W skardze konstytucyjnej z 24 lipca 2008 r. zarzucono niezgodność art. 258 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 2, art. 31 ust. 3 w zw. z art. 41 ust. 1, art. 89 i art. 91 Konstytucji w zw. z art. 5 ust. 1 lit. c Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

Skarżący zarzucił, że środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania narusza podmiotowe prawa jednostki w postaci wolności osobistej oraz prawa do nietykalności osobistej, wynikające z art. 41 ust. 1 Konstytucji. Skarżący wskazał też, że zaskarżony przepis jest niezgodny z art. 2 Konstytucji, gdyż ze względu na zakres określonych w nim przesłanek stosowania tymczasowego aresztowania, pozwala na pozbawienie wolności osoby subiektywnie i obiektywnie niewinnej. Zdaniem skarżącego przepis ten jest ponadto niejasny, wprowadza zatem niepewność sytuacji prawnej adresata normy. Zaskarżony przepis narusza także – w opinii skarżącego – zasadę proporcjonalności wyrażoną w art. 31 ust. 1 Konstytucji. Ponadto, z art. 89 i art. 91 Konstytucji skarżący wywodzi prawo do bezpośredniego stosowania art. 5 ust. 1 lit. c KPC, wskazując, że zaskarżony przepis jest niezgodny z wyrażonymi tam prawami jednostki.

Postanowieniem z 22 października 2008 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Trybunał podkreślił, że prawo do wolności osobistej jest jednym z najważniejszych praw człowieka. Z drugiej jednak strony nie oznacza to niedopuszczalności ograniczeń w tym zakresie. Prawo do wolności osobistej może bowiem podlegać „drastycznemu ograniczeniu wobec osób naruszających prawo, które daje ochronę dobru wspólnemu czy innym ważnym wartościom konstytucyjnie chronionym. Do podstawowych zadań państwa należy bowiem egzekwowanie przez nie prawa, w tym zapewnienie nieuchronności kary dla osób prawo to naruszających” (wyrok TK z 10 lipca 2000 r., SK 21/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 144). Trybunał zwrócił uwagę na fakt, że w sprawie skarżącego zastosowanie tymczasowego aresztowania związane było z dokonanym przez sądy orzekające ustaleniem wielokrotnego nieusprawiedliwionego niestawiennictwa oskarżonego na rozprawę. Trybunał odmówił oceny praktyki stosowania tymczasowego aresztowania, wskazał jednak, że wbrew twierdzeniom skarżącego, stosowanie tego środka jest dopuszczalnym środkiem przymusu, o ile dokonane zostało w oparciu o obowiązujące przepisy, w zgodzie z gwarancjami konstytucyjnymi. Przypomniał, że celem unormowań procedury karnej jest takie ukształtowanie postępowania, aby odpowiedzialności karnej, skonkretyzowanej w przepisach prawa materialnego, podlegały wyłącznie osoby, które rzeczywiście dopuściły się czynu przestępnego. Biorąc jednak pod uwagę, że stwierdzenie, iż dana osoba nie może być uznana za sprawcę przestępstwa, nastąpić niekiedy może dopiero po przeprowadzeniu postępowania sądowego, należy przyjąć dopuszczalność (i konieczność) poddania „dolegliwościom” wynikającym z procedury karnej osoby, która nie jest sprawcą czynu zabronionego (postanowienie TK z 10 listopada 2004 r., Ts 118/04, OTK ZU nr 3/B/2005, poz. 117). Oczywiste jest również, że uporczywe niestawiennictwo na rozprawę główną w charakterze oskarżonego jest jednym ze szczególnie dolegliwych sposobów utrudniania prawidłowego toku postępowania. Organy sądowe muszą mieć zatem możliwość skutecznego zapobiegania takim zachowaniom. W sprawie skarżącego sąd, uznając po raz kolejny nieobecność oskarżonego za nieusprawiedliwioną, wydał postanowienie o zastosowaniu środka zapobiegającego dalszemu utrudnianiu postępowania. Zdaniem Trybunału oczywiście bezzasadne jest zatem twierdzenie skarżącego, że przepis przewidujący możliwość takiego działania prowadzi do nieuzasadnionego naruszenia prawa do wolności osobistej i nietykalności.

