W skardze konstytucyjnej Felix Blau Sp. z o.o. zakwestionowano zgodność z Konstytucją art. 16 ust. 3 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 9, poz. 88 ze zm.; dalej: ustawa o kosztach) oraz art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz. U. Nr 28, poz. 153 ze zm.; dalej ustawa o p.u.z.). Art. 16 ust. 3 ustawy o kosztach skarżąca zarzuciła niezgodność z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 77 ust. 2, art. 31 ust. 3 oraz art. 81 Konstytucji. Istoty niezgodności upatruje skarżąca w nadmiernym fiskalizmie tego przepisu, który w konsekwencji prowadzi do naruszenia istoty konstytucyjnego prawa do sądu. Z kolei art. 4 ust. 3 ustawy o p.u.z. jest – zdaniem skarżącej – niezgodny z art. 64 oraz art. 68 ust. 1 i 2 Konstytucji. Niezgodność ta wynikać ma z braku odpowiedzialności Kasy Chorych za zwrot kosztów leczenia poniesionych przez świadczeniodawców, a przekraczających stan finansowy Kasy.

Postanowieniem z 29 grudnia 2003 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. W uzasadnieniu stwierdził, że zarzut niekonstytucyjności art. 16 ust. 3 ustawy o kosztach winien być oceniony jako oczywiście bezzasadny. Przy jego formułowaniu skarżąca całkowicie pominęła treść innych przepisów, tak konstytucyjnych, jak i ustawowych. Te pierwsze (art. 78 ust. 1, art. 176 ust. 2) wyrażają kompetencję prawodawcy do określenia warunków, w jakich realizowane jest prawo do sądu, w tym zaś, prawo do korzystania ze środków odwoławczych. Te drugie (art. 113 § 2 kodeksu postępowania cywilnego) z kolei, przewidują instytucję zwolnienia od kosztów sądowych. Nie sposób zatem podejmować analizę problemu skutków procesowych nieuiszczenia należnej opłaty sądowej, w oderwaniu od unormowań określających warunki uzyskania takiego zwolnienia. Zawarty w skardze zarzut Trybunał Konstytucyjny ocenił w związku z tym jako arbitralny i oczywiście bezzasadny. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego skarga nie spełnia także wymogów prawnych w odniesieniu do zarzutu niezgodności z Konstytucją art. 4 ust. 3 ustawy o p.u.z. Przede wszystkim przepis ten nie może być uznany za podstawę prawną orzeczenia, z wydaniem którego wiąże skarżąca zarzuty skargi konstytucyjnej. Ponadto, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że w tej części skargi konstytucyjnej nie została spełniona przesłanka wyczerpania przysługującej skarżącej drogi prawnej. Apelacja skarżącej od orzeczenia sądu I instancji została bowiem odrzucona postanowieniem Sądu Okręgowego z uwagi na nieuiszczenie opłaty sądowej.

Zażalenie na postanowienie o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu wniósł pełnomocnik skarżącej. Zakwestionował w nim stanowisko Trybunału Konstytucyjnego dotyczące uznania za oczywiście bezzasadny zarzutu niekonstytucyjności art. 16 ust. 3 ustawy o kosztach. W szczególności skarżąca podniosła, iż błędny był wniosek o oderwaniu kwestionowanej regulacji od przepisu art. 113 § 2 k.p.c., skoro to ostatnie unormowanie uczyniono przedmiotem zaskarżenia w sprawie zainicjowanej inną skargą konstytucyjną. Za pożądane uznała w związku z tym łączne rozpoznanie wniesionego zażalenia oraz skargi konstytucyjnej, której przedmiotem jest art. 113 § 2 k.p.c. Ponadto skarżąca podniosła, iż niezrozumiałe są motywy Trybunału Konstytucyjnego, który z jednej strony w licznych orzeczeniach stwierdza niekonstytucyjność przepisu w brzmieniu nadanym przez organy stosujące, z drugiej zaś przyjmuje, że przedmiotem skargi konstytucyjnej może być wyłącznie przepis będący normatywną podstawą orzeczenia naruszającego konstytucyjne prawa skarżącego. W zażaleniu powtórzono tezę o zasadności uznania art. 4 ust. 3 ustawy o p.u.z. za podstawę orzeczenia sądowego wydanego w sprawie skarżącej. Podkreślono również, iż rozstrzygnięcie to naruszyło prawa ubezpieczonych i spowodowało także szkodę w majątku świadczeniodawców usług medycznych.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zarzuty zażalenia wniesionego na postanowienie o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu nie zasługują na uwzględnienie.

