W skardze konstytucyjnej złożonej 19 czerwca 2006 r. zarzucono, iż art. 102 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji w zakresie w jakim narusza zasadę „sprawiedliwości sądowniczej” oraz zasadę równości w prezentowanym przez skarżącego ujęciu „autorówności”. Skarżący wskazuje, że zastosowanie tego przepisu doprowadziło do zwolnienia go od ponoszenia kosztów sądowych w ramach jednego postępowania cywilnego (toczącego się pod sygn. akt I C 182/04) i niezwolnienia go od kosztów innego postępowania (toczącego się pod sygnaturą II Ca 1013/04). Różne orzeczenia w zakresie kosztów w stosunku do skarżącego, który cały czas znajduje się w takiej samej sytuacji materialnej stanowią zdaniem skarżącego naruszenie prawa do sądu („sprawiedliwości sądowniczej”). Skarżący domaga się ponadto zbadania zgodności z Konstytucją art. 352 zd. 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.), podnosząc, że narusza on art. 45 ust. 1 Konstytucji, tj. prawo do sprawiedliwego orzekania. Zarzuty zostały sformułowane w oparciu o powiązane ze sobą postępowania cywilne toczące się pomiędzy skarżącym a Akademią Rolniczą we Wrocławiu; pierwsze o stwierdzenie niezgodności z prawem zarządzenia Rektora Akademii Rolniczej we Wrocławiu, drugie zaś dotyczące żądania skarżącego udzielenia mu ochrony posesoryjnej lokalu w Hotelu Asystenta Akademii Rolniczej, w którym skarżący zamieszkuje. W zakresie kosztów postępowania zapadło postanowienie Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia z 15 listopada 2004 r. (sygn. akt I C 182/04), w którym sąd ten postanowił nie obciążać skarżącego kosztami postępowania. Sąd Okręgowy we Wrocławiu wyrokiem z 26 października 2005 r. (sygn. akt II Ca 1013/04) wydanym na skutek (oddalonej) apelacji skarżącego od wyroku Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia (sygn. akt I C 359/04) zasądził natomiast od skarżącego zwrot kosztów postępowania apelacyjnego. Naruszenie swoich praw podmiotowych skarżący wiąże z wyrokiem Sądu Okręgowego we Wrocławiu, ze względu na to, że jego sytuacja materialna jest taka sama, jaka była w czasie wydawania postanowienia Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia z 15 listopada 2004 r. (sygn. akt I C 182/04), a mimo to Sąd Okręgowy nie zwolnił go z ponoszenia kosztów tego postępowania.

Zarzuty pod adresem art. 352 zd. 1 k.p.c. skarżący formułuje w oparciu o postanowienie Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia z 22 lutego 2006 r. (sygn. akt I C 359/04) oraz postanowienia Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 20 kwietnia 2006 r. (sygn. akt II Cz 671/06) oddalającego zażalenie skarżącego. Sąd Rejonowy odmówił skarżącemu dokonania wykładni swojego wyroku (wydanego pod tą samą sygn. akt) w zakresie jego uzasadnienia i stanowisko to zostało podtrzymane przez Sąd Okręgowy. Skarżący podnosi w skardze konstytucyjnej, że odmowa dokonania wykładni wyroku w razie wątpliwości co do treści uzasadnienia narusza jego prawo do sądu rozumiane jako prawo do sprawiedliwego orzekania.

Trybunał nie odnosi się do zarzutów przedstawianych w piśmie procesowym skarżącego Dariusza Druzgi z 16 czerwca 2006 r., ani nie bierze pod uwagę dołączonego wraz z tym pismem wyroku Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia, ze względu na to, że pismo to nie zostało sporządzone przez adwokata lub radcę prawnego, lecz przez skarżącego osobiście (art. 48 ustawy o TK).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna stanowi nadzwyczajny środek ochrony konstytucyjnie zagwarantowanych praw i wolności. Jej wniesienie zostało uwarunkowane spełnieniem przesłanek zawartych w art. 79 ust. 1 Konstytucji i doprecyzowanych w art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 1 września 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.). Zgodnie z tymi regulacjami skargę konstytucyjną można wnieść, jeżeli na skutek wydania ostatecznego rozstrzygnięcia opartego na wskazanym jako przedmiot kontroli przepisie zostały naruszone konstytucyjne prawa lub wolności skarżącego, po wyczerpaniu drogi, o ile jest ona przewidziana.

