W skardze konstytucyjnej Jacka Bąbki z 9 grudnia 2002 r. zarzucono, iż § 6 ust. 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 sierpnia 1991 r. w sprawie zasad gospodarki finansowej uczelni (Dz. U. Nr 84, poz. 380) w związku z art. 23 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65 poz. 385 ze zm.) pozostaje w kolizji z art. 70 ust. 1 i 2 Konstytucji RP.

Skarżący wskazał, iż postanowieniem z 30 sierpnia 2002 r. (sygn. akt V Ko1 191/01) Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia nie uwzględnił zażalenia skarżącego na postanowienie Prokuratora Rejonowego dla Wrocławia-Stare Miasto z 25 października 2001 r. o odmowie wszczęcia postępowania w sprawie domniemanego popełnienia przez Rektora Uniwersytetu Wrocławskiego przestępstwa oszustwa, polegającego na wprowadzeniu w błąd studentów studiów zaocznych na Wydziale Prawa tegoż Uniwersytetu, co do wysokości opłat za zajęcia dydaktyczne.

Skarżący podniósł, iż zgodnie z art. 70 Konstytucji RP dopuszczalne opłaty za naukę w publicznej szkole wyższej wyznaczane są przez koszty konieczne i niezbędne do uruchomienia i prowadzenia zajęć dydaktycznych na studiach zaocznych. Tymczasem organy orzekające w sprawie przyjęły, iż opłaty te mogą być determinowane przez całość kosztów działalności dydaktycznej uczelni ustalanych w oparciu o zakwestionowany w skardze konstytucyjnej § 6 ust. 4 rozporządzenia Rady Ministrów z 17 sierpnia 1991 r., który w ich skład zalicza m.in. także wydatki na kształcenie i rozwój kadry naukowej, utrzymanie uczelni, łącznie z remontami budynków i budowli nie będących domami, stołówkami i bufetami studenckimi, utrzymanie obiektów akademickiej służby zdrowia, prowadzenie działalności kulturalnej i usługowej realizowanej przez studentów i pracowników w ramach zespołów kulturalnych i artystycznych, kół naukowych i innych grup działających przy uczelni. Zdaniem skarżącego stanowi to sprzeczne z Konstytucją rozszerzenie zakresu obciążeń studenta studiów zaocznych, tym bardziej, iż zakwestionowane regulacje nie przewidują różnicowania kosztów działalności dydaktycznej uczelni w zależności od kierunku studiów.

Skarżący wskazał, iż stosując zakwestionowane regulacje prawne zarówno Prokuratura Rejonowa dla Wrocławia-Stare Miasto, jak też Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia uznały, iż pobierana na Uniwersytecie Wrocławskim opłata za studia zaoczne na Wydziale Prawa nie przekroczyła kosztów działalności dydaktycznej i była zgodna z obowiązującym prawem, a tym samym nie doszło do popełnienia przestępstwa oszustwa.

Trybunał Konstytucyjny postanowieniem z 25 marca 2003 r. odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej stwierdzając, iż podstawą wydania przez Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia postanowienia oddalającego zażalenie na postanowienie Prokuratora Rejonowego dla Wrocławia-Stare Miasto z 25 października 2001 r. o odmowie wszczęcia postępowania karnego był art. 286 § 1 kodeksu karnego, w szczególności zaś ustalenie, iż materiał dowodowy nie daje podstaw do twierdzenia, by Rektor Uniwersytetu Wrocławskiego poprzez jakiekolwiek zachowanie wytworzył w świadomości studentów mylny pogląd, co do faktycznej wysokości opłat za studia, bądź w jakikolwiek sposób korzystał z błędnego przeświadczenia studentów w przedmiotowej kwestii. Ponadto Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż wskazane w skardze konstytucyjnej orzeczenia władzy publicznej nie prowadziły do naruszenia przysługującego skarżącemu prawa do nauki w publicznej szkole wyższej, ani też prawa tego nie ograniczały. Nie wykluczyły także możliwości wykorzystania przez skarżącego przewidzianych w systemie środków ochrony, zmierzających do skorygowania zawyżonej, zdaniem skarżącego, opłaty za naukę w szkole wyższej w ramach studiów zaocznych.