W zażaleniu skarżąca kwestionuje w pierwszej kolejności stanowisko Trybunału Konstytucyjnego odnośnie oceny zarzutu niezgodności z Konstytucją art. 16 ust. 3 ustawy o kosztach. W zaskarżonym postanowieniu przyjęto, iż zarzut ten oparty jest na błędnych podstawach, w jego uzasadnieniu pominięto bowiem treść innych unormowań determinujących zagadnienie zwolnienia (jak i skutków jego odmowy) od kosztów sądowych. Argumentacja skarżącej – częściowo potwierdzająca zasadność stanowiska Trybunału Konstytucyjnego – sprowadza się w tym zakresie do wskazania zasadności połączenia niniejszej skargi oraz innej skargi konstytucyjnej (również wniesionej przez skarżącą), której przedmiotem jest art. 113 § 2 k.p.c., normujący zagadnienie przesłanek zwolnienia od kosztów sądowych. Należy w związku z tym podkreślić, że tego rodzaju zabieg procesowy nie jest dopuszczalny w świetle unormowań (materialnych i proceduralnych) regulujących przesłanki występowania ze skargą konstytucyjną. Przede wszystkim stwierdzić należy, iż takie „łączenie” przepisów stanowiących przedmiot odrębnych skarg konstytucyjnych nie może być przeprowadzane na podstawie decyzji procesowej Trybunału Konstytucyjnego. W tym kontekście podkreślić należy doniosłość konsekwencji zasady wyrażonej w art. 66 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, zgodnie z którą Trybunał orzekając jest związany granicami skargi konstytucyjnej. Tym samym, podmiot występujący ze skargą konstytucyjną wyznacza w sposób wiążący dla Trybunału Konstytucyjnego jej przedmiot, zakreślając dopuszczalne granice kontroli realizowanej przez Trybunał. Modyfikowanie tego przedmiotu nie jest jednak możliwe na etapie rozpoznawania przez Trybunał Konstytucyjny zażalenia wniesionego na postanowienie o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. W tej fazie postępowania dochodzi jedynie do powtórnej weryfikacji dopełnienia przez skarżącą wszystkich przesłanek warunkujących nadanie skardze konstytucyjnej dalszego biegu i merytoryczne rozpatrzenie sformułowanych w niej zarzutów. Przedmiotem tej weryfikacji pozostawać więc musi skarga wniesiona na wstępie przez skarżącą, z określonym już w niej zakresem przepisów zaskarżonych. Z powyższych względów za niedopuszczalne uznać więc należy uwzględnienie wniosku skarżącej o połączenie dwóch skarg konstytucyjnych, a w konsekwencji daleko idące zmodyfikowanie przedmiotu niniejszej skargi konstytucyjnej.

Trybunał Konstytucyjny podziela ponadto stanowisko wyrażone w zaskarżonym postanowieniu odnośnie oczywistej bezzasadności zarzutu niezgodności z Konstytucją art. 16 ust. 3 ustawy o kosztach. Nie sposób uznać, że przepis ten może prowadzić do naruszenia wskazanych w skardze praw konstytucyjnych, jeżeli uwzględni się inne (zarówno konstytucyjne, jak i ustawowe) unormowania regulujące zagadnienie zwolnienia od kosztów sądowych. W pełni zaaprobować należy również poczynione w zaskarżonym postanowieniu ustalenie dotyczące niedopełnienia przez skarżącą wymogu wyczerpania drogi prawnej, a tym samym uzyskania w sprawie ostatecznego orzeczenia, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji. Za takie orzeczenie nie może być uznany w szczególności wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 27 września 2002 r., oddalający powództwo skarżącej. Odrzucenie apelacji skarżącej z powodu nieuiszczenia opłaty sądowej spowodowało, iż wskazane wyżej przesłanki nie zostały przez nią dopełnione. Uprawomocnienie się wskutek tego wyroku sądu I instancji nie może być uznane za wystarczające dla stwierdzenia wyczerpania przez skarżącą drogi prawnej oraz wskazania ostatecznego orzeczenia naruszającego jej prawa konstytucyjne.

Na nieporozumieniu opiera się przy tym zarzut skarżącej dotyczący rozbieżnej motywacji prezentowanej w orzeczeniach Trybunału Konstytucyjnego. Nie może budzić żadnych wątpliwości wymóg traktowania za przedmiot skargi konstytucyjnej wyłącznie przepisu stanowiącego normatywną podstawę ostatecznego orzeczenia wydanego w sprawie skarżącej. Zupełnie odrębnym problemem pozostaje natomiast, w jakim zakresie Trybunał Konstytucyjny odwołuje się do przyjmowanego przez organy stosujące sposobu interpretacji i rozumienia takiego przepisu. Stwierdzenie bowiem przyjmowania przez organy orzekające utrwalonego sposobu jego wykładni nie może pozostawać bez wpływu na ustalenie rzeczywistej treści normatywnej danej regulacji prawnej. Obydwie wskazane okoliczności nie pozostają jednak względem siebie w żadnej sprzeczności, która w związku z tym mogłaby usprawiedliwiać tezę skarżącej o zachodzącej w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego rozbieżności.

Trybunał Konstytucyjny podziela również stanowisko wyrażone w zaskarżonym postanowieniu odmawiające uznania art. 4 ust. 3 ustawy o p.u.z. za normatywną podstawę orzeczenia, z którym skarżąca wiąże zarzut naruszenia praw konstytucyjnych. Wbrew twierdzeniom zażalenia, u podstaw takiej konstatacji nie leży bynajmniej okoliczność braku wyraźnego powołania się na ten przepis przez sąd orzekający w sprawie, choć i ona stanowić może pośrednią wskazówkę pomocną przy ocenie dopełnienia tej przesłanki. Decydujące znaczenie ma to jednak, iż podstawą oddalenia powództwa skarżącej były inne przepisy ustawy o p.u.z. jak i kodeksu cywilnego, których skarżąca nie uczyniła jednakże przedmiotem skargi konstytucyjnej.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, należało nie uwzględnić zażalenia wniesionego na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.