Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych, działając na podstawie art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o
Trybunale Konstytucyjnym (tj. Dz.U. z 1991 r. Nr 109, poz. 470 z późn.zm.), zwróciło się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem
o stwierdzenie: czy art. 23 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (Dz.U.
z 1995 r. Nr 1, poz. 1) w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 22 grudnia 1995 r. art. 25 ust. 13 (Dz.U. Nr 5, poz. 34 z 1996 r.)
- jest zgodny z art. 1, art. 3 ust. 1 oraz art. 67 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Z uzasadnienia wniosku wynika, że przedmiotem zaskarżenia jest przepis art. 25 ust. 13 w związku z art.23 ust. 1 pkt 2 ustawy
o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu.
Wnioskodawca podniósł, że w myśl art. 23 ust. 1 pkt 2 tej ustawy prawo do zasiłku przysługuje bezrobotnemu, jeżeli w okresie
12 miesięcy, poprzedzających dzień zarejestrowania, był zatrudniony przez okres co najmniej 180 dni. Osoby zatrudnione przez
okres co najmniej 6-ciu miesięcy u różnych pracodawców - prywatnych, spółdzielczych, prywatyzowanych, państwowych - nabywały
uprawnienia do stosownych świadczeń z tytułu bezrobocia na okres jednego roku. Oznacza to, iż świadczenia te nie były uzależnione
od typu zakładu pracy, względnie rodzaju pracy wykonywanej przez zatrudnionego, np. praca interwencyjna, praca przy robotach
publicznych.
Wprowadzenie do ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobocia art. 23 ust. 13 w brzmieniu:
“bezrobotnemu, który nabył prawo do zasiłku wyłącznie w wyniku zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych lub robót publicznych,
zasiłek przysługuje przez okres równy okresowi jego zatrudnienia, nie dłużej jednak niż 12 miesięcy” spowodowało wyodrębnienie
pewnej kategorii osób i postawienie ich w nierównej sytuacji społeczno-prawnej wobec pozostałych osób świadczących pracę.
Oznacza to w praktyce, że po wejściu w życie tego przepisu bezrobotnemu zatrudnionemu przy pracach interwencyjnych lub robotach
publicznych przez okres 6 miesięcy przysługiwać będzie uprawnienie do zasiłku na okres 6 miesięcy, a nie jak dotychczas na
okres jednego roku.
Tego rodzaju skrócenie okresu prawa do zasiłku dla bezrobotnych kłóci się z zasadami wynikającymi z przepisów zawartych w
art. 1, art. 3 i art. 67 ust. 2 Konstytucji RP, a w szczególności z zasadą równości obywateli.
Zdaniem Wnioskodawcy o okresie zasiłkowym nie powinien decydować rodzaj wykonywanej pracy - subsydiowanej czy innej, względnie
status pracodawcy, lecz tylko okoliczności związane z faktem świadczenia pracy. Wnioskodawca podniósł, że w przedstawionej
wyżej sytuacji faktycznej obywatel pracuje przez 6 miesięcy, a w związku z tym niezrozumiałe jest, iż w jednym przypadku przysługuje
mu prawo do 12-to miesięcznego zasiłku, a w drugim tylko do 6-cio miesięcznego.
Zdaniem Wnioskodawcy ta nowa kategoria osób - zatrudnionych w ramach prac interwencyjnych lub robót publicznych - została
pozbawiona świadczeń w dotychczasowym zakresie, przez co zostały naruszone postanowienia Konstytucji RP zawarte w art. 1 i
art. 67 ust. 2 w związku z art. 3 ust. 1.
Prokurator Generalny przedstawiając stanowisko w sprawie stwierdził, że przepis art. 25 ust. 13 w związku z art. 23 ust. 1
pkt 2 ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu nie jest niezgodny z art. 1, art. 3 ust. 1 oraz art. 67 ust. 2 przepisów
konstytucyjnych pozostawionych w mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych
stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84,
poz.426 z późn.zm.).
Prokurator Generalny uznał, że podstawowym zagadnieniem jest ustalenie, czy osoby zatrudnione w ramach prac interwencyjnych
lub robót publicznych znajdują się w sytuacji relewantnej w stosunku do osób określonych w art. 23 ust. 1 pkt 2 zaskarżonej
ustawy w zakresie nabywania uprawnień do zasiłku dla bezrobotnych, a zwłaszcza czasokresu w jakim ten zasiłek im przysługuje.
Wskazał na dyskusję parlamentarną na 68 posiedzeniu Sejmu w dniach 21 i 22 grudnia 1995 r. - w czasie której rozwiązanie przyjęte
w art. 25 ust. 13 tej ustawy uzasadniano tym, iż “de facto państwo przez kilka lat finansuje taką osobę bądź w ramach prac
interwencyjnych lub robót publicznych, bądź na zasiłku dla bezrobotnego - gdyż w tym wypadku nie płaci się składki na Fundusz
Pracy... Jeżeli państwo ma płacić takim osobom to niech przynajmniej okresy zasiłku będą równe okresowi pracy tych osób -
będzie to wówczas bardziej sprawiedliwe...” - Prokurator Generalny stwierdził, że analiza argumentów przytoczonych w toku
tej dyskusji co do społeczno-gospodarczej celowości nieco innego potraktowania bezrobotnych, którzy uprawnienia do zasiłku
nabyli w wyniku wykonywania prac interwencyjnych lub robót publicznych prowadzi do wniosku, iż uregulowanie to nie narusza
konstytucyjnej zasady równości, a co za tym idzie także art. 1 i art. 3 ust. 1 przepisów konstytucyjnych.
