W skardze konstytucyjnej Krystyny K. z 15 listopada 1999 r. sporządzonej przez adwokata zarzucono, iż art. 16, 20, 29 i 30 ustawy z 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych i art. 124 kodeksu postępowania cywilnego oraz przepisy 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie określenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych są niezgodne z konstytucją. Zdaniem skarżącej przez zastosowanie tych przepisów doszło do naruszenia zagwarantowanego jej w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP prawa do sądu przez zamknięcie drogi sądowej dochodzenia naruszonych praw. W skardze podniesiono również zarzut naruszenia przez zakwestionowane przepisy określonego w art. 32 Konstytucji RP zakazu dyskryminacji z jakiejkolwiek przyczyny. Skarga wskazuje również na niezgodność zakwestionowanych w niej przepisów z art. 91 ust. 1 i 2 Konstytucji RP.

Zgodnie z treścią art. 46 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym skarga konstytucyjna może być wniesiona, jeśli nastąpiło wyczerpanie toku instancyjnego i nie upłynął jeszcze termin dwóch miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia, w którym orzeczono ostatecznie o konstytucyjnych wolnościach lub prawach albo obowiązkach skarżącego. Ze skargi wynika, iż oba te warunki zostały spełnione. Skarżąca wyczerpała przysługujący jej w niniejszej sprawie tok instancji. Sąd Okręgowy w W. postanowieniem z 22 września 1999 r. (sygn. akt GZ 105/99) zmienił zaskarżone zarządzenie Przewodniczącego Wydziału XVII Sądu Rejonowego dla m. W. z 23 kwietnia 1999 r. (sygn. akt XVII U 148/97) w ten sposób, że ustalił wysokość pozostałej części należnego wpisu od sprzeciwu na kwotę 1360 zł. Postanowienie to jest ostateczne i nie przysługuje już od niego żaden środek odwoławczy, zaś doręczono je skarżącej 28 października 1999 r., tak więc skarga konstytucyjna została wniesiona z zachowaniem ustawowego terminu. Należy także zauważyć, że również pozostałe warunki formalne, zawarte w art. 46-48 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, zostały przez niniejszą skargę spełnione.

Badając wniesioną skargę Trybunał Konstytucyjny zważył co następuje.

Skarga konstytucyjna Krystyny K., mimo iż spełnia wszystkie wymogi formalne, jest oczywiście bezzasadna.

Zdaniem skarżącej obowiązujące przepisy, które statuują zasadę odpłatności wymiaru sprawiedliwości w sprawach cywilnych, w tym znajdujące zastosowanie w jej sprawie przepisy określające instytucję wpisu stosunkowego, zamykają obywatelom gorzej sytuowanym dostęp do sądu dla realizacji ochrony ich słusznych praw.

Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż sposób kwestionowania przez pełnomocnika skarżącej konstytucyjności ograniczenia określonego w art. 45 Konstytucji RP prawa do sądu czyni niniejszą skargę oczywiście bezzasadną. Należy zważyć, iż prawa konstytucyjne nie mają charakteru praw absolutnych i mogą podlegać ograniczeniom, co wynika przede wszystkim z treści art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, który określa najważniejsze warunki ingerencji władz publicznych w sferę praw konstytucyjnych jednostki. W myśl tego przepisu ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób, a ponadto ograniczenia te nie mogą naruszać wolności i praw. Z takiego uregulowania wynika, iż niekonstytucyjne są wyłącznie ograniczenia, które nie spełniają warunków ich ustanowienia, przewidzianych w art. 31 ust. 3 lub w innych przepisach rozdziału II Konstytucji RP.

