W skardze konstytucyjnej z 16 lipca 2008 r. wniesiono o stwierdzenie niezgodności art. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2007 r. Nr 21, poz. 123; dalej: u.z.k.s.c.) z art. 2, art. 32 ust. 2 i art. 176 ust. 2 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została oparta na następującym stanie faktycznym. Postanowieniem z 30 stycznia 2008 r. (sygn. akt I C 297/07) Sąd Rejonowy w Lublinie – I Wydział Cywilny odrzucił apelację skarżących Patrycji K. i Jakuba Dz. z powodu przekroczenia terminu do jej złożenia. Postanowieniem z 27 lutego 2008 r. (sygn. akt I C 297/07) Sąd Rejonowy w Lublinie – I Wydział Cywilny odrzucił zażalenie na powyższe postanowienie. Nadto postanowieniem z 27 lutego 2008 r. (sygn. akt I C 297/07) Sąd Rejonowy w Lublinie – I Wydział Cywilny odrzucił także apelację skarżących Ireny Sz. i Elżbiety Dz. z powodu braku wniesienia opłaty podstawowej. Postanowieniem z 18 marca 2008 r. (sygn. akt I C 297/07) Sąd Rejonowy w Lublinie – I Wydział Cywilny odrzucił zażalenia na postanowienia z 27 lutego 2008 r. Postanowieniem z 2 czerwca 2008 r. (sygn. akt I C 297/07) Sąd Rejonowy w Lublinie – I Wydział Cywilny odrzucił także zażalenie skarżących Ireny Sz. i Elżbiety Dz. na postanowienie z 27 lutego 2008 r. w przedmiocie odrzucenia zażalenia na postanowienie z 30 stycznia 2008 r.

Skarżący zarzucili w skardze konstytucyjnej, że zaskarżony przepis art. 2 u.z.k.s.c. jest niezgodny z art. 2 i art. 32 ust. 2 Konstytucji, przez to, ze prowadzi do dyskryminacji w postępowaniu sądowym z powodu ubóstwa. Zaskarżony przepis jest nadto zdaniem skarżących niezgodny z art. 176 ust. 2 przez to, że pozbawia ich prawa do dwuinstancyjnego procesu sądowego i prawa do rozpoznania środka odwoławczego przez sąd wyższej instancji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej jest wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Wskazany przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne dla stwierdzenia dopuszczalności skargi konstytucyjnej. Z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) wynika, że na skarżącym ciąży obowiązek wskazania naruszonych wolności lub praw oraz sposobu ich naruszenia. Z kolei z art. 32 ust. 1 pkt 3 i 4 tejże ustawy wynika obowiązek uzasadnienia zarzutu niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów.

Na wstępie wskazać należy, że zachodzi zasadnicza sprzeczność pomiędzy wzorcem kontroli wskazanym w petitum skargi konstytucyjnej a jej uzasadnieniem. Skarżący wskazują bowiem wprost jako jeden z wzorców kontroli art. 176 ust. 2 Konstytucji, zgodnie z którym ustrój i właściwość sądów oraz postępowanie przed sądami określają ustawy. Przepis ten, mający charakter ustrojowy, nie jest zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego bezpośrednim źródłem konstytucyjnych praw i wolności jednostki. W uzasadnieniu skarżący wskazują jednak, że naruszenie art. 176 ust. 2 Konstytucji polegać ma na pozbawieniu ich prawa do dwuinstancyjnego postępowania sądowego, odwołują się zatem w sposób jednoznaczny do art. 176 ust. 1 Konstytucji. Trybunał uznaje zatem, że wskazanie art. 176 ust. 2 Konstytucji stanowi oczywistą omyłkę pisarską, a istota zarzutu wskazana jest przez treść uzasadnienia, tj. odnosi się do art. 176 ust. 1 Konstytucji.