Na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego skarżący wniósł zażalenie, w którym podniósł, powołując przy tym na – wydane w sprawie skarżącego – postanowienie NSA z 13 grudnia 2002 r. (sygn. akt II SAB/Wr 49/2001), iż nie istnieje możliwość żądania zwrotu opłat za zajęcia dydaktyczne na drodze postępowania administracyjnego. Skarżący podkreślił ponadto, iż wskazane przez niego orzeczenia organów władzy publicznej naruszają przysługujące mu konstytucyjne prawo do nauki w aspekcie finansowym, poprzez pobieranie opłat w wysokości przekraczającej upoważnienie ustawowe.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zakwestionowane przez skarżącego rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 sierpnia 1991 r. w sprawie zasad gospodarki finansowej uczelni (Dz. U. Nr 84, poz 380), stanowiło podstawę przyjęcia, zarówno przez Prokuraturę Rejonową dla Wrocławia-Stare Miasto, jak też przez Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia, iż ustalenie przez Rektora Uniwersytetu Wrocławskiego opłaty za studia zaoczne miało charakter legalny, a nie dowolny. Z uwagi na obszerny charakter wywodów, jakie w tym zakresie zawarto w uzasadnieniach rozstrzygnięć przyjętych za podstawę skargi konstytucyjnej, należy uznać, iż okoliczność ta miała dla organów orzekających istotne znaczenie w perspektywie ewentualnego podejrzenia popełnienia przestępstwa. Jakkolwiek więc, bezpośrednią podstawą odmowy wszczęcia postępowania karnego był brak realizacji znamion przestępstwa oszustwa, to w opinii organów orzekających przesądziły o tym prawie określone kompetencje rektora szkoły wyższej, wynikające m.in. z zakwestionowanych w skardze przepisów.

Oceniając sposób, w jaki odmowa wszczęcia postępowania karnego odnosi się do prawa lub wolności konstytucyjnych skarżącego przyjętych za podstawę wystąpienia ze skargą konstytucyjną należy stwierdzić, iż żądanie wszczęcia postępowania karnego może pośrednio stanowić środek ochronny w zakresie niektórych praw lub wolności konstytucyjnych, jakkolwiek środek ten ma charakter specyficzny – nie jest bowiem skierowany na przywrócenie naruszonych praw lub wolności, czy też zabezpieczenie przed dalszym naruszeniem. Prawo karne gwarantuje przestrzeganie praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym w sposób prewencyjny, choć realizacja owej gwarancji następuje już po dokonaniu naruszenia i nie zmierza do przywrócenia stanu zgodnego z prawem.

Trudno byłoby wszak przyjąć, iż poprzez odmowę wszczęcia postępowania karnego w sprawie o domniemywane przestępstwo oszustwa nastąpiło bezpośrednie lub nawet pośrednie naruszenie (ograniczenie) konstytucyjnego prawa do nauki, gwarantowanego w art. 70 ust. 1 i 2 Konstytucji. Odmowa wszczęcia postępowania karnego nie stanowi rozstrzygnięcia, które w zakresie prawa do nauki konkretyzuje (a w szczególności: ogranicza) sytuację prawną skarżącego pozbawiając go lub limitując korzystanie z wskazanego prawa konstytucyjnego.

Wobec powyższych ustaleń Trybunału Konstytucyjnego, należy zaakcentować, iż zasadniczym przedmiotem ochrony w przypadku przestępstwa oszustwa są prawa majątkowe bądź inne dobra pokrzywdzonego mające wymiar majątkowy (lub zbliżony). Nie występuje natomiast, nawet pośrednio, element ochrony – poprzez penalizację czynności wyczerpujących znamiona przestępstwa oszustwa – konstytucyjnego prawa do nauki realizowanego w różnych trybach kształcenia i na różnych poziomach systemu edukacyjnego, w tym: w obrębie szkolnictwa wyższego. Wskazane w przedmiotowej skardze orzeczenie Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia nieuwzględniające zażalenia na odmowę wszczęcia postępowania karnego w związku z doniesieniem o domniemanym oszustwie nie rozstrzyga, nawet pośrednio, o korzystaniu z konstytucyjnego prawa do nauki.

W tej sytuacji Trybunał Konstytucyjny nie dopatruje się związku przywołanego wzorca art. 70 ust. 1 i 2 Konstytucji RP, statuującego konstytucyjne prawo do nauki (wraz z dopuszczoną w art. 70 ust. 2 zd. 2 odpłatnością niektórych usług edukacyjnych świadczonych przez publiczne szkoły wyższe) z orzeczeniem Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia o odmowie uwzględnienia zażalenia skarżącego w sprawie oszustwa. Nadto Trybunał Konstytucyjny konstatuje brak przywołania w tymże orzeczeniu, które ma za podstawę materialno-prawną art. 286 § 1 k.k., zaskarżonych § 6 ust. 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 sierpnia 1991 r. w sprawie zasad gospodarki finansowej uczelni (Dz. U. Nr 84, poz. 380) w związku z art. 23 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.).

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny uznał za uzasadnioną odmowę nadania biegu skardze konstytucyjnej i nie uwzględnił zażalenia na postanowienie z 25 marca 2003 r.