Do podstawowych argumentów przemawiających za konstytucyjnością przepisu art. 25 ust. 13 ustawy o z.i.p.b. Prokurator Generalny
zaliczył okoliczność, iż prace interwencyjne i roboty publiczne finansowane są w Funduszu Pracy, a więc ze środków przeznaczonych
na łagodzenie skutków bezrobocia. Zatrudnienie to ma więc już formę pomocy dla bezrobotnego i w związku z tym zasadnie, także
z punktu widzenia zasady równości, zmodyfikowano w zaskarżonym przepisie czasokres pobierania zasiłku przez bezrobotnego,
który nabył do niego uprawnienia z tego tytułu.
Prokurator Generalny zauważa przy tym, że - jak wynika z art. 19 i art. 20 ustawy o z.i.p.b. - Urząd Pracy zwraca część kosztów
poniesionych przez organizatora prac interwencyjnych lub robót publicznych dla bezrobotnych. Refundacja tych kosztów dokonywana
jest z Funduszu Pracy, a więc ze środków przeznaczonych głównie na rozwiązywanie problematyki związanej z bezrobociem.
Zdaniem Prokuratora Generalnego okoliczność ta różnicuje, w rozumieniu art. 67 ust. 2 przepisów konstytucyjnych, sytuację
faktyczną osób, które nabyły uprawnienia do zasiłku w związku z wykonywaniem prac interwencyjnych lub robót publicznych -
w stosunku do osób, które nabyły te uprawnienia wykazując aktywność w poszukiwaniu i podejmowaniu pracy.
Minister Pracy i Polityki Socjalnej - w piśmie z dnia 25 listopada 1996 r. znak: GM.I.074-95/96 - zwrócił uwagę, że kwestionowany
art. 25 ust. 13 zaskarżonej ustawy ma zastosowanie do bezrobotnych skierowanych do prac interwencyjnych lub robót publicznych
począwszy od dnia wejścia w życie powyższej ustawy tj. od dnia 1 marca 1996 r. Przepis powyższy miałby zatem praktyczne zastosowanie
począwszy od 1 marca 1997 r. (co najmniej 6 miesięcy zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych lub robót publicznych po dniu
1 marca 1996 r. i co najmniej 6 miesięcy pobierania zasiłku).
W dniu 20 listopada 1996 r. Sejm RP przyjął ustawę o zmianie ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu oraz o zmianie
niektórych ustaw, która wśród licznych zmian wprowadzonych w przepisach ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu,
uchyliła kwestionowany przez OPZZ przepis art. 25 ust. 13 tej ustawy.
W tej sytuacji wniosek Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych dotyczący zgodności art. 25 ust. 13 zaskarżonej ustawy
z Konstytucją z dniem 1 stycznia 1997 r. stanie się bezprzedmiotowy.
Ustawa z dnia 22 grudnia 1995 r. o zmianie ustawy o zatrudnieniu i bezrobociu ogłoszona w Dz.U. z 1996 r. Nr 5, poz. 34 weszła
w życie z dniem 1 marca 1996 r. Ustawę z dnia 6 grudnia 1996 r. o zmianie ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu
oraz o zmianie niektórych ustaw zaskarżony przepis art. 25 ust. 13 został uchylony (art. 1 pkt 19 lit i tej ustawy.
Ustawa z dnia 6 grudnia 1996 r. została podpisana przez Prezydenta RP i ogłoszona w Dz.U. z dnia 17 grudnia 1996 r. Nr 147
pod poz. 687; w zakresie dotyczącym zaskarżonego przepisu ustawa weszła w życie z dniem 1 stycznia 1997 r. i z tym dniem przepis
ten utracił moc.
Uchylony przepis art. 25 ust. 13 ustawy o zatrudnieniu i bezrobociu funkcjonował w systemie prawnym od dnia 1 marca do dnia
31 grudnia 1996 r., a więc przez okres 10 miesięcy. Przepis ten w praktyce nie został i nie zostanie zastosowany, gdyż do
jego zastosowania potrzebny okres obowiązywania musiałby wynieść co najmniej 12 miesięcy (jeden rok) - minimum 6 miesięcy
zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych lub robót publicznych po dniu 1 marca 1996 r. i co najmniej 6 miesięcy pobierania
zasiłku.
Skoro zaskarżony przepis art. 25 ust. 13 ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu utracił moc obowiązującą przed
wydaniem orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny i przepis ten nie spowodował żadnych skutków prawnych postępowanie w sprawie
należało umorzyć na podstawie art. 4 ust.2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.
Zdzisław Czeszejko-Sochacki Lech Garlicki
Krzysztof Kolasiński Jadwiga Skórzewska-Łosiak