Zasadniczym powodem odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej jest uznanie, ze istota zarzutów skarżących nie jest związana z treścią zaskarżonego przepisu. Dotyczy ona, jak wynika ze skargi konstytucyjnej, pozbawienia prawa do dwuinstancyjnego procesu sądowego i prawa do rozpoznania środka odwoławczego przez sąd wyższej instancji, a także zarzutu dyskryminacji w postępowaniu sądowym z powodu ubóstwa. Tymczasem w treści zaskarżonego przepisu, zgodnie z którym „do spraw wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe”, nie sposób doszukać się treści związanych ze stawianymi zarzutami. Zaskarżony art. 2 u.z.k.s.c. nakazuje jedynie stosowanie określonych przepisów określających zasady ponoszenia kosztów w sprawach cywilnych. Reguluje kwestię intertemporalnych problemów związanych ze zmianą przepisów w trakcie trwania postępowania. Nie określa zatem ani konkretnych obowiązków stron postępowania, ani skutków naruszenia przepisów w tym zakresie. W szczególności nie sposób przyjąć, że jego treść pozostaje w adekwatnym związku z procesowym uprawnieniem do wniesienia apelacji, pozbawia stronę prawa do dwuinstancyjnego postępowania sądowego czy dyskryminuje w zakresie kosztów postępowania. Podstawę taką, w zakresie stawianych przez skarżących zarzutów, stanowić może art. 1302 § 3 k.p.c., zgodnie z którym „sąd odrzuca bez wezwania o uiszczenie opłaty pismo wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego środki odwoławcze lub środki zaskarżenia (apelację, zażalenie, skargę kasacyjną, skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, sprzeciw od wyroku zaocznego, zarzuty od nakazu zapłaty, skargę na orzeczenie referendarza sądowego) podlegające opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu zaskarżenia”. Wskazany przepis art. 1302 § 3 k.p.c. był bezpośrednią podstawą rozstrzygnięcia podjętego przez sądy orzekające w niniejszej sprawie, co wskazano także w uzasadnieniu postanowienia Sądu Rejonowego z 2 czerwca 2008 r. Zastosowanie przez sądy orzekające w sprawie skarżących przepisu art. 1302 § 3 k.p.c. prowadziło do odrzucenia apelacji. Gdyby bowiem przepis ten nie wyłączał możliwości uzupełnienia braków środka odwoławczego, w tym apelacji wniesionej przez pełnomocnika, nie doszłoby do jego odrzucenia. Z tym zatem przepisem, a nie z przepisem intertemporalnym, wiązać można podniesione przez skarżących zarzuty o charakterze procesowym, w tym dotyczące prawa do dwuinstancyjnego postępowania. Przepis ten nie został jednak wskazany jako przedmiot kontroli w niniejszej sprawie, co zgodnie z obowiązującym modelem skargi konstytucyjnej, przesądza o niedopuszczalności podjęcia kontroli w tym zakresie.

Podobnie uznać należy, że zarzuty dotyczące dyskryminacji, polegającej na przymuszeniu do wniesienia opłaty podstawowej, odnoszą się bezpośrednio do art. 14 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm.). Zgodnie z tym przepisem „opłatę podstawową pobiera się także od podlegających opłacie pism, o których mowa w art. 3 ust. 2, wnoszonych przez stronę zwolnioną od kosztów sądowych przez sąd, chyba że ustawa stanowi inaczej”. Przepis ten, choć został uchylony na mocy art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2007 r. Nr 21, poz. 123), miał jednak zastosowanie w niniejszej sprawie. Stanowił bezpośrednią podstawę rozstrzygnięcia sądu orzekającego w zakresie kosztów postępowania, na co wskazał Sąd Rejonowy w uzasadnieniu postanowienia z 2 czerwca 2008 r. Przepis ten nie został jednak wskazany jako przedmiot kontroli w niniejszej sprawie. Niezależnie zauważyć należy, że skarżący wskazali w tym zakresie jedynie dwa wzorce kontroli, tj. art. 2 i art. 32 ust. 2 Konstytucji. Należy zatem przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego zasady wywiedzione z art. 2 i art. 32 Konstytucji nie są bezpośrednim źródłem konstytucyjnych praw podmiotowych. Odwołanie się do nich musi być poprzedzone określeniem przysługującego skarżącemu prawa lub wolności rangi konstytucyjnej, w związku z którym zasady te zostały naruszone (por. np. postanowienia z: 27 kwietnia 1998 r., Ts 46/98, OTK ZU z 1999 r. SUP., poz. 39; 3 listopada 1998 r., Ts 116/98, OTK ZU nr 1/1999, poz. 10; 30 listopada 1999 r., Ts 97/99, OTK ZU nr 1/2000, poz. 19; 15 listopada 2000 r., Ts 86/00, OTK ZU nr 8/2000, poz. 308; 10 stycznia 2001 r., Ts 72/00, OTK ZU nr 1/2001, poz. 12).

W tym stanie rzeczy, na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o trybunale Konstytucyjnym należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.