W skardze konstytucyjnej złożonej 23 grudnia 1999 r. zarzucono, że art. 59 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368, ze zm.) narusza art. 32 i art. 176 konstytucji przez wprowadzenie prawomocności wydanych w postępowaniu jednoinstancyjnym postanowień Naczelnego Sądu Administracyjnego w przedmiocie odmowy zwolnienia od kosztów sądowych. Ponadto zarzucono, iż art. 113 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) narusza art. 77 ust. 2 konstytucji przez brak obiektywnych kryteriów określających zasady zwalniania od kosztów, co pozostawia sądowi całkowitą swobodę przy wydawaniu postanowienia o odmowie takiego zwolnienia i w efekcie prowadzi do zamknięcia drogi do sądu. Zdaniem skarżącego, art. 59 ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym wprowadza zasadę jednoinstancyjnego orzekania w przedmiocie zwolnienia od kosztów, podczas gdy przed sądami powszechnymi postępowanie takie jest dwuinstancyjne. Powoduje to dyskryminację osób ubiegających się o zwolnienie od kosztów przez NSA i narusza tym samym konstytucyjną zasadę równości. Skarżący podkreśla również, że orzekanie przez NSA tylko w jednej instancji narusza, sformułowaną w art. 176 konstytucji zasadę dwuinstancyjności postępowania sądowego. Zdaniem skarżącego brak w art. 113 § 1 kpc obiektywnych kryteriów powoduje, iż w podobnych sytuacjach faktycznych zapadły odmienne postanowienia w przedmiocie zwalniania od kosztów. Ponadto zaskarżony przepis pozostawia zbytnią dowolność sądowi w ocenie sytuacji wnioskodawcy. W przypadku skarżącego odmowa zwolnienia od kosztów sądowych została uzasadniona jednozdaniowym stwierdzeniem, w myśl którego nie wykazał on, iż ze względu na swą sytuację nie jest w stanie ponieść kosztów sądowych.

Skarżący wniósł do NSA – Ośrodek Zamiejscowy w S. skargę na uchwałę Rady Miasta Ś. w sprawie budżetu gminy. Wraz ze skargą skarżący złożył wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych. NSA postanowieniem z 29 września 1999 r. odmówił uwzględnienia wniosku.

Trybunał Konstytucyjny zważył co następuje:

Wynikająca z art. 176 ust. 1 konstytucji zasada dwuinstancyjnego postępowania sądowego mieści się w zakresie przedmiotowym prawa do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Należy jednak podkreślić, że zakres przedmiotowy tego prawa w przypadku postępowania przed Naczelnym Sądem Administracyjnym jest wyznaczony również przez art. 236 ust. 2 konstytucji. W myśl tego przepisu, do czasu wejścia w życie ustaw wprowadzających w życie art. 176 ust. 1 konstytucji w zakresie dotyczącym postępowania przed sądami administracyjnymi obowiązują przepisy dotyczące rewizji nadzwyczajnej od orzeczeń NSA. Z powyższego wynika, iż art. 236 ust. 2 wprowadza wyjątek od zasady dwuinstancyjności dotyczący postępowania przed NSA. Należy podkreślić, iż wyjątek ten dotyczy wszystkich orzeczeń NSA, w tym postanowień w przedmiocie zwolnienia od kosztów. Prawo do sądu, o którym mowa w art. 45 i art. 77 ust. 2 konstytucji nie obejmuje obecnie prawa do dwuinstancyjnego postępowania przed NSA, co wprost wynika z treści art. 236 ust. 2 konstytucji. Mając powyższe na względzie należy stwierdzić, że skarżący nie wskazał konstytucyjnego prawa lub wolności, które zostałoby naruszone przez art. 59 ustawy o NSA. W myśl art. 47 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 49 i art. 36 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, wskazanie naruszonego prawa lub wolności konstytucyjnej jest koniecznym warunkiem nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

Zarzut dotyczący braku w art. 113 § 1 kpc obiektywnych kryteriów oceny sytuacji materialnej osób wnoszących o zwolnienie od kosztów należy uznać za oczywiście bezzasadny. Wysoki stopień ogólności sformułowań zawartych w zaskarżonym przepisie oraz użyte w nim kryteria wynikają z samego charakteru instytucji zwolnienia od kosztów sądowych. Sytuacja materialna osób występujących z wnioskiem o zwolnienie od kosztów może być kształtowana bardzo wieloma czynnikami, których występowanie trudno w sposób jednoznaczny przewidywać na płaszczyźnie generalno-abstrakcyjnej. Próby katalogowania tych czynników mogłyby prowadzić do nadmiernej kazuistyki. Kwestionowany art. 113 § 1 kpc wskazuje zresztą okoliczności (stan rodzinny, majątek i dochody), które są przez sąd analizowane przy podejmowaniu decyzji o zwolnieniu od kosztów sądowych. Dalsza ustawowa konkretyzacja jest zbędna, a nawet mogłaby utrudniać sądowi ocenę konkretnych wypadków. Należy przeto uznać, że sposób sformułowania kryteriów oceny sytuacji materialnej wnioskodawcy i odniesienie ich do tego czy wnioskodawca jest, czy nie jest, w stanie ponieść kosztów “bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny” oznacza świadomy wybór ustawodawcy takiego sformułowania, które pozwala na indywidualizację oceny.

Tylko wówczas gdyby w/w przepis formułował kryteria zwalniania od kosztów w sposób wykluczający z góry możliwość oceny przez sąd określonych elementów sytuacji materialnej i faktycznej wnioskodawcy możnaby mówić o zamknięciu drogi sądowej przez ten przepis (por. postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 23 listopada 1998 r., sygn. Ts 130/98, OTK ZU Nr 7/1998, poz. 127, s. 694). Zgodnie z art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym oczywista bezzasadność skargi konstytucyjnej, w zakresie zarzutów sformułowanych względem art. 113 § 1 kpc, stanowi podstawę odmowy nadania jej dalszego biegu.

Natomiast, jeżeli skarżący kwestionuje prawidłowość dokonanej przez sąd oceny jego sytuacji materialnej, to zarzut taki skierowany jest w istocie nie przeciwko treści art. 113 kpc, lecz jego zastosowaniu przez sąd orzekający. W związku z tym Trybunał przypomina, że przedmiotem badania ze strony Trybunału Konstytucyjnego nie może być stosowanie ustawy przez sąd, w szczególności prawidłowość jej odczytania przez sądy. Nie stosowanie a treść przepisu stanowi przedmiot kontroli Trybunału.

W tym stanie rzeczy należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.