W skardze konstytucyjnej Ireny Sidorowicz złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 29 października 2002 r. (data nadania w urzędzie pocztowym Wałbrzych 1) zarzucono, iż art. 392 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 24 maja 2000 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 48, poz. 554) jest niezgodny z art. 77 ust. 2, art. 78, art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Skarżąca wskazała, iż wyrokiem z 21 marca 2000 r. (sygn. akt XIC 152/98) Sąd Okręgowy we Wrocławiu oddalił jej powództwo o wymianę samochodu na wolny od wad. Na orzeczenie to skarżąca złożyła apelację. Sąd Okręgowy 14 czerwca 2000 r. wezwał skarżącą do uzupełnienia braków formalnych apelacji, które to wezwanie nie zostało wszakże skarżącej doręczone, lecz pozostawione w aktach ze skutkiem doręczenia. Ostatecznie postanowieniem z 15 grudnia 2000 r. (sygn. akt XIC 152/98) Sąd Okręgowy we Wrocławiu odrzucił apelację skarżącej, zaś Sąd Apelacyjny we Wrocławiu postanowieniem z 23 stycznia 2001 r. oddalił zażalenie skarżącej na postanowienie Sądu Okręgowego we Wrocławiu.

W dniu 20 marca 2001 r. skarżąca wniosła do Sądu Okręgowego we Wrocławiu skargę o wznowienie postępowania w sprawie o sygnaturze akt X IC 152/98. Postanowieniem z 6 maja 2002 r. (sygn. akt X IC 188/01) Sąd Okręgowy we Wrocławiu odrzucił skargę o wznowienie postępowania, stwierdzając, iż nie opiera się ona na ustawowych przesłankach. Postanowieniem z 11 lipca 2002 r. (sygn. akt I ACz 1172/02) Sąd Apelacyjny we Wrocławiu oddalił zażalenie skarżącej na postanowienie Sądu Okręgowego we Wrocławiu odrzucające skargę o wznowienie.

Zdaniem skarżącej została ona pozbawiona możliwości ochrony swoich praw, bowiem nie ma możliwości zaskarżania postanowień sądu drugiej instancji oddalających zażalenia na postanowienia sądu pierwszej instancji w przypadku odrzucenia skargi o wznowienie postępowania, co uniemożliwia skorygowanie błędów popełnionych przez sąd drugiej instancji lub też ujawnienie nieważności postępowania.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji RP przedmiotem skargi konstytucyjnej może być wyłącznie ten akt normatywny, który stanowił podstawę wydania orzeczenia naruszającego, zdaniem skarżącego, przysługujące mu prawa lub wolności o charakterze konstytucyjnym.

Jak wynika z treści skargi konstytucyjnej oraz uzupełniającego tę skargę pisma pełnomocnika skarżącej z 26 grudnia 2002 r., za podstawę skargi konstytucyjnej przyjęto wydanie przez Sąd Apelacyjny we Wrocławiu postanowienia z 23 stycznia 2001 r. (sygn. akt I ACZ 87/01) oraz postanowienia z 11 lipca 2002 r. (sygn. akt I ACZ 1172/02). Zakwestionowana w skardze konstytucyjnej regulacja prawna nie stanowiła wszakże podstawy normatywnej wydania tych postanowień. Art. 392 k.p.c. stanowi, iż od wydanego przez sąd drugiej instancji wyroku lub postanowienia w przedmiocie odrzucenia pozwu albo umorzenia postępowania kończących postępowanie w sprawie przysługuje kasacja do Sądu Najwyższego, chyba, że przepis szczególny stanowi inaczej. Tymczasem podstawą oddalenia przez Sąd Apelacyjny we Wrocławiu zażalenia skarżącej na postanowienie Sądu Okręgowego o odrzuceniu apelacji było uznanie, iż nie doszło do naruszenia wymogów wynikających z art. 139 § 1 k.p.c., który to przepis określa instytucję tzw. doręczenia zastępczego. W żadnym zakresie rozstrzygnięcie Sądu Apelacyjnego nie było determinowane treścią art. 392 k.p.c.

Treść tego przepisu nie miała także znaczenia dla postanowienia Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 11 lipca 2002 r., który uzasadniając swoje rozstrzygnięcie powołał się na art. 403 § 1 pkt 2, art. 401 § 1, art. 4011 oraz art. 407 w związku z art. 410 § 1 k.p.c.

Ponadto należy przypomnieć, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego (zob. wyrok TK z 10 lipca 2000 r., SK 12/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 143) konstytucyjna zasada instancyjności, która wzmacnia prawo do sądu, wprowadzając proceduralną kontrolę postępowania sądowego, odnosi się do decyzji i orzeczeń wydanych w pierwszej instancji. Konstytucja gwarantuje bowiem dwuinstancyjny tryb postępowania (art. 78 Konstytucji). Przepis art. 392 k.p.c. ma charakter ogólny normujący szczególny środek zaskarżenia w postępowaniu cywilnym, jakim jest kasacja od wyroku lub postanowienia wydanych przez sąd drugiej instancji i kończących postępowanie w sprawie. W powołanym orzeczeniu TK stwierdził, że przepisy Konstytucji dają ustawodawcy zwykłemu swobodę kreowania środków zaskarżenia orzeczeń zapadłych w drugiej instancji, wprowadzając je do procedury cywilnej może dowolnie kształtować zakres ich dopuszczalności. Prawo do sądu, wyrażone w art. 45 ust. 1 Konstytucji, nie obejmuje prawa do „trzeciej instancji”, więc nie wynika z niego konieczność ukształtowania w każdym postępowaniu trójinstancyjnej procedury.

W tym stanie rzeczy należało uznać, iż nie zostały spełnione konstytucyjne przesłanki dopuszczalności merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej i odmówić nadania jej dalszego biegu.