycznej spółdzielczości mieszkaniowej
w Polsce, opartej na wolności zrzeszania się i możliwości kontrolowania organów spółdzielni.
6) Art. 1 pkt 37 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. jest niezgodny z art. 2 i art. 32 Konstytucji.
Kwestionowany przepis uchylił art. 47 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, który przewidywał określone uprawnienia dla
najemców pracowni twórczych. Ustawodawca mógł zlikwidować takie uprawnienia tylko co do najemców, którzy nie ponieśli pełnych
kosztów budowy pracowni, powinien jednak zachować prawa nabyte tych najemców, którzy złożyli wnioski przed dniem wejścia w
życie ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r.
7) Art. 1 pkt 38 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. jest niezgodny z art. 2, art. 32, art. 64 ust. 1 oraz art. 75 ust.
1 Konstytucji.
Art. 1 pkt 38 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. nadał nowe brzmienie art. 48 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych.
Wątpliwości budzi zmiana warunków nabycia własności lokali przez najemców spółdzielczego lokalu mieszkalnego, który wcześniej
był mieszkaniem zakładowym. Niesprawiedliwość i niekorzystne działanie nowej regulacji wynika z tego, że osoby te już raz
wpłaciły wielkość wkładu mieszkaniowego w postaci kaucji, która wynosiła ok. trzykrotności średniego wynagrodzenia miesięcznego.
8) Art. 1 pkt 40 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. jest niezgodny z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 64 ust. 1 oraz art.
75 ust. 1 Konstytucji.
Uchylenie art. 49 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych praktycznie wyeliminowało rolę sądu jako organu, do którego członkowie
spółdzielni mogli się zwracać w przypadku bezczynności zarządu spółdzielni w sprawie przeniesienia na nich prawa własności
mieszkania.
9) Art. 1 pkt 41 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. jest niezgodny z art. 2 oraz art. 58 ust. 1 Konstytucji.
W art. 51 ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych w przypadku postępowania związanego z podziałem spółdzielni mieszkaniowej
przewidywała możliwość zwolnienia od podatków i opłat sądowych, o ile żądanie podziału zostało zgłoszone zarządowi spółdzielni
najpóźniej w ciągu dwunastu miesięcy od dnia wejścia ustawy w życie. Uchylenie tego przepisu narusza zasadę pewności prawa
i zaufania obywateli do państwa i prawa, a także pośrednio zasadę wolności zrzeszania się.
1.3. We wniosku grupy posłów z 26 marca 2003 r. zostały sformułowane następujące zarzuty:
1) Art. 6 ust. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych w zakresie, w jakim pomija przy wymaganiu uzyskania pisemnej zgody
na zaciągnięcie przez spółdzielnię kredytu bankowego i zabezpieczenie tego kredytu w formie hipoteki właścicieli lokali niebędących
członkami spółdzielni, jest niezgodny z art. 32 i art. 64 ust. 2 Konstytucji.
Kwestionowany przepis pomija przy wymaganiu uzyskania pisemnej zgody na zaciągnięcie przez spółdzielnię kredytu bankowego
i zabezpieczenie tego kredytu w formie hipoteki właścicieli lokali niebędących członkami spółdzielni.
2) Art. 111, art. 171 ust. 1-4, art. 173, art. 174, art. 175 i art. 177 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych jest niezgodny z art. 32 i art. 64 ust. 2 Konstytucji.
Kwestionowane przepisy regulują tryb nabycia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu oraz przekształcenia spółdzielczego
lokatorskiego prawa do lokalu w spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu. Pomimo wniesienia przez członka spółdzielni wkładu
budowlanego w wysokości wartości rynkowej lokalu, uzyskuje on jedynie spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu. Tymczasem
członek spółdzielni mieszkaniowej ubiegający się o ustanowienie odrębnej własności lokalu również wnosi wkład budowlany według
zasad określonych w statucie i umowie o budowę lokalu, w wysokości odpowiadającej całości kosztów budowy przypadającej na
jego lokal. A zatem na takich samych warunkach można nabyć „pełne” prawo własności i prawo rzeczowe ograniczone. Takie uregulowanie
nie znajduje uzasadnienia konstytucyjnego.
3) Art. 111 ust. 2 i 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych jest niezgodny z art. 2 i art. 32 Konstytucji.
Treść art. 11 ust. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych dopuszcza różne, niespójne interpretacje zasad rozliczeń z tytułu
przekształcenia spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu na spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, zwłaszcza w kwestii
bonifikat.
Art. 111 ust. 2 i 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, w szczególności w porównaniu z art. 1714 tej ustawy, różnicuje warunki „przekształcenia praw do lokali”. Nabycie w trybie art. 111 ust. 2 i 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu może stanowić stadium pośrednie
w drodze do nabycia prawa odrębnej własności lokalu w drodze realizacji roszczenia przewidzianego w art. 174 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Przy udzieleniu bonifikaty może zatem dojść do naruszenia zasady równości, gdyż uzyskanie
prawa własności nastąpi po wniesieniu wpłat nieodpowiadających wartości rynkowej lokalu.
4) Art. 12 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych w zakresie, w jakim nie nakłada na spółdzielnię obowiązku uregulowania w
statucie zasad rozliczeń z tytułu nabycia odrębnej własności lokalu (w sposób analogiczny do uregulowanego w art. 111 ust. 4 tej ustawy), jest niezgodny z art. 32 Konstytucji.
5) Art. 172 ust. 2 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych jest niezgodny z art. 32 Konstytucji.
Na skutek wyroków Trybunału Konstytucyjnego oraz zmian prawa spółdzielczego przestała obowiązywać zasada jednopodmiotowości
oraz zasada związania spadkobierców członka, któremu przysługiwało spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, obowiązkiem
uzyskania członkostwa. Kwestionowany przepis, zgodnie z którym skuteczność zbycia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu
zależy od przyjęcia nabywcy w poczet członków spółdzielni, pozostaje w sprzeczności systemowej z tym stanem prawnym (znajdującym
obecnie wyraz w art. 179 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych).
6) Art. 172 ust. 5 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych jest niezgodny z art. 64 w zw. z art. 21 Konstytucji.
Art. 172 ust. 5 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, który wprowadza zakaz zbycia prawa do części lokalu, stanowi relikt ustawodawstwa
obowiązującego w całkowicie odmiennych od obecnych realiach ustrojowo-gospodarczych. Usunięcie omawianego ograniczenia odpowiadałoby
w pełni występującym w praktyce potrzebom zmian konfiguracji lokali. W rezultacie istniałyby przecież samodzielne lokale,
będące przedmiotem odrębnych praw.
7) Art. 26 ust. 2 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych w zakresie, w jakim uchyla art. 26 ust. 2 tej ustawy w dotychczasowym
brzmieniu, jest niezgodny z art. 64 w zw. z art. 21 Konstytucji.
Obecne uregulowanie pozbawia właścicieli prawa partycypowania w dotychczasowym majątku spółdzielni.
8) Art. 42 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych w zakresie, w jakim reguluje początek biegu terminu określenia przez
spółdzielnię przedmiotu odrębnej własności wszystkich lokali mieszkalnych i lokali o innym przeznaczeniu w danej nieruchomości,
jest niezgodny z art. 2 i art. 64 Konstytucji.
Wskutek kwestionowanej regulacji może dojść do nieuzasadnionego przesunięcia w czasie czynności niezbędnych do realizacji
roszczeń o przeniesienie własności lokali. Podmioty uprawnione nie mają żadnego prawnego środka kontroli, czy pierwszy wniosek
został złożony. Przyjęta regulacja „premiuje” spółdzielnie opieszałe, które wbrew pierwotnej treści przepisu nie podjęły wskazanych
w nim czynności.
9) Art. 44 ust. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych w zakresie, w jakim pomija zastrzeżenie, że hipoteka obciążająca
nieruchomość stanowiącą własność spółdzielni mieszkaniowej powinna zabezpieczać wierzytelność powstałą w związku z zaspokojeniem
potrzeb tej nieruchomości, jest niezgodny z art. 2, art. 32 i art. 64 ust. 2 Konstytucji.
Kwestionowany przepis pozwala na obciążenie hipoteką wszystkich lokali, w tym również lokali, które stanowią własność osób
niemających żadnego zadłużenia wobec spółdzielni z tytułu spłaty odpowiedniej części zadłużenia kredytowego spółdzielni wraz
z odsetkami.
10) Art. 1 pkt 21 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. w zakresie, w jakim uchylił art. 25 ust. 1 i 3 ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych, jest niezgodny z art. 2, art. 32, art. 64 ust. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Zgodnie z uchylonym art. 25 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych większość właścicieli lokali w budynku lub budynkach
położonych w obrębie danej nieruchomości, obliczona według liczby lokali, mogła podjąć uchwałę, że od tej chwili będą funkcjonować
jako wspólnota mieszkaniowa. Uchylenie tego przepisu pozbawiło zatem właścicieli lokali prawa decydowania o sposobie zarządu
nieruchomością.
11) Art. 1 pkt 40 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. jest niezgodny z art. 2, art. 45 ust. 1 i art. 64 ust. 2 Konstytucji.
Kwestionowany przepis uchylił art. 49 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, który przewidywał sądową drogę dochodzenia roszczeń
o przeniesienie własności lokalu. Aktualna sytuacja powoduje zatem brak odpowiednich środków dla członków spółdzielni mieszkaniowej
w sytuacji bezczynności zarządu spółdzielni.
12) Art. 1 pkt 41 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. jest niezgodny z art. 2 i art. 58 ust. 1 Konstytucji.
Kwestionowany przepis uchylił art. 51 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, na mocy którego w okresie postępowania związanego
z podziałem spółdzielni mieszkaniowej przeniesienie własności rzeczy i innych praw majątkowych było wolne od podatków i opłat
sądowych, jeżeli żądanie podziału zostało złożone zarządowi spółdzielni najpóźniej w ciągu 24 miesięcy od dnia wejścia w życie
ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Zdaniem wnioskodawców przepisy ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. pozbawiły
członków spółdzielni możliwości realizacji podziału spółdzielni z jednoczesnym zwolnieniem od podatków i opłat sądowych.
13) Art. 3 pkt 2 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. jest niezgodny z art. 2, art. 32 i art. 58 ust. 1 w zw. z art. 31
ust. 3 Konstytucji.
Przepis ten uchylił art. 108a prawa spółdzielczego, dotyczący podziału spółdzielni na wniosek mniejszości. W wyroku z 29 maja
2001 r. (sygn. K 5/01, OTK ZU nr 4/2001, poz. 87) Trybunał Konstytucyjny uznał uchylony przepis za zgodny z Konstytucją. Uchylenie
tego przepisu narusza zagwarantowaną w art. 58 ust. 1 Konstytucji wolność zrzeszania się. Kwestionowany przepis jest również
sprzeczny z zasadą ochrony praw nabytych oraz z zasadą równości.
14) Art. 9 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. w zakresie, w jakim pomija odesłanie do art. 51 ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych, jest niezgodny z art. 2 i art. 58 ust. 1 Konstytucji.
W stanie prawnym ukształtowanym przez kwestionowane przepisy adresaci zawartych w nich norm nie mogą być pewni swoich praw
w zakresie realizacji swobody zrzeszania się na zasadach określonych w uchylonym art. 51 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych.
Ustawodawca stworzył tu tak szerokie ramy dla organów stosujących prawo, że w istocie będą one musiały zastąpić ustawodawcę.
2. Prokurator Generalny przedstawił stanowisko w trzech pismach procesowych.
2.1. W piśmie z 21 lutego 2003 r. Prokurator Generalny, odnosząc się do wniosku grupy posłów z 25 lipca 2002 r., stwierdził
że art. 12 ust. 1 pkt 3 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych w brzmieniu obowiązującym przed datą wejścia w życie zmiany,
wprowadzonej przez art. 1 pkt 12 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r., jest zgodny z art. 2 i art. 32 Konstytucji.
Uzasadnienie stanowiska zostało oparte na następujących argumentach:
Twierdzenie, że spółdzielnia mieszkaniowa, która otrzymuje od swojego członka świadczenie przekraczające koszty pozyskania
lokalu przez tę spółdzielnię, wzbogaca się kosztem tego członka, jest błędne. Nie uwzględnia ono faktu, że dany lokal także
przed przeniesieniem jego własności na członka spółdzielni stanowił mienie o określonej wartości rynkowej. Spółdzielnia nie
mogła swobodnie dysponować tym lokalem, ale nie oznacza to, że nie miał on wartości rynkowej. Spółdzielnia przenosi na swojego
członka własność mienia o określonej wartości rynkowej. Świadczenia obu stron umowy mają charakter ekwiwalentny.
Ponadto zakwestionowana norma nie ustanawia żadnego zróżnicowania zakresu obowiązku wpłat na rzecz spółdzielni, w przypadku
przeniesienia na członka spółdzielni własności lokalu, do którego danemu członkowi służyło dotychczas jedynie spółdzielcze
prawo lokatorskie. Brak jest wyróżnienia przez kwestionowany przepis odrębnej podgrupy członków spółdzielni, charakteryzujących
się szczególnymi prawami w zakresie obowiązków wpłat na rzecz spółdzielni, niezbędnych przy przeniesieniu własności.