Stwierdzenie oczywistej bezzasadności zarzutów skarżącego związanych z zaskarżonym przepisem, a odnoszących się do prawa zawartego w art. 41 ust. 1 Konstytucji, przesądziło jednocześnie o niedopuszczalności nadania biegu skardze konstytucyjnej w zakresie pozostałych, niesamodzielnych wzorców kontroli, zawartych w art. 2, art. 31 ust. 3, ze względu na brak wskazania wynikających z nich podmiotowych praw i wolności konstytucyjnych. Odnosząc się do zarzutów niezgodności zaskarżonego przepisu art. 258 § 1 pkt 2 k.p.k. z art. 89 i art. 91 Konstytucji w zw. z art. 5 ust. 1 lit. c Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, Trybunał stwierdził niedopuszczalność orzekania w tym zakresie. Jak bowiem wynika z istoty skargi konstytucyjnej, niedopuszczalne jest w tym trybie badanie zgodności przepisów ustawy z umowami międzynarodowymi. Językowe reguły wykładni art. 79 ust. 1 Konstytucji wskazują jednoznacznie, że podstawą kontroli w trybie skargi konstytucyjnej mogą być wyłącznie przepisy Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Przepisy Konwencji nie mogą zatem stanowić wzorca kontroli w takim postępowaniu (por. np.: wyrok TK z 6 lutego 2002 r., SK 11/01, OTK ZU nr 1/A/2002, poz. 2; postanowienie TK z 31 maja 2005 r., SK 59/03, OTK ZU nr 5/A/2005, poz. 61). Ze względu na odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Trybunał uznał, że wniosek o wydanie postanowienia tymczasowego o wstrzymanie wykonania postanowienia Sądu Okręgowego w Ostrołęce – II Wydział Karny z 31 stycznia 2008 r. (sygn. akt II K 47/04) nie zasługuje na uwzględnienie.

Zażalenie na postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu wniósł skarżący. Zarzucił w nim wadliwą ocenę podniesionych zarzutów, a w szczególności nieuzasadnione przyjęcie przez Trybunał oczywistej bezzasadności stawianych zarzutów. Skarżący wskazał, że obowiązkiem Trybunału jest badanie zgodności aktu normatywnego będącego podstawą wydania ostatecznego orzeczenia z Konstytucją. Zdaniem skarżącego Trybunał nie jest przy tym uprawniony do badania, w jaki sposób skarżący przyczynił się do negatywnego stanowiska zawartego w orzeczeniu. Skarżący wskazał także, że sąd niezasadnie przyjął jego niestawiennictwo za nieusprawiedliwione, a w konsekwencji nakazał jego tymczasowe aresztowanie, podczas gdy w innych postępowaniach przed sądem karnym rozprawy kontynuowane są w czasie nieuzasadnionej nieobecności oskarżonego. Skarżący wskazał, że podstawą postanowienia Trybunału jest przyjęcie zaistnienia przesłanki określonej w art. 249 § 1 k.p.k., podczas gdy przedmiotem skargi jest art. 258 § 1 pkt. 2 k.p.k. Jest to sprzeczność, która uzasadnia uwzględnienie zażalenia. Skarżący przywołując orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego w zakresie art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji, wskazał na ich rolę, jako dopełniających wzorców kontroli w trybie skargi konstytucyjnej. W odniesieniu do art. 89 i art. 91 Konstytucji w zw. z art. 5 ust. 1 lit. c Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności skarżący przywołał stanowisko Trybunału stwierdzające dopuszczalność kontroli ratyfikowanych umów międzynarodowych z Konstytucją.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, zaś zarzuty podniesione w zażaleniu nie podważają ustaleń dokonanych w przedmiotowym postanowieniu i w ocenie Trybunału nie zasługują na uwzględnienie. Podstawą odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej było stwierdzenie oczywistej bezzasadności podniesionych zarzutów w zakresie art. 42 ust. 1 Konstytucji, niesamodzielność pozostałych wskazanych wzorców kontroli oraz niedopuszczalność orzekania.