Przepisy ustanawiające koszty sądowe w sprawach cywilnych niewątpliwie ograniczają konstytucyjne prawo do rozpatrzenia sprawy przez sąd. Jednak nie można z samego wprowadzenia obowiązku ponoszenia kosztów sądowych wnioskować, iż to ograniczenie prawa do sądu jest niekonstytucyjne tym bardziej, iż ustawodawca wprowadził w art. 113 kodeksu postępowania cywilnego instytucję zwolnienia od kosztów. Z uwagi na generalną zasadę domniemania konstytucyjności prawa w celu uprawdopodobnienia niezgodności z konstytucją należy wykazać, że wprowadzone ograniczenie narusza warunki określone w art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, czego nie uczynił pełnomocnik skarżącej. W niniejszej skardze konstytucyjnej nie wykazano, iż z samej treści zaskarżonych przepisów, które wprowadzają zasadę kosztów sądowych w sprawach cywilnych, wynika nieuzasadnione zamknięcie drogi sądowej. Jedyny zarzut dotyczący ograniczenia prawa do sądu z naruszeniem warunku określonego art. 31 ust. 3 Konstytucji RP postawił pełnomocnik skarżącej przepisom § 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 17 grudnia 1996 r. w sprawie określania wysokości wpisów w sprawach cywilnych, które jako akt rangi podustawowej regulują, jego zdaniem, materię zastrzeżoną wyłącznie dla ustawy. Zarzut ten jest błędny ze względu na konstytucyjne rozumienie zwrotu “ustanowione tylko w ustawie”. W doktrynie prawa konstytucyjnego przyjmuje się zasadę wyłączności ustawy, którą orzecznictwo interpretuje w ten sposób, iż unormowanie ustawowe w materii praw człowieka i obywatela, przewidziane lub choćby tylko dozwolone przez konstytucję musi cechować zupełność (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 19 maja 1998 r., U. 5/97, OTK ZU Nr 4/1998, poz 46). W dotychczasowej praktyce konstytucyjnej zasada wyłączności ustawowej jest rozumiana w ten sposób, że w zakresie materii zastrzeżonych dla ustawy akt rangi ustawowej musi regulować wszystkie sprawy istotne, natomiast do unormowania w drodze rozporządzenia mogą zostać wyłącznie sprawy szczegółowe, drugorzędne z punktu widzenia założeń danej regulacji. Rozporządzenia mogą więc być wydawane w całym zakresie ustawodawstwa pod warunkiem, że nie wkraczają w sprawy istotne dla danego rodzaju regulacji. Przepisy w sprawie określania wysokości wpisów w sprawach cywilnych ujęte w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 17 grudnia 1996 r. mają w stosunku do ustawy z 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych charakter szczegółowy. Nie można podzielić zdania pełnomocnika skarżącej, jakoby unormowanie tych kwestii w rozporządzeniu miało na celu rozszerzenie przepisów ustawy, chodzi tu bowiem wyłącznie o jej uszczegółowienie, dzięki któremu nie obciążono tymi szczegółowymi materiami tekstu ustawy.

Jak wynika ze skargi, skarżąca starała się bezskutecznie o zwolnienie od kosztów w sprawie. Zdaniem skarżącej sąd niezgodnie ze stanem rzeczywistym ocenił jej sytuację finansową. W procedurze skargi konstytucyjnej nie można jednak żądać zbadania konstytucyjności samego aktu stosowania prawa. Przedmiotem skargi konstytucyjnej może być bowiem, zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji RP, przepis ustawy lub innego aktu normatywnego na podstawie którego sąd albo organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach skarżącego określonych w konstytucji. Z tego względu Trybunał Konstytucyjny nie jest uprawniony do badania zasadności oddalenia przez sąd wniosku skarżącej o zwolnienie od kosztów sądowych. Oceny zasadności takiego rozstrzygnięcia można dochodzić w toku instancji przed sądem, co też uczyniła skarżąca w swojej sprawie. Samo uzyskanie przez skarżącą negatywnego rozstrzygnięcia w przedmiocie zwolnienia od kosztów nie czyni jednak zasadnym kwestionowania z punktu widzenia konstytucyjnego prawa do sądu zasady ponoszenia kosztów w sprawach cywilnych.

Z przedstawionych względów Trybunał Konstytucyjny uznał skargę za oczywiście bezzasadną i orzekł jak w sentencji.