2.2. W piśmie z 23 października 2003 r. Prokurator Generalny przedstawił stanowisko w związku z wnioskami grup posłów z 24 lutego
2003 r. i 26 marca 2003 r. Stwierdził, że zarzuty wnioskodawców są zasadne tylko co do następujących przepisów:
1) Art. 6 ust. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych – w zakresie, w jakim pomija, w kręgu podmiotów, których zgoda jest
niezbędna do zaciągnięcia przez spółdzielnię mieszkaniową kredytu bankowego i zabezpieczenia tego kredytu w formie hipoteki,
właścicieli lokali niebędących członkami tej spółdzielni – jest niezgodny z art. 32 i art. 64 ust. 2 Konstytucji.
Zaciągnięcie przez spółdzielnię kredytu i jego zabezpieczenie w formie hipoteki oddziałuje na prawa wszystkich podmiotów,
którym przysługują prawa do lokali w danej nieruchomości, niezależnie od tego, czy dany podmiot jest czy nie jest członkiem
spółdzielni. Kwestionowana regulacja różnicuje zakres ochrony prawa własności w obrębie kategorii właścicieli lokali w danej
nieruchomości – w zależności od tego, czy właściciel danego lokalu jest, czy też nie jest członkiem spółdzielni.
2) Art. 39 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych – w zakresie, w jakim pozbawia roszczenia o przeniesienie własności
lokalu najemcę lokalu użytkowego, który nie jest członkiem spółdzielni, ale poniósł w pełnym zakresie koszty budowy tego lokalu,
a także najemcę lokalu użytkowego lub pracowni twórczej, którego poprzednik prawny poniósł w pełnym zakresie koszty budowy
tego lokalu lub pracowni – jest niezgodny z art. 2, art. 32 i art. 64 ust. 1 Konstytucji.
Nowa regulacja, zawarta w aktualnym brzmieniu art. 39 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, pozbawiła krąg podmiotów,
wskazany przez wnioskodawców, możliwości roszczenia o przeniesienie własności lokalu.
3) Art. 44 ust. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych – w zakresie, w jakim dopuszcza ustanowienie hipoteki, obciążającej
lokale, stanowiące własność osób, które nie są zadłużone względem spółdzielni mieszkaniowej z tytułu spłaty długu, zabezpieczonego
tą hipoteką – jest niezgodny z art. 2, art. 32 i art. 64 ust. 2 Konstytucji.
Kwestionowana regulacja może doprowadzić do ustanowienia hipoteki także na lokalach, stanowiących własność osób, które nie
są zadłużone z tytułu długu, zabezpieczonego tą hipoteką.
4) Art. 1 pkt 38 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. – w zakresie, w jakim, w nowym brzmieniu art. 48 ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych, pomija regulację, przewidującą, w przypadku dokonania przekształceń tytułu do zajmowania lokalu, o jakich
mowa w tym przepisie, zwrot kaucji zabezpieczającej albo zaliczenie jej na poczet wkładu mieszkaniowego lub budowlanego –
jest niezgodny z art. 2, art. 32 i art. 64 ust. 1 Konstytucji, a w pozostałym zakresie jest zgodny z wymienionymi przepisami
Konstytucji oraz z art. 75 ust. 1 Konstytucji.
Warunki finansowe omawianych przekształceń, w sytuacji braku podstaw prawnych do zwrotu kaucji albo zaliczenia jej na poczet
wkładu mieszkaniowego lub budowlanego, budzą poważne wątpliwości. Taka regulacja omawianego zagadnienia powoduje, że wpłacona
uprzednio kaucja zabezpieczająca stanowi dodatkowe świadczenie na rzecz spółdzielni, co stawia najemców, dokonujących stosownych
przekształceń w sytuacji gorszej niż sytuacja innych osób, dokonujących analogicznych przekształceń.
W pozostałym zakresie Prokurator Generalny uznał zarzuty wnioskodawców za niezasadne i stwierdził, że:
1) Art. 111 ust. 7, art. 12 ust. 4 i art. 48 ust. 3 w związku z art. 2 ust. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych są zgodne z art.
2, art. 32, art. 64 ust. 1 i art. 75 ust. 1 Konstytucji.
Członek spółdzielni ma możliwość wyboru stosownego przekształcenia prawa, a spółdzielnia jest zobowiązana takiego przekształcenia
dokonać. Koszty przekształcenia powinien ponosić członek spółdzielni bezpośrednio zainteresowany jego dokonaniem. W warunkach
gospodarki rynkowej brak jest podstaw do obciążania kosztami przekształcenia prawa majątku spółdzielni mieszkaniowej.
2) Art. 111, art. 171 ust. 1-4, art. 173, art. 174, art. 175 i art. 177 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych są zgodne z art. 32 i art. 64 ust. 2 Konstytucji.
Członek spółdzielni mieszkaniowej decyduje o wyborze prawa do lokalu. Wybór ograniczonego prawa rzeczowego w postaci spółdzielczego
własnościowego prawa do lokalu nie przekreśla możliwości uzyskania prawa odrębnej własności.
3) Art. 111 ust. 2 i 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych są zgodne z art. 2 i art. 32 Konstytucji.
Spółdzielnie mieszkaniowe powinny mieć możliwość dostosowywania swoich wewnętrznych regulacji do własnej sytuacji finansowej.
W konsekwencji mają one możliwość stosowania własnych regulacji w kwestii przekształcania spółdzielczego lokatorskiego prawa
do lokalu w spółdzielcze prawo własnościowe. Ewentualne różnice pomiędzy postanowieniami statutów różnych spółdzielni nie
mogą być interpretowane jako naruszenie zasady równości wobec prawa.
4) Art. 12 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych – w zakresie, w jakim nie nakłada na spółdzielnię mieszkaniową obowiązku
uregulowania w statucie zasad rozliczeń z tytułu nabycia odrębnej własności lokalu (w sposób analogiczny do uregulowanego
w art. 111 ust. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych) – jest zgodny z art. 32 Konstytucji.
Zakwestionowany przepis dotyczy nabycia przez członka spółdzielni prawa odrębnej własności lokalu, prawa, które jest ekwiwalentne
do wartości rynkowej lokalu. Wartość tą nabywca omawianego prawa jest obowiązany uiścić na rzecz spółdzielni mieszkaniowej.
5) Art. 12 ust. 1 pkt 2 i 3, art. 1714 ust. 1 pkt 2 i 3, art. 39 ust. 1 pkt 1 i 2 oraz art. 42 ust. 3 pkt 5 lit. c i d ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych są
zgodne z art. 2, art. 32, art. 64 ust. 1 i art. 75 ust. 1 Konstytucji.
Żadne z przewidzianych w kwestionowanych przepisach przekształcenie prawa nie jest dla danego członka obowiązkowe. Poprzez
ustanowienie prawa odrębnej własności lokalu dany członek spółdzielni uzyskuje najpełniejsze i podlegające najdalej idącej
ochronie prawo majątkowe. Stąd też proces ten nie może się odbywać przy naruszeniu praw spółdzielni mieszkaniowej, również
podmiotu prawa własności, bez zapewnienia zwrotu wszelkich nakładów, poczynionych na dany lokal z majątku spółdzielni.
6) Art. 172 ust. 2 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych jest zgodny z art. 32 Konstytucji.
Istotą spółdzielczego prawa do lokalu jest powiązanie tego prawa z członkostwem w spółdzielni. Zbywalność tego prawa jest
gwarantowana przez przepis art. 171 ust. 6 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, według którego spółdzielnia nie może odmówić przyjęcia w poczet członków nabywcy
prawa, jeżeli odpowiada on wymaganiom statutu.
7) Art. 172 ust. 5 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych jest zgodny z art. 64 w związku z art. 21 Konstytucji.
Brak regulacji polegającej na zakazie zbycia prawa do części lokalu oznaczałby przyzwolenie na swobodny podział lokali, co
w konsekwencji doprowadziłoby do utraty przez omawiane lokale cechy samodzielności. Taka sytuacja uniemożliwiłaby w przyszłości
wyodrębnienie własności tych lokali.
8) Art. 26 ust. 2 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych jest zgodny z art. 64 w związku z art. 21 Konstytucji.
Nowa regulacja w niczym nie ogranicza prawa własności, gdyż nie dotyczy ona sfery dysponowania przedmiotem własności, a w
sferze korzystania z tego przedmiotu ustanawia obowiązek oczywisty wobec faktu, że ów przedmiot własności stanowi funkcjonalną
całość, jaką jest infrastruktura budynku lub też całego osiedla. Korzystanie z tej infrastruktury bez uczestniczenia w kosztach
jej funkcjonowania oznaczałoby korzystanie z cudzej własności bez zapłaty.
9) Art. 42 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych – w zakresie, w jakim reguluje początek biegu terminu określenia
przez spółdzielnię mieszkaniową przedmiotu odrębnej własności wszystkich lokali mieszkalnych i lokali o innym przeznaczeniu
w danej nieruchomości – jest zgodny z art. 2 i art. 64 Konstytucji.
Określenie przedmiotu odrębnej własności wymaga odpowiednich działań spółdzielni, które związane są z poniesieniem przez nią,
a co za tym idzie przez wszystkich jej członków, bardzo wysokich kosztów. W świetle poprzednio obowiązujących przepisów nawet
jeśli nie byłoby chętnych do dokonania przekształcenia prawa własności, spółdzielnia i tak była zmuszona do określenia przedmiotu
odrębnej własności wszystkich lokali w danej nieruchomości. Nowe rozwiązanie polega na uzależnieniu przeprowadzenia powyższych
procedur od złożenia pierwszego wniosku o wyodrębnienie własności lokalu w danej nieruchomości.
10) Art. 1 pkt 21 i art. 3 pkt 2 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. są zgodne z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 i art.
58 ust. 1 Konstytucji, a ponadto przepis art. 1 pkt 21 ustawy zmieniającej – w zakresie, w jakim uchylił art. 25 ust. 1 i
3 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych – jest zgodny z art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Uchylony art. 25 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych dotyczył jedynie właścicieli lokali. Należy podkreślić, że w spółdzielniach
zrzeszeni są członkowie, którym przysługuje również prawo spółdzielcze lokatorskie oraz spółdzielcze prawo własnościowe. Uchylenie
omawianego przepisu jest konsekwencją zmiany koncepcji funkcjonowania spółdzielczości mieszkaniowej, wprowadzonej przez ustawę
zmieniającą z 19 grudnia 2002 r. Konsekwencją owej koncepcji jest uchylenie regulacji, które ułatwiały właścicielom lokali
samodzielne decydowanie o organizacyjnych ramach funkcjonowania zasobów mieszkaniowych, w których znajdują się nabyte przez
te osoby lokale.
11) Art. 1 pkt 37 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. jest zgodny z art. 2 i art. 32 Konstytucji.
Uchylenie przepisu zobowiązującego spółdzielnię do rozporządzenia jej mieniem na rzecz osoby niebędącej członkiem danej spółdzielni
lub też osoby, która nie poniosła w pełnym zakresie kosztów budowy danego lokalu, jest rozwiązaniem, które wzmacnia ochronę
własności spółdzielni mieszkaniowej.
12) Art. 1 pkt 40 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. jest zgodny z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 64 ust. 1 i 2 oraz z
art. 75 ust. 1 Konstytucji.
Uchylony przepis nieprawidłowo odsyłał do przepisów k.p.c. o postępowaniu nieprocesowym, dotyczących zniesienia współwłasności.
W świetle obecnie obowiązujących przepisów osoba zainteresowana ustanowieniem prawa odrębnej własności lokalu może dochodzić
roszczenia z tego tytułu na zasadach ogólnych.
13) Art. 1 pkt 41 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. jest zgodny z art. 2 i art. 58 ust. 1 Konstytucji.
Art. 51 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych był związany z art. 108a § 1 prawa spółdzielczego z 1982 r. W związku z uchyleniem
powyższego artykułu logiczne wydawało się uchylenie również art. 51 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Uchylenie art.
108a § 1 prawa spółdzielczego związane było ze zmianą koncepcji spółdzielczości mieszkaniowej, przyjętej w ramach swobody
ustawodawcy do kształtowania modelu organizacyjnego spółdzielczości.
14) Art. 9 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. jest zgodny z art. 2 i art. 58 ust. 1 Konstytucji.
Formuła zawarta w kwestionowanym przepisie: „stosuje się przepisy dotychczasowe”, pozwala na uniknięcie kazuistycznego wyliczania
przepisów uchylonych lub zmienionych.
2.3. W piśmie z 12 kwietnia 2005 r. Prokurator Generalny zmodyfikował częściowo swoje wcześniejsze stanowiska, stwierdzając,
że art. 3 pkt 2 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. jest niezgodny z art. 2 i art. 58 ust. 1 w związku z art. 31 ust.
3 Konstytucji.
Powołując się na stanowisko Trybunału Konstytucyjnego wyrażone w uzasadnieniu wyroku z 29 maja 2001 r. (K 5/01, OTK ZU nr
4/2001, poz. 87), Prokurator Generalny wyraził pogląd, że art. 108a prawa spółdzielczego służył realizacji konstytucyjnej
wolności zrzeszania się. Uchylenie tego przepisu nie zostało uzasadnione przesłankami określonymi w art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Jednocześnie ustawodawca nie wprowadził żadnego nowego unormowania, które zapewniłoby możliwość realizacji wskazanej wolności.
Prokurator Generalny podkreślił, że modyfikacja stanowiska w powyższym zakresie nie oznacza zmiany stanowiska co do oceny
zgodności z Konstytucją uchylenia art. 25 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych.