Odnosząc się do zarzutów stawianych w stosunku do art. 102 k.p.c. Trybunał zauważa na wstępie, że prawo do sądu określone w art. 45 ust. 1 Konstytucji można rozpatrywać w kilku aspektach. Są to w szczególności: prawo dostępu do sądu, tj. prawo do uruchomienia postępowania przed sądem, prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej, zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności, prawo do wyroku sądowego, tj. prawo uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia sprawy przez sąd. W niniejszej skardze konstytucyjnej skarżący wskazuje jako element prawa do sądu prawo do „sprawiedliwości sądowniczej”, przez które, jak wynika z uzasadnienia skargi rozumie prawo do uzyskania rozstrzygnięcia sądowego zgodnego ze swoim żądaniem. Ponadto skarżący podnosi, że prawo to – prawo do sprawiedliwego orzekania zostało naruszone również w świetle zasady równości, „autorówności”, jak prezentuje to skarżący. Rozpatrując ten zarzut należy zauważyć, że od strony materialnej prawo do sądu obejmuje możliwość prawnie skutecznej ochrony praw na drodze sądowej. Ochronę taką gwarantuje ukształtowanie warunków realizacji tego prawa, które nie prowadzi do ograniczenia możliwości merytorycznego zbadania przez sąd zarzutów formułowanych przez skarżącego (zob. wyroki TK z: 31 stycznia 2005 r., SK 27/03, OTK ZU nr 1/A/2005, poz. 8; 5 lipca 2005 r., SK 26/04, OTK ZU nr 7/A/2005, poz. 78). Wbrew poglądom prezentowanym przez skarżącego w tak wyznaczonych granicach nie mieści się prawo do uzyskania wyroku zgodnego z żądaniem strony. Odnosząc się do zarzutu naruszenia zasady „autorówności”, Trybunał zauważa, że w postępowaniu zainicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej nie jest dopuszczalne wskazanie jako wzorca kontroli samodzielnie zasady równości zawartej w art. 32 ust. 1 Konstytucji. Z zasady tej nie wynikają prawa i wolności jednostki; może ona być rozpatrywana jedynie w związku z innymi gwarantowanymi Konstytucją prawami i wolnościami. Skarżący wskazuje, że zastosowanie art. 102 k.p.c. doprowadziło do odmiennej oceny jego sytuacji materialnej w różnych postępowaniach cywilnych i naruszyło jego prawo do sprawiedliwego sądu w zakresie równego traktowania odnośnie nieobciążania strony kosztami postępowania, jak długo znajduje się w takiej samej sytuacji, tu: materialnej. W świetle dołączonych do skargi konstytucyjnej dokumentów zarzuty te jawią się jako oczywiście bezzasadne. Jak już wspomniano powyżej, prawo do sądu obejmuje prawo do skutecznej obrony swoich praw przed sądem i uzyskania wiążącego orzeczenia, które niekoniecznie musi być zgodne z żądaniem strony. Nawet jeżeli skarżący stara się wykazać, że doszło do naruszenia tego prawa w świetle zasady równości, to trzeba zauważyć, że skarżący – z punktu widzenia okoliczności relewantnych dla zastosowania art. 102 k.p.c. – nie znajdował się w chwili wydawania wskazanych przez niego orzeczeń w takiej samej sytuacji. Trybunał zwraca uwagę, że art. 102 k.p.c. nie jest substytutem dla zwolnienia od kosztów sądowych strony, która nie jest w stanie ponieść ich bez uszczerbku dla utrzymania koniecznego siebie i rodziny. Przewiduje on jedynie możliwość nieobciążania kosztami postępowania strony przegrywającej i stanowi on jeden z instrumentów, przy użyciu którego sąd może realizować zasady obowiązujące w postępowaniu cywilnym (zasadę słuszności, zasadę odpowiedzialności za wynik postępowania). Przesłanką zwolnienia od obciążenia kosztami na podstawie art. 102 k.p.c. nie jest zły stan majątkowy strony, lecz szerzej rozumiane ważne powody. Odmiennie niż w postępowaniu o zwolnienie od ponoszenia kosztów sądowych, sąd zwalniając incydentalnie stronę od ponoszenia kosztów na podstawie art. 102 k.p.c. bierze pod uwagę oprócz jej stanu majątkowego także wszystkie okoliczności danej sprawy, np. stopień jej skomplikowania i związany z tym nakład pracy czy zachowanie stron w trakcie procesu. Nie może być zatem mowy o takiej samej sytuacji wówczas, gdy jedno z postępowań toczy się w drugiej instancji i dotyczy ochrony posiadania, a drugie z nich – rozpatrywane w pierwszej instancji – dotyczy stwierdzenia niezgodności zarządzenia Rektora Akademii Rolniczej we Wrocławiu z powszechnie obowiązującym prawem. Sytuacja materialna skarżącego mogła być jedynie jednym z elementów, które brały pod uwagę sądy, rozstrzygając o zwolnieniu lub braku zwolnienia skarżącego z ponoszenia kosztów postępowania. W świetle tych rozważań należy uznać, że w danych okolicznościach skarga konstytucyjna o zbadanie zgodności art. 102 k.p.c. z Konstytucją jest oczywiście bezzasadna.