Jak wynika z treści skargi oraz wniesionego zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 22 października 2008 r. skarżący formułuje swoje zarzuty przede wszystkim w oparciu o odmienną od przyjętej przez sądy orzekające w jego sprawie ocenę niestawiennictwa na rozprawie i jej skutków. Zdaniem skarżącego niesłusznie przyjęto brak usprawiedliwienia niestawiennictwa, a nadto niesłusznie odstąpiono od kontynuowania rozprawy pod jego nieobecność. Tymczasem właśnie uznanie udziału oskarżonego w rozprawie za niezbędne doprowadziło do zastosowania tymczasowego aresztowania. Zdaniem skarżącego przepis, który stał się podstawą stosowania środka jest niezgodny z Konstytucją, gdyż pozwala w takiej sytuacji na ograniczenie prawa do wolności oskarżonego. Oceniając tak formułowane zarzuty skarżącego, uznać należy zasadność rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego. Skarżący ma prawo do formułowania odmiennych od przyjętych przez sądy ocen stanów faktycznych. Nie zmienia to jednak faktu, że sądy dwóch instancji uznały niestawiennictwo skarżącego za nieusprawiedliwione i zmierzające do utrudnienia postępowania karnego. Jak słusznie wskazał Trybunał, stosowanie środków przymusu, choć prowadzi do ograniczenia praw i wolności jednostki, dopuszczalne jest ze względu na konieczność egzekwowania prawa i zapewnienia prawidłowego toku postępowania (wyroki TK z: 10 lipca 2000 r., SK 21/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 144; 17 lutego 2004 r., SK 39/02, OTK ZU nr 2/A/2004, poz. 7). Zatem tak stawiany przez skarżącego zarzut, że przepis art. 258 § 1 pkt. 2 k.p.k. jest niezgodny z Konstytucją albowiem pozwala na zastosowanie tymczasowego aresztowania w sytuacji, w której skarżący nie zgadza się z oceną swojego zachowania dokonaną przez sąd, jest oczywiście bezzasadny. Przeciwne przyjęcie prowadziłoby do uznania, że stosowanie tymczasowego aresztowania w oparciu o wskazaną podstawę możliwe jest jedynie wówczas, gdy zarówno sąd, jak i skarżący podzielają opinię co do celowego utrudniania przez skarżącego postępowania karnego. Ponadto, zauważyć należy, że skarżący nie wykazał naruszenia swych praw i wolności konstytucyjnych, uporczywie unikając udziału w postępowaniu karnym jako oskarżony. Zastosowanie tymczasowego aresztowania nastąpiło bowiem po dwukrotnej ocenie zachowania skarżącego przez sąd jako organ niezależny i niezawisły, który uznał celowe utrudnianie postępowania przez skarżącego. Niezasadne jest także twierdzenie skarżącego, że podstawą postanowienia Trybunału o odmowie nadania biegu skardze konstytucyjnej było przyjęcie zaistnienia przesłanki określonej w art. 249 § 1 k.p.k., zamiast art. 258 § 1 pkt 2 k.p.k.. Trybunał wskazał jednoznacznie w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia, że jego rozważania odnoszą się do art. 258 § 1 pkt 2 k.p.k. i zawartej w tym przepisie przesłanki „utrudniania” postępowania. Za takie zaś uznane zostało niestawiennictwo skarżącego na rozprawie, zmierzające w ocenie sądów orzekających w sprawie do celowego przewlekania postępowania.

Za trafne należy uznać stanowisko Trybunału w zakresie art. 2 i art. 31 ust. 1 Konstytucji. Jak zauważa to sam skarżący, wzorce zawarte w tych przepisach mają charakter dopełniający. Tymczasem zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji niezbędne jest wskazanie przez skarżącego praw i wolności konstytucyjnych. Pozostałe przepisy mogą stanowić dopełnienie oceny zgodności zaskarżonego przepisu, nie mogą jednak w postępowaniu w przedmiocie skargi konstytucyjnej odgrywać roli wzorców samodzielnych (por. wyrok TK z 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK ZU nr 1A/2004 poz. 2). Okoliczność ta przesądza o niedopuszczalności nadania biegu skardze konstytucyjnej w tym zakresie.

W odniesieniu do zarzutów związanych z art. 89 i art. 91 Konstytucji w zw. z art. 5 ust. 1 lit. c Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności zauważyć należy, że skarżący zdaje się nie dostrzegać różnicy między sytuacją, w której akty prawa międzynarodowego pełnią rolę przedmiotu kontroli, od sytuacji, w której miałyby stać się wzorcami kontroli. Jak zasadnie wskazał to Trybunał w zaskarżonym postanowieniu, zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jedynie przepisy Konstytucji mogą pełnić rolę wzorców kontroli. Tymczasem należy zauważyć, że skarżący żądał dokonania kontroli zgodności przepisu ustawy z przepisami aktu prawa międzynarodowego, która jest w obowiązującym stanie prawnym niedopuszczalna. Wskazać należy także, że art. 89 i art. 91 Konstytucji, zawarte w rozdziale III Konstytucji, zatytułowanym „Źródła prawa”, określają jedynie sposób ratyfikacji umów międzynarodowych oraz ich miejsce w systemie źródeł prawa, nie wyrażając żadnych podmiotowych praw i wolności przynależnych jednostce, i podlegających ochronie na podstawie art. 79 ust. 1 Konstytucji. Także w tym zakresie należało zatem odmówić nadania biegu skardze konstytucyjnej.

Ze względu na odmowę uwzględnienia zażalenia na postanowienie o odmowie nadania biegu skardze konstytucyjnej brak podstaw do uwzględnienia ponownego wniosku skarżącego o wydanie postanowienia tymczasowego o wstrzymanie wykonania postanowienia Sądu Okręgowego w Ostrołęce – II Wydział Karny z 31 stycznia 2008 r. (sygn. akt II K 47/04).

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, należało nie uwzględnić zażalenia wniesionego na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.