3. Marszałek Sejmu przedstawił stanowisko Sejmu w trzech pismach.
3.1. W piśmie z 24 stycznia 2003 r. dotyczącym wniosku grupy posłów z 25 lipca 2002 r. stwierdził, że art. 12 ust. 1 pkt 3
ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych w brzmieniu zaskarżonym przez wnioskodawców nie obowiązuje, co jest przesłanką umorzenia
postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale
Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.; dalej: ustawa o Trybunale Konstytucyjnym).
Ponadto Marszałek Sejmu w obszerny sposób przedstawił ewolucję przepisu art. 12 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych na
przestrzeni kolejnych nowelizacji. Wskazał, iż zmieniły się zasady przekształcania spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu
w prawo odrębnej własności, jak i w spółdzielcze prawo własnościowe. Członek spółdzielni mieszkaniowej ma prawo dokonać wyboru
odpowiedniej formy, a spółdzielnia ma obowiązek jego żądanie zaakceptować. Spółdzielnia mieszkaniowa jest zobowiązana do przeniesienia
na członka prawa odrębnej własności lokalu po spełnieniu przez niego określonych w ustawie warunków. Należy do nich spłata
przypadającej na jego lokal części zobowiązań spółdzielni związanych z budową, w tym w szczególności odpowiedniej części zadłużenia
kredytowego spółdzielni wraz z odsetkami, a także spłata przypadającego na dany lokal uzupełnienia wkładu mieszkaniowego z
tytułu modernizacji budynku. Należy również do przedstawionych warunków dodać spłatę przez członka spółdzielni mieszkaniowej
przypadających na dany lokal zobowiązań spółdzielni z tytułu kredytów i pożyczek zaciągniętych na sfinansowanie kosztów remontów
nieruchomości, w której znajduje się lokal. Członek spółdzielni mieszkaniowej obowiązany jest również dokonać wpłaty różnicy
pomiędzy wartością rynkową lokalu a zwaloryzowaną wartością wniesionego wkładu mieszkaniowego. Ustawa zmieniająca z 19 grudnia
2002 r. daje możliwość przekształcenia spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu zarówno w prawo odrębnej własności, jak
i w spółdzielcze prawo własnościowe, przyjmując jednak odmienne zasady rozliczeń finansowych przy przekształcaniu prawa do
lokalu. Stosownie do przepisu art. 111 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych przekształcenie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu w spółdzielcze prawo własnościowe
dochodzi do skutku po dokonaniu przez członka spółdzielni mieszkaniowej wpłaty wkładu budowlanego w wysokości wartości rynkowej
lokalu, a na poczet wkładu budowlanego zalicza się wkład mieszkaniowy członka zwaloryzowany według wartości rynkowej lokalu.
Jeżeli chodzi o pozostałe zasady rozliczeń przy przekształcaniu spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu w spółdzielcze
prawo własnościowe, określone są one przez statut danej spółdzielni mieszkaniowej.
3.2. W piśmie z 26 sierpnia 2003 r. Marszałek Sejmu przedstawił stanowisko Sejmu co do wniosku grupy posłów z 24 lutego 2003
r., stwierdzając, że:
1) Art. 111 ust. 7, art. 12 ust. 4 i art. 48 ust. 3 (w związku z art. 2 ust. 4) ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych są zgodne z art.
2, art. 32, art. 64 ust. 1 i art. 75 ust. 1 Konstytucji.
Podniesione przez wnioskodawców zarzuty nie są słuszne. Przekształcenie prawa wiąże się z poniesieniem stosownych kosztów,
a uregulowanie, które polega na tym, że osoba zainteresowana dokonaniem stosownego przekształcenia prawa ponosi koszty owego
przekształcenia, jest rozwiązaniem najbardziej odpowiednim.
2) Art. 12 ust. 1 pkt 2 i 3, art. 1714 ust. 1 pkt 2 i 3, art. 39 ust. 1 pkt 1 i 2 oraz art. 42 ust. 3 pkt 5 lit. c i d ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych są
zgodne z art. 2, art. 32, art. 64 ust. 1 i art. 75 ust. 1 Konstytucji.
Podniesiona przez wnioskodawców okoliczność, że poprzednio obowiązujące przepisy nie zawierały wymogu spłaty przypadającego
na dany lokal uzupełnienia wkładu mieszkaniowego albo budowlanego z tytułu modernizacji budynku i spłaty przypadających na
jego lokal zobowiązań spółdzielni z tytułu kredytów i pożyczek zaciągniętych na sfinansowanie kosztów remontów nieruchomości,
w której znajduje się lokal, nie stanowi jeszcze, w wypadku uzupełnienia ustawy o te warunki, naruszenia Konstytucji. Oczywiste
jest, że jeżeli członkowie spłacili wszelkie koszty związane z inwestycjami modernizacyjnymi, to w wypadku przekształcenia
nie będą ich już spłacali. Przez wydatki na budowę należy rozumieć wszystkie nakłady, które poniesione zostały na wybudowanie
lokalu oraz jego wyposażenie do stanu, w jakim został oddany członkowi spółdzielni, jak również i te, które poniesione zostały
w późniejszym okresie, a które związane były z zapewnieniem właściwego standardu i funkcjonowaniem mieszkania. W takiej sytuacji
członkowie, którzy otrzymali przydział lokalu w pierwszej kolejności, jeszcze przed ukończeniem całości budowy są obowiązani
do uzupełnienia wkładu budowlanego stosownie do ogólnych kosztów budowy. Przyjęcie innego rozwiązania naruszałoby uprawnienia
członków spółdzielni mieszkaniowej, którzy otrzymali przydział lokalu w późniejszym terminie, a którzy musieliby spłacać koszty
budowy lokali wcześniej przydzielonych, niepokryte w całości przez członków, którzy lokale te otrzymali we wcześniejszym terminie.
3) Art. 39 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych w zakresie, w jakim pozbawia roszczenia o przeniesienie własności
lokalu najemcę lokalu użytkowego niebędącego członkiem spółdzielni, a także w zakresie, w jakim pozbawia roszczenia o przeniesienie
własności lokalu najemcę lokalu użytkowego lub pracowni twórczej, którego poprzednik prawny poniósł w pełnym zakresie koszty
budowy tego lokalu lub tej pracowni, jest zgodny z art. 2, art. 32 i art. 64 ust. 1 Konstytucji.
Art. 39 ust. 3 w poprzednim brzmieniu przez przyznanie najemcom pracowni wykorzystywanych przez twórców, najemcom garaży i
lokali o innym przeznaczeniu w budynkach spółdzielczych prawa żądania przeniesienia prawa własności tych lokali, naruszał
art. 21 i art. 64 Konstytucji. Majątek spółdzielni jest własnością jej członków, a przepis ustawy umożliwiający osobom niebędącym
członkami spółdzielni przejmowanie majątku stanowiącego własność spółdzielni i jej członków narusza zasadę państwa prawa.
4) Art. 1 pkt 37 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. jest zgodny z art. 2 i art. 32 Konstytucji.
Uchylony art. 47 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych w sposób bezpośredni naruszał zasadę ochrony własności, gdyż wyłączał
swobodę rozporządzania przez spółdzielnię mieszkaniową przedmiotem jej prawa własności.
5) Art. 1 pkt 38 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. jest zgodny z art. 2, art. 32, art. 64 ust. 1 i art. 75 ust. 1 Konstytucji.
Na mocy ustawy z dnia 12 października 1994 r. o zasadach przekazywania zakładowych budynków mieszkaniowych przez przedsiębiorstwa
państwowe (Dz. U. Nr 119, poz. 567 ze zm.) spółdzielnia miała obowiązek przyjęcia najemców mieszkań zakładowych w poczet jej
członków, w celu zaspokojenia ich potrzeb mieszkaniowych w postaci przydziału mieszkania spółdzielczego na warunkach spółdzielczego
prawa lokatorskiego. Wpłacone przez członków kaucje mieszkaniowe podlegały zaliczeniu na poczet wkładu mieszkaniowego, który
nie mógł przekraczać 5% aktualnej wartości rynkowej prawa odrębnej własności danego lokalu. Po wejściu w życie ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych przepisy tej ustawy zastąpiły w części dotyczącej spółdzielni mieszkaniowych przepisy ustawy z 1994 r. W świetle
przepisów ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych najemcy byłych mieszkań zakładowych mają możliwość wyboru pomiędzy spółdzielczym
prawem lokatorskim, spółdzielczym prawem własnościowym a prawem odrębnej własności. Marszałek Sejmu wskazał na brak podstaw
prawnych zarówno do zwrotu kaucji, jak i do zaliczenia jej na poczet wkładu mieszkaniowego.
3.3. W piśmie z 29 lipca 2003 r. Marszałek Sejmu przedstawił stanowisko Sejmu co do wniosku grupy posłów z 26 marca 2003 r. i wniósł
o stwierdzenie niezgodności z Konstytucją art. 6 ust. 4 i art. 44 ust. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz o stwierdzenie
zgodności z Konstytucją pozostałych, kwestionowanych w przedmiotowym wniosku, przepisów ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych.
Uzasadnienie stanowiska zostało oparte na następujących argumentach:
1) Jeżeli chodzi o art. 6 ust. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, to rozwiązanie polegające na pominięciu przy wymogu
uzyskania pisemnej zgody na zaciągnięcie przez spółdzielnię mieszkaniową kredytu bankowego i zabezpieczenie tego kredytu hipoteką
właścicieli lokali niebędących członkami spółdzielni nie jest rozwiązaniem właściwym. Zaciągnięcie kredytu i zabezpieczenie
go przez ustanowienie hipoteki oddziałuje na prawa wszystkich podmiotów. Chodzi tutaj nie tylko o właścicieli lokali będących
członkami spółdzielni mieszkaniowej, ale także właścicieli niebędących członkami spółdzielni.
2) Rozwiązanie zawarte w art. 44 ust. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych może doprowadzić do sytuacji, w której hipoteką
zostaną obciążone lokale tych członków spółdzielni mieszkaniowej, którzy nie mają żadnego zadłużenia wobec spółdzielni mieszkaniowej.
3) Art. 111, art. 171 ust. 1-4, art. 173, art. 174, art. 175 i art. 177 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych są zgodne z art. 32 i art. 64 ust. 2 Konstytucji.
Rozwiązania przyjęte przez ustawodawcę w kwestii ustanowienia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu nie zobowiązują
członka spółdzielni do zawierania umów dotyczących ustanowienia spółdzielczego prawa własnościowego, a jedynie stwarzają taką
możliwość. Członek spółdzielni może skorzystać z proponowanej formy przekształcenia lub nie. Ma on do wyboru możliwość ustanowienia
spółdzielczego prawa lokatorskiego, spółdzielczego prawa własności lub też prawa odrębnej własności. Wybór jednego z przedstawionych
powyżej rozwiązań zależy od własnego uznania oraz możliwości finansowych członka spółdzielni mieszkaniowej. Kwestionowana
ustawa słusznie i właśnie w myśl zasady równości prawa, przywraca równouprawnienie własnościowego prawa do lokalu i zapewnia ochronę
również lokatorów posiadających to prawo. Jednocześnie stanowi próbę pogodzenia interesów tych osób, które pragną zachować
dotychczasowe prawo rzeczowe, oraz tych, które chcą je przekształcić w prawo własności.
4) Art. 111 ust. 1 i 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych jest zgodny z art. 2 i art. 32 Konstytucji.
Nie można mówić w tym przypadku o naruszeniu zasady równości, gdyż w grupie tej samej kategorii podmiotów obowiązują jednakowe
zasady. Ustawodawca nie tworzy w obrębie powyższych kategorii żadnych podgrup, którym przyznałby szczególne uprawnienia. Przepisy
art. 111 i art. 1714 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych odnoszą się do różnych sytuacji. Przepis art. 111 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych dotyczy przekształcenia spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu w spółdzielcze
prawo własnościowe, a art. 1714 kwestionowanej ustawy dotyczy przekształcenia spółdzielczego prawa własnościowego w prawo odrębnej własności lokalu.
5) Art. 12 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych jest zgodny z art. 32 Konstytucji.
Wnioskodawcy kwestionują odmienne rozwiązanie w ustawie o spółdzielniach mieszkaniowych zasad rozliczeń w przypadku nabycia
prawa odrębnej własności lokalu i spółdzielczego prawa własnościowego. Tymczasem przepisy art. 12 i art. 111 zaskarżonej ustawy regulują odmienne sytuacje. Art. 12 dotyczy przeniesienia własności lokalu, natomiast art. 111 reguluje przekształcenie spółdzielczego prawa lokatorskiego w spółdzielcze prawo własnościowe.
6) Art. 172 ust. 2 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych jest zgodny z art. 32 Konstytucji.
Spółdzielnia nie może odmówić przyjęcia w poczet członków nabywcy prawa, jeżeli odpowiada on wymaganiom statutu. Nabywcy przysługuje roszczenie o przyjęcie w poczet członków spółdzielni. Uregulowanie
to stosuje się także do spadkobiercy, zapisobiorcy i licytanta. W takiej sytuacji nie można mówić o naruszeniu zasady równości
wyrażonej w art. 32 Konstytucji.
7) Art. 172 ust. 5 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych jest zgodny z art. 64 w związku z art. 21 Konstytucji.
Nieważność zbycia prawa do części lokalu jest rozwiązaniem właściwym, a inne uregulowanie tej kwestii mogłoby doprowadzić
do niezgodnego z przepisami podziału lokalu, i w konsekwencji utraty przez niego przesłanek samodzielności. Ustawodawca przewidział
jednak możliwość zbycia ułamkowej części spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, w sytuacji występowania kilku podmiotów
współuprawnionych.