Nie jest dopuszczalne nadanie skardze konstytucyjnej dalszego biegu również w zakresie badania zgodności z Konstytucją art. 352 zd. 1 k.p.c. Skarżący wskazuje, że jego prawo do sądu – prawo uzyskania należycie uzasadnionego orzeczenia zostało naruszone w ten sposób, że sądy orzekające uznały za niedopuszczalne dokonanie wykładni uzasadnienia wyroku. Jak słusznie zauważa skarżący uzasadnienie wyroku ma na celu wskazanie, jakimi motywami kierował się sąd wydając orzeczenie o określonej treści. Błędnie jednak skarżący utożsamia wyrok z jego uzasadnieniem. Wyrok stanowi orzeczenie o przedmiocie postępowania i określa o żądaniu (roszczeniu) strony. W jego skład nie wchodzi uzasadnienie, które jest sporządzane w sytuacjach wskazanych w przepisach (por. art. 328 k.p.c.). Uzasadnienie wyroku może ułatwić stronie wniesienie środka zaskarżenia, okoliczność, że strona nie zgadza się tylko z treścią uzasadnienia, lecz akceptuje rozstrzygnięcie, sama z siebie co do zasady nie stanowi podstawy zaskarżenia. Jeżeli zaś strona nie zgadza się z rozstrzygnięciem sądu, może zaskarżyć wyrok w całości lub w części – wskazując, które z motywów przyjętych w uzasadnieniu są błędne. W niniejszej sprawie Trybunał nie dopatrzył się tym samym naruszenia prawa do sądu, rozumianego jako prawo uzyskania wiążącego i należycie uzasadnionego orzeczenia. Skarżący zaskarżył apelacją wyrok, w stosunku do którego żądał wykładni uzasadnienia i jego polemika z uzasadnieniem była przedmiotem oceny Sądu Okręgowego. Instytucja wykładni wyroku pozostaje w przedstawionych okolicznościach bez znaczenia dla zasadności skargi konstytucyjnej, jako, że służy ona innemu celowi – mianowicie usunięciu wątpliwości co do losów roszczenia strony, zasadności wnoszenia środków zaskarżenia, względnie możliwości egzekucji wyroku (żądania o którym rozstrzygnięto w wyroku).

Mając powyższe na względzie, orzeczono jak w sentencji.