8) Art. 26 ust. 2 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych w zakresie, w jakim uchyla dotychczasowe brzmienie art. 26 ust. 2
jest zgodny z art. 64 w zw. z art. 21 Konstytucji.
Powyższy przepis nie pozbawia właścicieli prawa partycypowania w majątku spółdzielni mieszkaniowej. Art. 26 ust. 2 ustawy
o spółdzielniach mieszkaniowych w brzmieniu sprzed nowelizacji był „pewnym nieporozumieniem”. Według Marszałka Sejmu zbędne
jest w omawianym przypadku stosowanie przepisów kodeksu cywilnego o zniesieniu współwłasności. Zniesienie współwłasności polega
na podziale majątku wspólnego, a podział taki nastąpił wcześniej, podczas ustanawiania odrębnej własności lokali.
9) Art. 42 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych jest zgodny z art. 2 i art. 64 Konstytucji.
Podjęcie przez spółdzielnię czynności wskazanych w tym przepisie powinno być uzależnione od aktywności członków, a nie narzucone
przez ustawę.
10) Art. 1 pkt 21 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. w zakresie, w jakim uchylił art. 25 ust. 1 i 3 ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych, jest zgodny z art. 2, art. 32, art. 64 ust. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
W świetle obecnie obowiązujących przepisów, po przywróceniu rozwiązania polegającego na możliwości przekształcenia spółdzielczego
prawa lokatorskiego w spółdzielcze prawo własnościowe, na mocy art. 26 ustawy istnieje możliwość funkcjonowania w obrębie
danej nieruchomości wspólnoty mieszkaniowej w sytuacji, kiedy zostanie wyodrębniona własność wszystkich lokali.
11) Art. 1 pkt 40 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. jest zgodny z art. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 64 ust. 2 Konstytucji.
Konsekwencją przyznania roszczenia o przekształcenie spółdzielczego prawa lokatorskiego w prawo odrębnej własności lokalu
jest prawo wystąpienia do sądu o realizację tego prawa. Zainteresowane osoby mogą dochodzić roszczeń na zasadach ogólnych
poprzez wytoczenie powództwa o stwierdzenie obowiązku spółdzielni mieszkaniowej do złożenia oświadczenia woli. W takiej sytuacji
uchylony art. 49 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych nie miał istotnego wpływu na funkcjonowanie powyższej ustawy.
12) art. 1 pkt 41 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. jest zgodny z art. 2 i art. 58 ust. 1 Konstytucji oraz art. 3 pkt
2 tej ustawy jest zgodny z art. 2, art. 32 i art. 58 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Ustawodawca w art. 9 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. przyjął uregulowanie przejściowe w stosunku do spraw wszczętych
na podstawie art. 108a prawa spółdzielczego. Realizuje to ochronę praw nabytych w stosunku do tych członków spółdzielni mieszkaniowej,
którzy przed dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej wystąpili do zarządu spółdzielni z żądaniem zwołania walnego zgromadzenia
w celu podjęcia uchwały o podziale spółdzielni na podstawie art. 108a prawa spółdzielczego.
13) Art. 9 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. w zakresie, w jakim pomija odesłanie do art. 51 ustawy, jest zgodny z
art. 2 i art. 58 ust. 1 Konstytucji.
Brzmienie tego przepisu nakazuje rozpatrywać sprawy wszczęte przed dniem wejścia w życie ustawy na podstawie przepisów dotychczasowych.
W takiej sytuacji będzie tu miał również zastosowanie obowiązujący przed dniem wejścia w życie ustawy art. 51.
4. Postanowieniem z dnia 19 maja 2004 r. Trybunał Konstytucyjny na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym
umorzył postępowanie w zakresie badania zgodności art. 172 ust. 2 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych z art. 32 Konstytucji oraz art. 39 ust. 1 powołanej ustawy z art. 2, art. 32
i art. 64 ust. 1 Konstytucji z powodu utraty mocy obowiązującej tych przepisów w zakwestionowanym zakresie przed wydaniem
orzeczenia przez Trybunał.
Utrata mocy obowiązującej wskazanych przepisów nastąpiła na skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 30 marca 2004 r. (sygn.
K 32/03), który został ogłoszony w Dzienniku Ustaw (Nr 63 pod poz. 591) oznaczonym datą 15 kwietnia 2004 r.
5. Trybunał Konstytucyjny zwrócił się do Związku Rewizyjnego Spółdzielni Mieszkaniowych, Regionalnego Związku Rewizyjnego
Spółdzielni Mieszkaniowych, Ogólnopolskiego Ruchu Obrony Interesów Lokatorów, Krajowego Związku Lokatorów i Spółdzielców,
Departamentu Mieszkalnictwa Ministerstwa Infrastruktury oraz kilku spółdzielni mieszkaniowych o udzielenie informacji o sposobach
realizacji w praktyce spółdzielczej art. 173 oraz art. 18 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, określających wysokość świadczeń spełnianych przez członka spółdzielni,
który zawiera ze spółdzielnią umowę o budowę lokalu mającego być przedmiotem spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu
albo prawa odrębnej własności lokalu. Ponadto na życzenie Trybunału prof. dr. hab. Krzysztof Pietrzykowski przedstawił opinię
dotyczącą wykładni art. 173 i art. 18 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Na podstawie otrzymanych odpowiedzi oraz opinii biegłego Trybunał stwierdził,
że wysokość tych opłat jest ustalana wg dokładnie takich samych kryteriów, niezależnie od tego, czy chodzi o ustanowienie
spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu czy prawa własności lokalu.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Przedmiotem połączonych do wspólnego rozpoznania wniosków trzech grup posłów są liczne przepisy ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych, dodane do niej albo zmienione przez ustawę zmieniającą z 19 grudnia 2002 r. Ze względu na to, że po wniesieniu
wniosków ogłoszony został jednolity tekst tej ustawy (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116), w wyroku powołano ten tekst, a
nie tekst oznaczony we wnioskach, skoro oznaczenia zaskarżonych przepisów nie uległy zmianie. Przedmiotem wniosków jest także
kilka przepisów ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r., wprowadzających zmiany do ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych,
a także do prawa spółdzielczego z 1982 r.
2. Większość kwestionowanych przez wnioskodawców przepisów dotyczy spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu. Wbrew sugestii
płynącej z nazwy nadanej temu prawu w 1982 r. – nie było ono odmianą prawa własności, ale prawem rzeczowym ograniczonym (por.
art. 172 ust. 1 zdanie 2 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz art. 244 k.c. w brzmieniu zharmonizowanym z terminologią przyjętą
aktualnie w ustawie o spółdzielniach mieszkaniowych dopiero przez ustawę z dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks
postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw; Dz. U. Nr 172, poz. 1804). Jako prawo rzeczowe ograniczone jest ono prawem
na rzeczy cudzej – na nieruchomości będącej własnością spółdzielni, przy czym wykonywanie tego prawa jest ograniczone do oznaczonego
lokalu oraz tych części nieruchomości, które są przeznaczone do wspólnego użytku mieszkańców. Prawa rzeczowe ograniczone mieszczą
się w kategorii „praw majątkowych”, a zatem zgodnie z art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji są objęte ochroną, ale ich ochrona jest
uregulowana w sposób nieco odmienny niż ta, którą Konstytucja gwarantuje własności. Wyrazem tego jest obowiązywanie takich
przepisów Konstytucji, które odnoszą się tylko do własności, a nie do innych praw majątkowych (art. 21 ust. 1 i art. 64 ust.
3).
Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, wprowadzone do polskiego systemu prawnego przez ustawę z dnia 17 lutego 1961 r.
o spółdzielniach i ich związkach (Dz. U. Nr 12, poz. 61; dalej: ustawa o spółdzielniach i ich związkach z 1961 r.), zastąpiło
w budynkach spółdzielczych prawo własności lokalu, przewidziane w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października
1934 r. o własności lokali (Dz. U. Nr 94, poz. 848 ze zm.). Rozporządzenie to – wydane właśnie dla potrzeb spółdzielczości
mieszkaniowej (co zostało wyraźnie powiedziane w uzasadnieniu jego projektu) – zachowało moc aż do dnia wejścia w życie kodeksu
cywilnego (art. V pkt 1 p.w.k.c.), ale mimo to bezpośrednio po wejściu w życie wspomnianej ustawy o spółdzielniach i ich związkach
z 1961 r. ustanowione wcześniej prawa własności lokali zostały przymusowo przekształcone w prawa rzeczowe ograniczone. W systemie
prawnym państwa, w którym obowiązywała Konstytucja zapewniająca „szczególną opiekę i ochronę” dla „własności spółdzielczej
jako własności społecznej” (art. 11 Konstytucji z 1952 r.) oraz nakazująca ograniczanie, wypieranie i likwidowanie własności
prywatnej, poza własnością chłopów, rzemieślników i chałupników (art. 3 i art. 12 Konstytucji z 1952 r.), nie mogło być miejsca
dla instytucji własności lokalu w budynkach spółdzielczych. Zgodnie z ustawą o spółdzielniach i ich związkach z 1961 r. prawo
rzeczowe ograniczone do lokalu spółdzielczego mogło być ustanawiane tylko w budynkach należących do jednego typu spółdzielni budownictwa mieszkaniowego, a mianowicie tzw.
spółdzielni budowlano-mieszkaniowych (por. pierwotne brzmienie art. 244 k.c.). Po kilku latach – bez zmiany tekstu nadal obowiązującej
wówczas ustawy o spółdzielniach i ich związkach z 1961 r. – możliwość ustanawiania takiego prawa dopuszczona została także
w spółdzielniach zwanych dotychczas spółdzielniami mieszkaniowymi (potocznie: lokatorskimi). W tak ukształtowanym stanie prawnym
spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu zaczęło być w odczuciu społecznym traktowane jako paliatyw własności lokalu, przede
wszystkim dzięki wyposażeniu go w cechy zbywalności i dziedziczności, które – mimo poddania ich daleko idącym ograniczeniom
ustawowym i pozaustawowym – czyniły to prawo bardziej atrakcyjnym od spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu. W przepisach
prawa spółdzielczego z 1982 r. utrzymano ukształtowany poprzednio stan prawny, w szczególności nadal nie dopuszczono możliwości
ustanawiania w domach spółdzielczych własności lokalu. Możliwość taką przywrócono dopiero w 2000 r., wydając ustawę o spółdzielniach mieszkaniowych. Regulacja własności lokalu przewidziana w tej ustawie jest oparta na zasadach
podobnych do przyjętych w ustawie z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 ze zm.),
w związku z czym nieuzasadnione jest zastosowanie w tych dwóch ustawach nieco odmiennej terminologii („własność lokalu” i
„odrębna własność lokalu”), zawsze chodzi bowiem o własność odrębnego lokalu.
Wydając ustawę o spółdzielniach mieszkaniowych, ustawodawca uznał za zbędne dalsze istnienie spółdzielczego własnościowego
prawa do lokalu, jako prawa rzeczowego ograniczonego spełniającego taką samą funkcję jak prawo własności lokalu. Jednocześnie
wykluczył, i to ze skutkiem natychmiastowym, możliwość jego ustanawiania (nawet w sytuacji, gdy w konkretnej spółdzielni nie
było możliwe ustanowienie własności lokalu, wymagające uprzedniego dokonania przez spółdzielnię mieszkaniową szeregu czasochłonnych
działań). Utrzymano natomiast istnienie ustanowionych wcześniej tego typu praw, stworzono jednak mechanizm umożliwiający ich
zastąpienie prawem własności na żądanie zainteresowanego tym członka spółdzielni. Z kolei ustawa zmieniająca z dnia 19 grudnia
2002 r. przywróciła instytucję spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, wprowadzając do pierwotnego tekstu ustawy o
spółdzielniach mieszkaniowych przepisy będące powtórzeniem odpowiednich przepisów prawa spółdzielczego z 1982 r. (wydanych
– co należy przypomnieć – w odmiennym stanie konstytucyjnym). Możliwość ustanowienia w budynku spółdzielczym własności lokalu
została utrzymana, ale w kilku z nowych lub zmienionych przepisów uwidoczniło się niechętne nastawienie twórców nowelizacji
do tej instytucji.
Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że nie jest jego rolą rozstrzyganie o tym, jakie inne niż własność prawo lub prawa podmiotowe
mogą być ustanawiane przez spółdzielnie mieszkaniowe co do lokali znajdujących się w należących do takich spółdzielni budynkach,
w szczególności, czy mają to być prawa przewidziane w przepisach powszechnie obowiązujących, czy też specyficzne prawa dotyczące
tylko budynków spółdzielczych. Podtrzymując w całej rozciągłości stanowisko wyrażone w uzasadnieniu wyroku z 30 marca 2004
r. (sygn. K 32/03, OTK ZU nr 3/A/2004, poz. 22, punkt III, 2.2), Trybunał nie wypowiada się zatem obecnie ani w kwestii zgodności
z Konstytucją zniesienia możliwości ustanawiania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, dokonanego przez ustawę o
spółdzielniach mieszkaniowych, ani przywrócenia takiej możliwości, dokonanego przez ustawę zmieniającą z 19 grudnia 2002 r.
Zajęcie w niniejszej sprawie takiego stanowiska jest tym bardziej uzasadnione, że we wnioskach zakwestionowano jedynie poszczególne
przepisy, regulujące spółdzielcze własnościowe prawa do lokalu, a nie całokształt przepisów normujących tę instytucję. W tym
stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny rozważył problem zgodności z Konstytucją poszczególnych przepisów, w stosunku do których
wnioskodawcy wysunęli i uzasadnili zarzut niezgodności z Konstytucją.
3. Przed przystąpieniem do szczegółowych rozważań dotyczących zgodności z Konstytucją zakwestionowanych przepisów celowe jest
skrótowe przynajmniej przedstawienie konstytucyjnych podstaw działalności spółdzielczości mieszkaniowej.
Odmiennie niż Konstytucja PRL z 1952 r. – która oprócz powołanego wyżej przepisu przewidującego szczególną ochronę i opiekę
nad własnością spółdzielczą oraz poparcie rozwoju różnych form ruchu spółdzielczego w mieście i na wsi (art. 16 tekstu z 1976
r.) – zawierała także deklarację rozwoju i poparcia dla budownictwa spółdzielczego, przy nałożeniu na państwo obowiązku dbałości
o „racjonalną gospodarkę zasobami mieszkaniowymi” (art. 79 ust. 5) – obecnie obowiązująca Konstytucja w żadnym ze swych przepisów
nie wspomina o spółdzielniach (chociaż wymienia różne typy zrzeszeń, a nawet fundacje). W tej sytuacji problem spółdzielczości
może być rozważany w świetle ogólnej regulacji konstytucyjnej dotyczącej wolności zrzeszania się (art. 12 i 58 Konstytucji).
Gdy chodzi zaś o spółdzielnie mieszkaniowe, będące ze względu na spełnianą przez nie funkcję swoistym typem spółdzielni, istotne
znaczenie ma regulacja przewidziana w art. 75 ust. 1, art. 75 ust. 2 i art. 76 Konstytucji. Formalnym wyrazem swoistego charakteru
spółdzielni mieszkaniowych jest obowiązywanie dotyczącej tych właśnie spółdzielni odrębnej ustawy, będącej uzupełnieniem ogólnych
przepisów prawa spółdzielczego. Liczba zawartych w tej ustawie przepisów jest większa od liczby wszystkich zamieszczonych
we wniesionym niedawno do Sejmu prezydenckim projekcie prawa spółdzielczego przepisów szczególnych dotyczących innych odrębnych
typów spółdzielni. Jest to spowodowane tym, że większość przepisów tej ustawy nie dotyczy problematyki korporacyjnej, ale
problematyki prawnych form korzystania z lokali, będącej istotnym segmentem całokształtu problematyki prawa mieszkaniowego.
Art. 75 ust. 1 Konstytucji nakłada na władze publiczne, w tym na władzę ustawodawczą, obowiązek prowadzenia „polityki sprzyjającej
zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli”. Polityka ta ma się przejawiać w działaniach prowadzących do zwiększenia liczby
lokali służących zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli, a nie w działaniach polegających na redystrybucji istniejących
już lokali. Omawiany przepis jako przykład pożądanych działań władz publicznych wymienia popieranie „działań obywateli zmierzających
do uzyskania własnego mieszkania”. Chodzi tu zarówno o działania podejmowane przez obywateli indywidualnie, jak i grupowo.
Poparcie dla tych ostatnich wymaga stworzenia odpowiednich instytucji prawnych. Od takich działań, podejmowanych przez osoby
zamierzające zaspokoić własne potrzeby mieszkaniowe dzięki uzyskaniu mieszkania w wybudowanym wspólnym wysiłkiem domu, odróżnić należy działania przedsiębiorców, którzy prowadzą działalność budowlaną nastawioną na osiągnięcie zysku z wynajmowania
lub sprzedaży wybudowanych budynków lub lokali.
Spółdzielczość mieszkaniowa jest organizacyjnoprawną formą współdziałania obywateli zmierzających do zaspokojenia swych potrzeb
mieszkaniowych. Jej cechą charakterystyczną jest to, że współdziałanie to nie ma na celu osiągnięcia zysku, ale zaspokojenie
potrzeb osób zrzeszonych w spółdzielni, w tym wypadku – potrzeb mieszkaniowych. Z tego punktu widzenia niekonsekwencją jest
objęcie tą samą regulacją ustawową zarówno spółdzielni budujących mieszkania w celu dostarczenia ich swym członkom (art. 1
ust. 2 pkt 1-4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych), i jak budujących mieszkania w celu ich wynajmowania lub sprzedaży,
a więc prowadzących typową działalność komercyjną (art. 1 ust. 2 pkt 5 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych), a zwłaszcza
dopuszczenie prowadzenia przez tę samą spółdzielnię działalności pierwszego i drugiego typu (art. 1 ust. 4 ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych), i to bez ustawowego zastrzeżenia, że przedmiotem wynajmu i sprzedaży mogą być lokale, które nie są niezbędne
dla zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych członków spółdzielni.
O zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywatela można mówić w sytuacji, gdy zajmuje on lokal o odpowiadających mu cechach
dotyczących powierzchni, standardu, lokalizacji oraz tytułu prawnego. Użyty w omawianym przepisie Konstytucji zwrot „własne
mieszkanie” oznacza każde mieszkanie, do którego zajmujący je obywatel ma stosowny tytuł prawny, czyli mieszkanie, w którym
jest on „u siebie”, a nie tylko takie mieszkanie, którego jest właścicielem. Terminologia użyta w art. 75 ust. 1 Konstytucji
nie uzasadnia tezy, jakoby własność mieszkania zasługiwała na większe poparcie niż inne tytuły prawne. Zarazem jednak Konstytucja
nie uzasadnia preferowania formy spółdzielczej w stosunku do innych form organizacyjnych współdziałania osób zamieszkujących
lokale znajdujące się w tym samym budynku, np. wspólnot mieszkaniowych zrzeszających właścicieli lokali. Trybunał Konstytucyjny
podtrzymuje wyrażone już w poprzednio wydanych wyrokach stanowisko, iż ochrona własności i innych praw majątkowych przysługujących
spółdzielni jest uzasadniona w takim tylko zakresie, w jakim przyczynia się to do ochrony praw przysługujących członkom tej
spółdzielni (wyrok z 29 maja 2001 r., sygn. K 5/01, OTK ZU nr 4/2001, poz. 87 i z 30 marca 2004 r., sygn. K 32/03, OTK ZU
nr 3/A/2004, poz. 22). Stanowisko to zakłada konieczność odróżnienia ochrony własności i innych praw majątkowych przysługujących
spółdzielni mieszkaniowej w stosunkach zewnętrznych (przede wszystkim – przed ich naruszeniami ze strony państwa) i w stosunkach
wewnętrznych (w relacji do członków spółdzielni). Skoro zasadniczą racją istnienia spółdzielni mieszkaniowej jest zaspokojenie
przez nią potrzeb osób będących jej członkami, to interes spółdzielni jako osoby prawnej odrębnej od osób będących jej członkami
musi być oceniany pod kątem tego, czy jego ochrona przyczynia się do lepszego i pełniejszego zaspokojenia potrzeb członków
spółdzielni. Ukształtowanie praw i obowiązków członków spółdzielni jest zdeterminowane tym, że własność i inne prawa stanowiące
mienie spółdzielni są z ekonomicznego punktu widzenia własnością grupową osób będących członkami tej spółdzielni.
Art. 75 ust. 2 Konstytucji nakazuje ustawowe uregulowanie problemu „ochrony praw lokatorów”. Konstytucyjne pojęcie „lokator” obejmuje także
osoby fizyczne zajmujące lokale mieszkalne na podstawie stosunku prawnego łączącego je ze spółdzielnią mieszkaniową (wyroki
Trybunału Konstytucyjnego: z 12 stycznia 2000 r., sygn. P 11/98, OTK ZU nr 1/2000, poz. 3; z 2 października 2002 r., sygn.
K 48/01, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 62; z 30 marca 2004 r., sygn. K 32/03, OTK ZU nr 3/A/2004, poz. 22). Ochrona ta powinna
być równa dla ogółu lokatorów. Rzecz jasna – równość ochrony praw nie oznacza, że ma być ona ukształtowana w sposób jednakowy,
pomijający różnice dzielące np. treść stosunku prawnego łączącego wynajmującego i najemcę od stosunku prawnego łączącego spółdzielnię
mieszkaniową z jej członkiem. Zastrzeżenia budzi więc ograniczenie zastosowania przepisów ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy
i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. Nr 71, poz. 733 ze zm.) w stosunku do spółdzielców zrzeszonych w spółdzielniach mieszkaniowych
(zob. uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 19 kwietnia 2005 r., sygn. K 4/05).
Art. 76 Konstytucji, zobowiązujący władze publiczne do ochrony „konsumentów, użytkowników i najemców”, m.in. „przed nieuczciwymi
praktykami rynkowymi”, ma także znaczenie dla spółdzielców zrzeszonych w spółdzielniach mieszkaniowych. Przepis ten traktować
należy jako konkretyzację ogólnych zasad sprawiedliwości społecznej i nie można ograniczać jego zastosowania do konsumentów,
najemców i użytkowników w ustawowym, cywilnoprawnym rozumieniu tych pojęć. Chodzi tu w istocie o ochronę interesów osób będących
„słabszą” stroną różnego rodzaju stosunków prawnych. Jest faktem powszechnie znanym, że spółdzielnie mieszkaniowe są jednostkami
organizacyjnymi, które z racji swego majątku, doświadczenia osób nimi kierującymi, a zwłaszcza z uwagi na służące im z reguły
zaplecze administracyjne (techniczne i osobowe), są podmiotami „silniejszymi” niż poszczególni członkowie spółdzielni, jak
również osoby ubiegające się o członkostwo i związane z nim prawo do lokalu. Poza tym interes tych osób ma analogicznie jak
w przypadku konsumentów charakter rozproszony, co utrudnia im jego ochronę. Wobec powyższego stwierdzić należy, iż interesy
te podlegają ochronie konstytucyjnej i uzasadniają uregulowanie ustawowe precyzujące jej zakres. Z tego punktu widzenia oczywiste
jest, że w interesie władz spółdzielni mieszkaniowej leżeć może ustanawianie „słabszych” praw do lokali mieszkalnych, zwiększa
to bowiem zakres ich swobody w prowadzeniu działalności (nie wyklucza to sytuacji, gdy władze spółdzielni są zainteresowane
przekształceniami prawa lokatorskiego z uwagi na to, że „odzyskanie” lokali uważają w obowiązującym stanie prawnym za iluzoryczne,
a środki pieniężne uzyskane z tytułu przekształcenia zasilają aktywa spółdzielni). W szczególności daleko idące ograniczenia
tej swobody występują w sytuacji, gdy w budynku mieszkalnym ustanowione są prawa odrębnej własności poszczególnych lokali
połączone z udziałem we współwłasności nieruchomości, na której położony jest sam budynek, i jego tzw. „częściach niewydzielonych”.
4. Trybunał Konstytucyjny, oceniając zaskarżone przepisy w świetle wskazanych we wnioskach wzorców kontroli konstytucyjności,
uznał, że tylko część zarzutów wnioskodawców jest trafna. Dotyczy to zarzutów skierowanych przeciwko przepisom ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych i ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. wskazanych w punkcie 2, 6, 8, 9, 14, 21, 23 i 24 niniejszego wyroku.
Należy zaznaczyć, że Trybunał Konstytucyjny – stwierdziwszy niezgodność zaskarżonego przepisu z jednym ze wskazanych przez
wnioskodawców przepisów Konstytucji – nie oceniał zgodności tego przepisu z pozostałymi wskazanymi wzorcami. Do pozbawienia
przepisu mocy obowiązującej, co stanowi zasadniczy cel wnioskodawcy, wystarcza stwierdzenie jego niezgodności z jednym tylko
przepisem Konstytucji.
W niniejszej sprawie takie sformułowanie poszczególnych rozstrzygnięć zawartych w wyroku było tym bardziej uzasadnione, że
wskazanie niektórych wzorców nie zostało we wnioskach poparte uzasadnieniem postawionego zarzutu. Tymczasem, zgodnie z art.
32 ust. 1 pkt 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, wniosek musi zawierać sformułowanie zarzutu niezgodności z Konstytucją
oraz uzasadnienie postawionego zarzutu z powołaniem dowodów na jego poparcie. Prawidłowo zredagowany wniosek wymaga nie tylko
wskazania przepisu Konstytucji mającego stanowić wzorzec kontroli, ale także powołania przekonujących argumentów wskazujących
na niezgodność treści przepisu kwestionowanego z treścią normy wyrażonej w przepisie konstytucyjnym. Zakłada to istnienie
relacji łączącej treść tych przepisów. Analiza wniosków złożonych w niniejszej sprawie dowodzi, że w dążeniu do wzmocnienia
zasadniczej argumentacji mającej uzasadniać zarzut niezgodności wskazanego przepisu z Konstytucją, wnioskodawcy powoływali
także wzorce o treści nieadekwatnej do formułowanych zarzutów. W takich przypadkach rozstrzygnięcie Trybunału zostało sformułowane
z użyciem zwrotu „nie jest niezgodny”. Ponadto można zauważyć, że wnioskodawcy często niedokładnie oznaczali przedmiot kontroli
konstytucyjności, np. wskazując jako przedmiot kontroli cały przepis, podczas gdy w istocie zarzuty skierowane zostały tylko
do jego wyodrębnionych fragmentów.
Wskazane okoliczności musiały mieć wpływ na sformułowanie wydanego w niniejszej sprawie wyroku, a także na jego uzasadnienie.
Starając się o to, aby było ono możliwie najbardziej przejrzyste, Trybunał Konstytucyjny najpierw zajął się przytoczeniem
motywacji dotyczącej tych punktów wyroku, w których stwierdzona została niezgodność zaskarżonego przepisu z Konstytucją.
4.1. Spośród zarzutów dotyczących przepisów o spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu najistotniejszy jest zarzut skierowany
przeciwko zamieszczonemu w art. 173, a dokładniej w art. 173 ust. 1 pkt 1 i ust. 2, ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych uregulowaniu zakresu świadczeń majątkowych, do których zobowiązany
jest członek spółdzielni mający uzyskać spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu. Wnioskodawcy zwracają uwagę, że jest on
taki sam jak zakres obowiązków członka ubiegającego się o ustanowienie na jego rzecz prawa własności lokalu, podczas gdy wzajemne
świadczenie spółdzielni jest w każdej z tych sytuacji odmienne. Porównanie tekstu odpowiednich fragmentów zakwestionowanego
przepisu z tekstem dotyczącego własności lokalu art. 18 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych dowodzi pełnej zbieżności ich
treści. Na podstawie obu przepisów członek spółdzielni obowiązany jest pokryć wszelkie zobowiązania spółdzielni związane z
budową lokalu mającego być przedmiotem ustanowionego na jego rzecz prawa, przy czym wyróżnienie tu dwóch składników, a mianowicie
„wkładu budowlanego” w wysokości odpowiadającej „całości kosztów budowy” oraz „innych zobowiązań związanych z budową” wydaje
się nie mieć uzasadnienia. Na podstawie otrzymanych opinii i ekspertyz Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że praktyka spółdzielni
mieszkaniowych odpowiada treści wymienionych przepisów, co więcej – praktyka ta jest w pełni akceptowana przez Związek Rewizyjny
Spółdzielni Mieszkaniowych. Taka treść zakwestionowanego przepisu wykazuje nietrafność przytaczanego w toku prac sejmowych
argumentu, jakoby przywrócenie własnościowego prawa do lokalu miało na celu zapewnienie członkom spółdzielni możliwości wyboru
między różnymi formami prawnymi w zależności od ich „możliwości finansowych” (druk Sejmu IV kadencji nr 315, z 29 stycznia
2002 r., zawierający projekt ustawy opisany jako zgłoszony 12 marca 2002 r., s. 18). De lege lata zarówno prawo własności lokalu, jak spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu są bowiem dostępne dla osób o takich samych
możliwościach finansowych. Inaczej przedstawia się sprawa lokatorskiego prawa do lokalu, ale jego ustanowienie uzależnione
jest od funkcjonowania systemu dofinansowywania budowy mieszkań. W tym kontekście można przypomnieć, że w świetle orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka podawanie fałszywego uzasadnienia zmiany przepisów prawnych jest działaniem nagannym,
które nie służy wzmocnieniu zaufania do organów ustanawiających te przepisy oraz organów je stosujących (por. Gillow przeciwko Wielkiej Brytanii, skarga nr 9063/80).
Wobec tych ustaleń zarzuty wnioskodawców muszą być uznane za w pełni zasadne. Ustawowe określenie górnej granicy świadczeń
spełnianych na rzecz spółdzielni przez członka ubiegającego się o nabycie własności lokalu (art. 18 ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych) nie nasuwa zastrzeżeń, jednak przyjęcie takiego samego określenia co do członka mającego uzyskać inne niż
własność prawo do lokalu, z którymi nie łączy się udział we współwłasności nieruchomości należącej do spółdzielni, oznacza
oczywiste naruszenie konstytucyjnej zasady wyrażonej w art. 64 ust. 2 Konstytucji.
Dokonując nowelizacji, ustawodawca nie uwzględnił, że w stanie prawnym, w którym dopuszczalne jest nabycie własności lokalu,
regulacja dotycząca warunków nabycia prawa rzeczowego ograniczonego mającego za przedmiot lokal nie może być mechanicznym powtórzeniem rozwiązań przyjętych w okresie, gdy ten typ prawa miał zastępować własność lokalu.
Jeżeli ustawodawca dopuszcza istnienie obok prawa własności innego typu praw podmiotowych, których przedmiotem jest lokal
służący zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych, to musi odpowiednio zróżnicować także wysokość świadczeń spełnianych przez ich
nabywców. W obecnie obowiązującej ustawie postulat ten został zrealizowany tylko w przepisach o spółdzielczym lokatorskim
prawie do lokalu, według których uzyskanie takiego prawa uwarunkowano wniesieniem tzw. wkładu mieszkaniowego w wysokości niższej
od kosztów budowy lokalu, co jest możliwe dzięki uzyskaniu przez spółdzielnię pomocy ze środków publicznych (art. 10 ust.
2).
4.2. Ustalenia dotyczące niezgodności z Konstytucją przepisów określających warunki nabycia omawianych praw (tj. prawa własności
lokalu i prawa rzeczowego ograniczonego) rzutują też na ocenę konstytucyjności przepisów dotyczących „przekształcenia” prawa
o treści mniej intensywnej w prawo o treści bardziej intensywnej (w szczególności ustanowienia zamiast przysługującego dotychczas
danemu członkowi spółdzielni spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu – spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu,
co reguluje art. 111, albo prawa własności lokalu, co reguluje art. 12). W tym kontekście konieczne jest zwrócenie uwagi na niespójność regulacji
przewidzianej w art. 1 ust. 2 w związku z ust. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, który sugeruje, że spółdzielnia może
w swym statucie zadecydować o tym, jakiego typu prawo do mieszkania mogą uzyskać jej członkowie, a przepisami art. 111, art. 12 i art. 1714 tej ustawy, które przyznają członkowi spółdzielni uprawnienie do żądania omawianego „przekształcenia”, przy czym uprawnienie
to – jako oparte na ustawie – nie może być wyłączone ani ograniczone przez statut spółdzielni (co podkreśla treść art. 111 ust. 5 i 6 oraz art. 121 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych). Członek spółdzielni, której statut przewiduje ustanawianie zarówno lokatorskiego,
jak i własnościowego prawa do lokalu oraz prawa własności lokalu, spełnia na rzecz spółdzielni świadczenie pieniężne, o którego
wysokości decyduje – mówiąc najogólniej – wysokość kosztów budowy przypadających na nabywany przez niego lokal. Natomiast
członek spółdzielni, której statut dopuszcza ustanowienie tylko prawa lokatorskiego, może zamiast tego prawa uzyskać spółdzielcze
własnościowe prawo do lokalu lub prawo własności tegoż lokalu, ale wówczas obowiązany jest uiścić na rzecz spółdzielni kwotę odpowiadająca wartości rynkowej lokalu (a nie – wartości
nabywanego prawa, jak to przewidywał pierwotny, już nieobowiązujący tekst art. 12 ust. 1 pkt 3), a więc kwotę inną, z reguły
– wyższą – od kwoty odpowiadającej kosztom budowy lokalu. Regulacja taka odnosi się także do sytuacji, gdy wprawdzie statut
spółdzielni przewiduje ustanawianie na rzecz członków prawa własności lokalu, ale faktycznie nie jest to możliwe wskutek tego,
że spółdzielnia nie sfinalizowała określonych w art. 42 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych działań niezbędnych do ustanowienia
własności lokalu. Uregulowanie takie jest niedopuszczalnym naruszeniem zasady równości między osobami zamierzającymi w związku
z członkostwem spółdzielni uzyskać prawo własności lokalu lub prawo rzeczowe ograniczone do lokalu. Jest ono także niekonsekwentne
w stosunku do założenia, zgodnie z którym działania spółdzielni, w szczególności na płaszczyźnie stosunków z jej członkami,
nie powinny zmierzać do przysporzenia spółdzielni zysków kosztem jej członków.
Uregulowanie to nasuwa także innego rodzaju zastrzeżenia. Stosunki prawne między spółdzielnią mieszkaniową i jej członkami
mają charakter cywilnoprawny, a nie administracyjnoprawny (oparty na podporządkowaniu jednej strony – drugiej). Ingerencja
ustawodawcy w tego rodzaju stosunki prawne jest dopuszczalna, jeżeli jest to konieczne dla realizacji celów określonych przez
Konstytucję, np. ochrony konsumenta (art. 76) lub ochrony wartości wskazanych w art. 31 ust. 3. Przewidziana w zaskarżonych
przepisach regulacja polega na wiążącym ustaleniu wysokości świadczenia spełnianego przez członka spółdzielni na jej rzecz.
Ustalenie to zostało dokonane według modelu „ceny sztywnej”, a nie „ceny maksymalnej”. W ten sposób ustawodawca dokonał niemającej
uzasadnienia konstytucyjnego ingerencji w sferę praw majątkowych spółdzielni, będącej przecież obecnie osobą prawną spoza
sektora publicznego. Art. 111 ust. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, przepis sformułowany w sposób wyjątkowo niejasny, wskutek czego wręcz niemożliwe
jest jednoznaczne ustalenie jego treści, może być rozumiany jako upoważnienie do odstąpienia od przewidzianej w ustawie „ceny
sztywnej”. Jeżeli odczytanie to jest prawidłowe, to brak analogicznego upoważnienia w tekście art. 12 ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych, dotyczącego nabycia własności lokalu przez członka spółdzielni, któremu przysługuje lokatorskie prawo do tegoż
lokalu, musi być rozumiany jako wyłączenie w tej sytuacji możliwości stosowania przez spółdzielnię ulg i bonifikat. Nabycie
własności lokalu w budynku spółdzielczym podlega przeto regulacji bardziej rygorystycznej od dotyczącej nabycia własności
przez najemcę lokalu w budynku będącym przedmiotem własności publicznej. W wyroku z 29 maja 2001 r. (sygn. K 5/01, OTK ZU
nr 4/2001, poz. 87) Trybunał Konstytucyjny uznał za niedopuszczalne konstytucyjnie narzucenie spółdzielniom mieszkaniowym
obowiązku zbywania lokali mieszkalnych za kwotę ustaloną przez ustawodawcę (chodziło o 3% aktualnej wartości rynkowej prawa
własności lokalu), obecnie z tych samych motywów Trybunał ocenia jako naruszające Konstytucję uregulowanie niepozwalające
spółdzielni na dopuszczenie przez jej statut możliwości obniżenia określonej ustawowo „ceny sztywnej”.
Trybunał Konstytucyjny uznał z powyższych powodów art. 111 ust. 2 i 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych za niezgodne z art. 64 ust 2 Konstytucji, a ponadto z wynikającą z art.
2 Konstytucji zasadą dostatecznej określoności treści przepisów prawnych, która została naruszona wskutek nadania tym przepisom,
a zwłaszcza drugiemu z nich, brzmienia utrudniającego ustalenie treści zawartego tu unormowania. W szczególności nie jest
jasny stosunek regulacji przewidzianej w art. 111 ust. 4 do regulacji przewidzianej w ogólnym przepisie art. 8 pkt 11 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Ostatni z wymienionych przepisów przewiduje uregulowanie przez spółdzielnię w jej
statucie kwestii praw i obowiązków członków dotyczących „zawierania z członkami, którym przysługują spółdzielcze lokatorskie
prawa do lokali, umów o przekształcenie lokatorskiego prawa do lokalu na spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu”, podczas
gdy pierwszy wyraża taki sam nakaz, ale ograniczony tylko do kwestii „zasad rozliczeń z tytułu przekształcenia spółdzielczego
lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego na spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu”. Jeżeli przyjąć, że przepis ten został
wydany w celu umożliwienia spółdzielni mieszkaniowej ustalenia w statucie odmiennych od określonych w art. 111 ust. 2 zasad rozliczeń, to brak jego odpowiednika w art. 12 powinien być rozumiany jako wyłączenie możliwości ustalenia w
statucie odstępstwa od regulacji ustawowej, w sytuacji określonej w art. 12 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, co musi
być uznane za naruszenie zasady równości.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego problem dopuszczalności stosowania przez spółdzielnię korzystniejszych dla członków zasad
ustalania odpłatności pobieranej od członka zamierzającego „przekształcić” przysługujące mu dotychczas prawo do lokalu wymaga
jasnego i precyzyjnego uregulowania przez ustawodawcę, natomiast stosowanie zasad mniej korzystnych niż określone ustawowo
nie może mieć miejsca. Nie jest przy tym dopuszczalne gorsze traktowanie członków ubiegających się o nabycie własności lokalu
w porównaniu z członkami ubiegającymi się o ustanowienie prawa rzeczowego ograniczonego, dopuszczalne natomiast może być uwzględnienie
tego, czy dany członek spółdzielni uczestniczył w kosztach nabycia przez spółdzielnię prawa do gruntu, na którym wybudowany
został budynek spółdzielczy.
Podkreślenia wymaga, że uznanie przez Trybunał Konstytucyjny przepisów ustawy za niezgodne z Konstytucją pozbawia także mocy
obowiązującej odpowiadające im postanowienia statutów spółdzielni. Statut osoby prawnej nie może zawierać unormowań niezgodnych
z prawem powszechnie obowiązującym, w tym i z Konstytucją (tak co do statutu spółdzielni mieszkaniowej Trybunał Konstytucyjny
w wyrokach z 25 lutego 1999 r., sygn. K 23/98 i z 29 marca 2004 r., sygn. K 32/03).
4.3. „Zbycie prawa do części lokalu”, o którym mówi dotyczący spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu art. 172 ust. 5 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, oznacza powstanie zamiast jednego prawa, którego przedmiotem był dany lokal
– dwóch praw tego samego typu (nie chodzi tu zatem np. o wynajęcie części lokalu). Warunki, jakie musi spełniać lokal, którego
dotyczą przepisy o spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu, są określone w art. 2 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych,
przewidującym odesłanie do przepisów ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali. Jeżeli zbywana część lokalu będącego
przedmiotem prawa własnościowego nie odpowiada kryteriom samodzielnego lokalu, jej zbycie jest niedopuszczalne, gdyż naruszałoby
wymagania ustanowione w art. 2 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych w związku z art. 2 ust. 2 ustawy o własności
lokali. W tym więc zakresie zakaz wypowiedziany w art. 172 ust. 5 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych jest zbędny (co oczywiście nie oznacza samo przez się niezgodności z Konstytucją).
Niezgodność z Konstytucją zakazu przewidzianego w zaskarżonym przepisie jest spowodowana tym, że zakaz ten jest dalej idący
od zakazu wynikającego z art. 2 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych w związku z art. 2 ust. 2 ustawy o własności
lokali, gdyż dotyczy zbycia także takiej części lokalu, która odpowiada kryteriom legalnej definicji lokalu mogącego być przedmiotem
spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu. W tym zakresie zakaz ten powoduje ograniczenie prawa majątkowego chronionego
przez art. 64 Konstytucji, które nie ma uzasadnienia w świetle art. 31 ust. 3 Konstytucji.
4.4. Gdy chodzi o art. 42 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, wnioskodawcy kwestionują nie tylko brak drogi sądowej, ale
i przyjęte w znowelizowanym przepisie określenie daty początkowej, aktualizującej obowiązek podjęcia przez spółdzielnię opisanych
w tym przepisie działań. Dokonanie tych działań jest niezbędne dla ustanowienia w budynkach danej spółdzielni własności lokali,
a więc jest ono warunkiem umożliwiającym członkowi spółdzielni realizację przyznanego mu przez ustawę uprawnienia do nabycia
własności lokalu. Działania te wymagają ze strony organów spółdzielni nie tylko wysiłku, ale i poniesienia znacznych często
kosztów. Uzależnienie aktualizacji obowiązku od wniosku członka spółdzielni w sytuacji, gdy ustawa nie daje mu do dyspozycji
skutecznego instrumentu dochodzenia od spółdzielni realizacji obowiązku, czyni uprawnienie członka do nabycia własności w
pewnej mierze iluzorycznym. Instrumentem takim była regulacja przewidziana w art. 49 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych,
uchylonym przez art. 1 pkt 40 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. Z tego względu Trybunał Konstytucyjny uznał ten ostatni
przepis za niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji.
Ale zarzut wnioskodawcy dotyczy także odmiennego niż w pierwotnym tekście ustawy określenia terminu, w którym spółdzielnia
ma zrealizować określony w tym przepisie obowiązek. Wprawdzie określenie terminu jakichś działań należy do zakresu objętego
swobodą ustawodawcy, ale w tym wypadku uwzględnić trzeba ewolucję treści kwestionowanego przepisu. W tekście pierwotnym przewidywał
on termin 12-miesięczny, przedłużony później do 24 miesięcy, ale zawsze bieg terminu liczony był od dnia wejścia ustawy w
życie. Można zakładać, że część spółdzielni podjęła te działania w wyznaczonym czasie, część – nie (gdyby było inaczej – ustawodawca
nie zmieniałby dotychczasowej regulacji). Tego typu działanie ustawodawcy, premiujące te spółdzielnie, które nie zastosowały
się do obowiązującego prawa, jest nie tylko deprawujące, ale także narusza wynikającą z art. 2 Konstytucji zasadę ochrony
zaufania do państwa i prawa, rozumianą jako adresowany do ustawodawcy zakaz ustanawiania regulacji, w świetle której ten,
kto zastosował się do obowiązującego prawa, znalazł się w sytuacji mniej korzystnej od tego, kto to prawo naruszył.
Na marginesie należy także zauważyć, że omawiana nowelizacja zmieniła nie tylko datę początkową terminu realizacji obowiązku
spółdzielni mieszkaniowej, ale i samą konstrukcję tego obowiązku. Zgodnie z treścią art. 42 ust. 1 ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych przed zmianą dokonaną w wyniku ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. obowiązek określenia przez spółdzielnię
przedmiotu odrębnej własności wszystkich lokali mieszkalnych i lokali o innym przeznaczeniu w danej nieruchomości miał charakter
obowiązku wynikającego wprost z ustawy. Obecnie obowiązek ten nie aktualizuje się automatycznie, ale wskutek podjęcia określonej
czynności, a mianowicie – złożenia pierwszego wniosku o wyodrębnienie własności lokalu. Złożenie takiego wniosku choćby przez
jednego członka spółdzielni wywołuje skutek wobec wszystkich pozostałych członków, gdyż określenie przez spółdzielnię przedmiotu
odrębnej własności z oczywistych względów nie może dotyczyć tylko jednego lub tylko kilku wybranych lokali w danej nieruchomości,
ale musi odnosić się do wszystkich lokali w budynku, a także zakłada uregulowanie przysługującego spółdzielni prawa do gruntu,
na którym usytuowany jest dany budynek. Jeżeli jeden z członków spółdzielni wystąpi z wnioskiem o ustanowienie na jego rzecz
własności lokalu, do którego przysługuje mu spółdzielcze własnościowe lub lokatorskie prawo do lokalu, to obowiązkiem spółdzielni
jest zaspokojenie tego roszczenia, z czym łączyć się musi także dokonanie wszystkich czynności, które są do tego konieczne.
Regulacja przewidziana w obecnie obowiązującym tekście art. 42 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych nie daje członkowi takiej
spółdzielni możliwości uzyskania miarodajnej informacji o tym, jaki byłby jego udział w nieruchomości wspólnej, dopóki nie
został złożony pierwszy wniosek o ustanowienie własności lokalu. Takie ukształtowanie tej regulacji może zniechęcać do wystąpienia
z roszczeniem o ustanowienie własności lokalu.
Kierując się dążeniem do umożliwienia ustawodawcy prawidłowego uregulowania omawianego zagadnienia, co ma znaczenie także
dla uporządkowanie stanu prawnego mienia pozostającego w dyspozycji danej spółdzielni, Trybunał Konstytucyjny na podstawie
art. 190 ust. 3 Konstytucji postanowił odroczyć utratę mocy obowiązującej art. 42 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych
na okres 12 miesięcy od dnia ogłoszenia niniejszego wyroku w Dzienniku Ustaw (art. 190 ust. 2 zd. 1 Konstytucji, art. 79 ust.
1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym). Nie powinno budzić wątpliwości, że nie wyłącza to możliwości wprowadzenia w życie nowej
– zgodnej z Konstytucją – regulacji ustawowej przed upływem terminu zakreślonego w punkcie 14 wyroku.
4.5. Art. 3 pkt 2 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. uchylił art. 108a prawa spółdzielczego. W przepisie tym uregulowano
szczególny tryb podziału spółdzielni na żądanie grupy członków, których prawa i obowiązki majątkowe są związane z wyodrębnioną
organizacyjnie jednostką spółdzielni albo z częścią majątku spółdzielni, która nadaje się do takiego wyodrębnienia. Określał
on przesłanki, które mogą uzasadniać odrzucenie przez spółdzielnię zgłoszonego żądania, a spory w związku z tym powstałe przekazywał
na drogę sądową. Omawiany przepis był przedmiotem oceny Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zakończonej wyrokiem z 29 maja
2001 r. (sygn. K 5/01, OTK ZU nr 4/2001, poz. 87). Trybunał uznał wówczas, że przepis ten nie tylko nie jest niezgodny z Konstytucją,
ale że jego obowiązywanie jest konieczne dla zapewnienia pełnej realizacji wolności zrzeszania się, której elementem jest
możliwość wystąpienia ze zrzeszenia. Uchylenie przepisu stanowiącego instrument realizacji wartości konstytucyjnych samo przez
się nie przesądza oczywiście o niekonstytucyjności takiej zmiany, jeżeli wartości te chronione są innymi przepisami. W tym
wypadku nie ma to jednak miejsca. Uchylenie art. 108a prawa spółdzielczego jest więc naruszeniem art. 58 Konstytucji. Należy
przypomnieć, że art. 77 ust. 2 Konstytucji wprowadza bezwarunkowy zakaz wyłączania drogi sądowej dla dochodzenia naruszonych
wolności i praw. Okoliczności przytaczane w toku dyskusji poprzedzających wydanie kwestionowanego przepisu (np. obawa przed
przeciążeniem sądów) nie mogą być uznawane w świetle racji konstytucyjnych za argumenty na rzecz przyjętego w nowelizacji
rozwiązania.
Uchylając art. 108a prawa spółdzielczego, ustawodawca dopuścił jednak jego dalsze stosowanie, ale tylko w sprawach wszczętych
przed dniem wejścia w życie przepisu uchylającego (art. 9 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r.). Argumentacja uzasadniająca
niezgodność z Konstytucją przepisu uchylającego art. 108a prawa spółdzielczego uzasadnia także uznanie tego ograniczenia za
niezgodne z Konstytucją, przy zachowaniu pozostałej treści tego przepisu. Z tego względu Trybunał uznał za niezgodny z Konstytucją
tylko ten fragment art. 9 ustawy zmieniającej, który ustanawia to ograniczenie.
Dla zapewnienia jasności stanu prawnego wskazane jest wydanie przez ustawodawcę przepisu o treści opartej na zasadach przyjętych
w art. 108a. Dopóki to jednak nie nastąpi, stwierdzenie w niniejszym wyroku niekonstytucyjności art. 3 pkt 2 oraz – we wskazanym
zakresie – art. 9 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. umożliwia przeprowadzenie podziału spółdzielni na zasadach określonych
w art. 108a prawa spółdzielczego.
5. Gdy chodzi o pozostałe, zakwestionowane we wnioskach, przepisy ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych i ustawy zmieniającej
z 19 grudnia 2002 r., Trybunał Konstytucyjny nie znalazł podstaw do stwierdzenia ich niezgodności z powołanymi przez wnioskodawców
wzorcami kontroli konstytucyjności. Należy przypomnieć, że przepisy obowiązujących ustaw korzystają z domniemania konstytucyjności,
które to domniemanie może być obalone jedynie wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego. Zadaniem wnioskodawcy, kwestionującego zgodność
z Konstytucją jakiegoś przepisu, jest przytoczenie argumentacji wykazującej tę niezgodność (art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o
Trybunale Konstytucyjnym). Trybunał Konstytucyjny nie działa z urzędu i nie może zastępować w tym zakresie wnioskodawcy. W
niniejszej sprawie, co już zaznaczono wcześniej, argumentacja zawarta we wnioskach często nie jest wystarczająca do obalenia
domniemania, że kwestionowane przepisy są zgodne z Konstytucją. W związku z tym Trybunał Konstytucyjny nie uznał za konieczne
przeprowadzenia wszechstronnej analizy tych wszystkich przepisów.
5.1. Stanowisko zajęte przez wnioskodawców co do niezgodności z Konstytucją dwóch przepisów dotyczących hipoteki, a mianowicie
art. 6 ust. 4 i art. 44 ust. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, podzielili także pozostali uczestnicy postępowania.
Trybunał Konstytucyjny zajął w tym punkcie odmienne stanowisko, doszedłszy do przekonania, że zarzuty oparte są na błędnym
odczytaniu treści obu przepisów.
Art. 6 ust. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych został zaskarżony tylko w określonym zakresie (mianowicie: w zakresie,
w jakim pomija przy wymaganiu uzyskania pisemnej zgody na zaciągnięcie przez spółdzielnię kredytu bankowego i zabezpieczenie
tego kredytu w formie hipoteki właścicieli lokali niebędących członkami spółdzielni). Wnioskodawca założył zatem, że wymaganie
zgody właścicieli lokali, będących zarazem współwłaścicielami nieruchomości gruntowej, nie obowiązuje, albo że ustanowiona
przez spółdzielnię hipoteka obciąża również udziały właścicieli lokali w nieruchomości gruntowej. Założenia te są błędne,
a tym samym zarzut okazuje się chybiony. Art. 6 ust. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych nie jest przepisem regulującym
w sposób całościowy i wyłączny ustanowienie hipoteki na nieruchomości spółdzielczej, gdyż uzupełnia on regulację przewidzianą
w ustawie z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.) przez wprowadzenie
dodatkowego wymagania polegającego na uzyskaniu pisemnej zgody większości członków spółdzielni, których prawa do lokali związane
są z tą nieruchomością. Ze względu na zakres wniosku Trybunał Konstytucyjny nie oceniał natomiast całego uregulowania art.
6 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, w tym ograniczenia jego zastosowania tylko do hipoteki zabezpieczającej kredyt bankowy,
a nie inne wierzytelności.
Drugi z zaskarżonych przepisów, art. 44 ust. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, jest przepisem przejściowym. Dotyczy
on sytuacji, w której nieruchomość stanowiąca własność spółdzielni mieszkaniowej w dniu wejścia w życie ustawy jest już obciążona
hipoteką. Wykładnia tego przepisu jest możliwa tylko przy uwzględnieniu pozostałych – niezaskarżonych w niniejszej sprawie
– jego ustępów. Zarzut wnioskodawcy dotyczy pominięcia w art. 44 ust. 4 zastrzeżenia, że hipoteka powinna zabezpieczać wierzytelność
powstałą w związku z zaspokojeniem potrzeb tej nieruchomości. Jednakże w art. 44 ust. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych
chodzi o hipotekę na nieruchomości lokalowej, a nie na nieruchomości gruntowej lub budynkowej będącej własnością spółdzielni.
Poza tym określone w art. 6 ust. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych wymaganie, że hipoteka może zostać ustanowiona tylko
na nieruchomości, dla potrzeb której przeznaczone będą środki finansowe pochodzące z kredytu bankowego, zostało wprowadzone
dopiero przez ustawę zmieniającą z 19 grudnia 2002 r., a zatem nie może mieć zastosowania co do hipoteki ustanowionej wcześniej.
5.2. Wnioskodawcy zakwestionowali także przepisy, które dotyczą obciążenia spółdzielcy kosztami określenia wartości rynkowej lokalu,
a mianowicie art. 111 ust. 7 oraz art. 12 ust. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Wnioskodawcy nie zaskarżyli natomiast analogicznego uregulowania
zamieszczonego w art. 1714 ust. 2 tej ustawy. Jak podnoszą wnioskodawcy, kwestionowana regulacja nie miała swojego odpowiednika w poprzednio obowiązujących
przepisach. Nie oznacza to jednak, że jest tym samym niekonstytucyjna. Mieści się ona w zakresie swobody regulacyjnej ustawodawcy,
który decyduje o tym, która ze stron stosunku prawnego ma ponieść określone koszty, w tym wypadku koszty wyceny wartości lokalu
przez rzeczoznawcę majątkowego. Oczywiście, konieczność poniesienia tych kosztów może wpływać zniechęcająco na osoby chcące
dokonać przekształcenia przysługującego im prawa. To jednak nie znaczy, że przepisy te są niekonstytucyjne, a w szczególności
niezgodne z art. 2, art. 32, art. 64 ust. 1 i art. 75 ust. 1 Konstytucji.
Z analogicznych względów Trybunał Konstytucyjny nie znalazł podstaw do stwierdzenia niezgodności z Konstytucją art. 48 ust.
3 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, zgodnie z którym koszty ustalenia wartości rynkowej lokalu, koszty zawarcia umowy
przeniesienia własności oraz koszty założenia księgi wieczystej dla lokalu i wpisu do księgi wieczystej obciążają najemcę,
na rzecz którego spółdzielnia dokonuje ustanowienia spółdzielczego prawa do lokalu albo przeniesienia własności lokalu.
5.3. Z formalnego punktu widzenia w zakresie przedmiotowym wniosków mieści się także zarzut niezgodności art. 171 ust. 1-4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych z art. 32 i art. 64 ust. 2 Konstytucji. Przepis ten zawiera postanowienia
ogólne dotyczące ustanowienia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu. Jednakże zarzuty wnioskodawców zostały ujęte
w sposób dowodzący, że nie są one skierowane przeciwko ponownemu wprowadzeniu do systemu prawnego instytucji spółdzielczego
własnościowego prawa do lokalu (o identycznej treści, jak prawo przewidziane w przepisach uchylonych przez ustawę o spółdzielniach
mieszkaniowych z zachowaniem ich w mocy co do praw ustanowionych wcześniej), ale ustawowemu określeniu warunków nabycia prawa,
które zostały określone w art. 173 ustawy, ocenionym przez Trybunał Konstytucyjny w punkcie 9 niniejszego wyroku jako niegodny z art. 64 ust. 2 Konstytucją.
Podobne uwagi można odnieść także do wskazanych we wnioskach art. 174, art. 175 i art. 177 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych.
Z tych względów nie ma podstaw do stwierdzenia niezgodności tych przepisów ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych ze wskazanymi przez wnioskodawców przepisami Konstytucji. Trybunał Konstytucyjny już w punkcie 1 niniejszego uzasadnienia
podkreślił, że nie jest jego rolą rozstrzyganie o tym, jakie inne niż własność prawo lub prawa podmiotowe mogą być ustanawiane
przez spółdzielnie mieszkaniowe co do lokali znajdujących się w należących do takich spółdzielni budynkach.
5.4. We wnioskach zaskarżono art. 26 ust. 2 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, w zakresie, w jakim uchyla art. 26 ust. 2 ustawy
w dotychczasowym brzmieniu. Zarzut ten został nieprawidłowo ujęty, gdyż art. 26 ust. 2 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych
w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. został zmieniony przez art. 1 pkt
22 tej ustawy, który to przepis nie został zaskarżony w niniejszej sprawie.
5.5. Art. 1 pkt 21 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. uchylił art. 25 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Uchylony
przepis w ust. 1 umożliwiał większości właścicieli lokali utworzenie wspólnoty mieszkaniowej i zniesienie zarządu nieruchomością
wspólną wykonywanego przez spółdzielnię. Uchwała w tej sprawie nie naruszała przysługującym członkom spółdzielni spółdzielczych
praw do lokali (art. 25 ust. 3). Z kolei w ust. 2 przepis ten umożliwiał większości będących członkami spółdzielni właścicieli
lokali utworzenie nowej spółdzielni mieszkaniowej z odpowiednim zastosowaniem przepisów o podziale spółdzielni.
Przepis ten był przedmiotem postępowania w sprawie K 5/01. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 29 maja 2001 r. uznał oba ustępy
art. 25 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych za zgodne z Konstytucją. Uznanie zgodności danego przepisu z Konstytucją w
wyroku Trybunału Konstytucyjnego nie oznacza, że przepis ten nie może już być zmieniony lub uchylony. Uchylenie takiego przepisu
nie może być zatem automatycznie kwalifikowane jako niezgodne z Konstytucją.
Co do art. 25 ust. 1 i 2 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku w sprawie K 5/01
wskazał, że sformułowanie tych przepisów może budzić liczne wątpliwości interpretacyjne, ale podkreślił jednocześnie, że w
dacie wyrokowania nie wykształciła się jeszcze praktyka ich stosowania, a tym bardziej brak było ich sądowej wykładni. Orzeczenie
o zgodności tych przepisów z Konstytucją miało zatem niejako charakter warunkowy, zbliżony w swej istocie do orzeczenia o
zgodności przepisu z Konstytucją w trybie kontroli prewencyjnej. Trybunał Konstytucyjny stwierdził także, że ponieważ możliwa
do uzasadnienia była taka wykładnia tych przepisów, która nie prowadziła do niezgodności z Konstytucją, to domniemanie zgodności
z Konstytucją przesądza o konieczności takiego rozstrzygnięcia Trybunału.
Praktyka stosowania tych przepisów nie usunęła jednak wątpliwości interpretacyjnych rysujących się na ich tle. Ustawodawca
mógł zatem uznać za celowe ich wyeliminowanie z porządku prawnego. Poza argumentem odwołującym się do wyroku Trybunału w sprawie
K 5/01 wnioskodawcy nie wskazali żadnych dodatkowych okoliczności przemawiających za niekonstytucyjnością przepisu uchylającego.
5.6. Art. 1 pkt 37 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. uchylił art. 47 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, który
przewidywał odpowiednie zastosowanie art. 12 i art. 46 tej ustawy (a zatem przepisów mówiących o przekształceniu spółdzielczego
lokatorskiego prawa do lokalu) do najemców pracowni istniejących w dniu wejścia w życie ustawy i wykorzystywanych przez twórcę
do prowadzenia działalności w dziedzinie kultury i sztuki. Należy zauważyć, że uchylony art. 47 i tak w znacznej swej części
już nie obowiązywał wskutek orzeczenia o jego niezgodności z Konstytucją w zakresie, w którym odsyłał do art. 46 ust. 1 ustawy
o spółdzielniach mieszkaniowych, czego wnioskodawcy zdają się nie zauważać. W ustawie zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. ustawodawca
nadał także nowe brzmienie art. 12 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Uchylenie art. 47 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych
jest zatem konsekwencją wskazanych okoliczności.
Ponadto należy zaznaczyć, że uprawnienie przyznane najemcom w art. 47 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych miało charakter
szczególnego rodzaju przywileju. Trybunał Konstytucyjny już wielokrotnie podkreślał, że w dziedzinie regulowania przywilejów
ustawodawca ma większy zakres swobody. Sam wnioskodawca przyznaje, że ustawodawca mógł „zlikwidować roszczenie o przeniesienie
własności pracowni twórczej na jej najemcę”.
Wskazywane przez wnioskodawcę naruszenie praw nabytych jest tylko pozorne. W opisywanej przez wnioskodawcę sytuacji nie doszło
jeszcze do nabycia konkretnego prawa, można by co najwyżej mówić o pewnym oczekiwaniu adresata uchylanego przepisu.
Wnioskodawca wskazał jeszcze na naruszenie art. 32 Konstytucji, nie wykazał jednak, na czym w istocie miałoby polegać zróżnicowanie
wprowadzone przez kwestionowaną regulację, a nawet nie wskazał grupy podmiotów charakteryzujących się cechą relewantną, w
ramach której doszło do zróżnicowania.
Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny orzekł o zgodności art. 1 pkt 37 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. z art.
2 i art. 32 Konstytucji.
5.7. Art. 1 pkt 38 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. nadał nowe brzmienie art. 48 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych,
dotyczącemu przekształceń praw w lokalach mieszkalnych, które przed przejęciem przez spółdzielnię mieszkaniową były tzw. mieszkaniami
zakładowymi.
Podobnie jak w wypadku uchylonego art. 47 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych (patrz punkt 5.6 uzasadnienia) art. 48 dotyczy
pewnej szczególnej sytuacji, a mianowicie przyznania uprawnienia o charakterze przywileju określonej grupie podmiotów. Niewątpliwie
tego rodzaju rozwiązania są związane z polityką uporządkowania stosunków mieszkaniowych w Polsce. Trybunał Konstytucyjny nie
jest powołany do oceny kierunków tej polityki. Tymczasem wnioskodawcy zarzut niekonstytucyjności wiążą właśnie z oczekiwaniem
niezmienności wprowadzonych wcześniej przywilejów. Wskazują także na naruszenie „prawa do uzyskania własności, w tym w szczególności
własności mieszkania”, które wywodzą z art. 64 ust. 1 i art. 75 ust. 1 Konstytucji. Trybunał Konstytucyjny wyraźnie stwierdził,
że z treści powołanych przepisów Konstytucji nie wynika roszczenie o nabycie własności zajmowanego mieszkania. Innymi słowy
– Konstytucja nie wprowadza wymagania, aby zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych odbywało się przez ułatwione nabycie własności
mieszkania (zob. pkt 2 i 3 niniejszego uzasadnienia, a także wyrok z 29 maja 2001 r., sygn. K 5/01, OTK ZU nr 4/2001, poz.
87).
5.8. Art. 1 pkt 41 ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r. uchylił art. 51 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, który
odnosił się do sytuacji, gdy żądanie oparte na art. 108a § 1 prawa spółdzielczego z 1982 r. zostało zgłoszone zarządowi spółdzielni
przed upływem 24 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, czyli przed 24 kwietnia 2003 r.
Rozpatrując zarzuty wnioskodawców Trybunał Konstytucyjny przede wszystkim wziął pod uwagę, że uchylony art. 51 ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych utracił aktualność już wcześniej z powodu upływu wskazanego w nim terminu. Okoliczność ta pośrednio zdezaktualizowała
zarzuty skierowane przez wnioskodawców wobec zaskarżonego przepisu uchylającego.
Wobec stanowiska Trybunału Konstytucyjnego, dotyczącego problematyki podziału spółdzielni, wyrażonego przede wszystkim w wyroku
z 29 maja 2001 r. (sygn. K 5/01, OTK ZU nr 4/2001, poz. 87) i podtrzymanego w niniejszym wyroku, ustawodawca – wydając nową
regulację dotyczącą podziału spółdzielni w sytuacji analogicznej do opisanej w art. 108a prawa spółdzielczego z 1982 r. –
powinien rozważyć całokształt unormowania zagadnień związanych z podziałem spółdzielni, w tym także kwestię podatków i opłat
sądowych.
6. We wniosku grupy posłów z 25 lipca 2002 r. zakwestionowano art. 12 ust. 1 pkt 3 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych
w brzmieniu obowiązującym do dnia wejścia w życie ustawy z 19 grudnia 2002 r. Cały art. 12 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych
został zmieniony przez ustawę zmieniającą z 19 grudnia 2002 r. A zatem z formalnego punktu widzenia przepis zakwestionowany
przez wnioskodawcę utracił moc. Treść kwestionowanego ust. 1 pkt 3 została wprawdzie powtórzona w art. 12 ust. 1 pkt 5 ustawy
o spółdzielniach mieszkaniowych, ale jest ona obecnie fragmentem przepisu o treści odmiennej od poprzednio obowiązujących.
Wnioskodawca w toku postępowania nie skorzystał z możliwości dostosowania wniosku do aktualnego stanu prawnego, istotnie zmieniającego
kontekst normatywny przepisu wskazanego we wniosku.
Z powodu utraty mocy obowiązującej zaskarżonego przepisu, a także ze względu na zakres zarzutów sformułowanych w pozostałych
wnioskach, Trybunał Konstytucyjny uznał za uzasadnione umorzenie postępowania w zakresie dotyczącym art. 12 ust. 1 pkt 3 ustawy
o spółdzielniach mieszkaniowych w brzmieniu obowiązującym do dnia wejścia w życie ustawy zmieniającej z 19 grudnia 2002 r.
Kierując się przedstawionymi motywami Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.
Strona korzysta z plików cookies w celu realizacji usług. Możesz określić warunki przechowywania lub dostępu do plików cookies w Twojej przeglądarce.