W skardze konstytucyjnej Zdzisława Z. złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 7 listopada 2000 r., zarzucono, iż art. 21 ust. 2 pkt 4 lit.b i ust. 3 pkt 1 oraz art. 25 ust. 2 pkt 1 lit.a ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz o niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (tekst jednolity z 1997 r. Dz.U. Nr 142, poz. 950 ze zm.) jest niezgodny z art. 2, art. 32 oraz art. 178 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Jako ostateczne orzeczenie o przysługujących mu prawach i wolnościach konstytucyjnych skarżący wskazał decyzję Kierownika Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych z 3 listopada 1998 r. (Nr 12879/K-399444/98), na mocy której został pozbawiony uprawnień przysługujących mu z tytułu pobytu w hitlerowskim obozie koncentracyjnym. Po ponownym rozpatrzeniu sprawy decyzja ta została utrzymana w mocy przez Kierownika Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych decyzją z 22 listopada 1999 r. (Nr WU-V/K0261/K-399444/17.807/99), zaś skarga złożona przez skarżącego do Naczelnego Sądu Administracyjnego została oddalona wyrokiem tegoż sądu z 30 czerwca 2000 r. (sygn. akt V SA 3063/99).

Zdaniem skarżącego wspomniane rozstrzygnięcia organów władzy publicznej prowadzą do naruszenia zasady ochrony praw legalnie nabytych w związku z zastosowaniem niedookreślonych przepisów prawa. Ponadto skarżący zarzucił naruszenie prawa do równego traktowania przez władze publiczne i zakazu dyskryminacji polegające na możliwości jednoczesnego prowadzenia przez organy władzy publicznej dwóch postępowań, których przedmiotem są te same okoliczności faktyczne. Dotyczy to z jednej strony postępowania przed Kierownikiem Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych na podstawie zakwestionowanej ustawy, z drugiej strony postępowania w przedmiocie odpowiedzialności sędziego w związku z wykonywaniem przez niego zawodu na podstawie ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (tekst jednolity z 1994 r. Dz.U. Nr 7, poz. 25). Skarżący podniósł także, iż pozbawienie go uprawnień przysługujących z tytułu pobytu w obozie koncentracyjnym narusza prawo niezawisłości sędziowskiej poprzez stawianie zarzutu z faktów wykonywania w latach 1944-1956 zawodu sędziego. W piśmie z 21 stycznia 2001 r. skarżący wskazał dodatkowo na naruszenie przysługującego mu prawa do ochrony czci i dobrego imienia (art. 47 Konstytucji RP) oraz prawa do żądania sprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą (art. 51 ust. 4 Konstytucji RP).

Uzasadniając zarzut niezgodności zakwestionowanych przepisów ustawy z Konstytucją RP skarżący stwierdził, iż art. 21 ust. 2 pkt 4 lit.b zakwestionowanej ustawy posługuje się niedookreślonym zwrotem “pełnienia służby lub funkcji w jednostkach organizacyjnych lub na stanowiskach związanych ze stosowaniem represji”, co skutkuje dowolność interpretacyjną organów administracji stosujących tę regulację. Ponadto zdaniem skarżącego treść art. 21 ust. 3 pkt 1 ustawy prowadzi do naruszenia zasady równości, różnicuje bowiem sytuację prawną osób znajdujących się w podobnej sytuacji. W szczególności przepis ten jako jedyną przesłankę egzoneracyjną przewiduje okoliczność, iż osoba pełniąca służbę lub funkcję w jednostkach organizacyjnych lub na stanowiskach związanych ze stosowaniem represji została tam skierowana lub zwerbowana przez organizacje niepodległościowe. Nie obejmuje natomiast sytuacji, gdy osoby takie nie stosowały faktycznie represji. Skarżący zarzucił także, iż zakwestionowany art. 21 ust. 1 pkt 4 lit.b ustawy sprzeczny jest z zasadą niezawisłości sędziego określoną w art. 178 Konstytucji RP. Regulacja ta łączy bowiem negatywne konsekwencje w zakresie uprawnień dla osób represjonowanych z samym faktem zatrudnienia na stanowisku sędziowskim, bez potrzeby badania wydawanych przez konkretną osobę orzeczeń. Skarżący podniósł również, iż niedopuszczalnym jest dokonywanie weryfikacji tych orzeczeń przez organ administracji, jakim jest Kierownik Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych, zwłaszcza, w sytuacji gdy obowiązuje szczególna procedura ustalania przypadków naruszenia zasady niezawisłości sędziowskiej przewidziana w ustawie – Prawo o ustroju sądów powszechnych.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji RP warunkiem dopuszczalności merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej jest wykazanie, iż organ władzy publicznej wydał na podstawie zakwestionowanego w skardze aktu normatywnego orzeczenie o prawach lub wolnościach konstytucyjnych, przy czym badając spełnienie tych przesłanek w trakcie rozpoznania wstępnego Trybunał Konstytucyjny związany jest granicami skargi konstytucyjnej określonymi przez samego skarżącego (art. 66 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym; Dz.U. Nr 102, poz. 643 ze zm.). Niezależnie od weryfikacji podstaw wystąpienia ze skargą konstytucyjną, Trybunał Konstytucyjny na mocy art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 wspomnianej ustawy ocenia, czy nie zachodzi oczywista bezzasadność zarzutów przedstawionych w skardze konstytucyjnej, a stwierdzając zaistnienie takich okoliczności, zobowiązany jest do wydania postanowienia o odmowie nadania dalszego biegu takiej skardze.

W sprawie będącej przedmiotem niniejszego rozpoznania skarżący uczynił podstawą swojej skargi naruszenie zasady dostatecznej określoności, naruszenie zasady równości, a także naruszenie zasady niezawisłości sędziowskiej oraz prawa do ochrony czci i dobrego imienia oraz prawa do żądania sprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą.

Jeżeli chodzi o te dwa ostatnie prawa, to pomimo wezwania zawartego w zarządzeniu sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 8 stycznia 2001 r. skarżący nie określił sposobu, w jaki decyzja Kierownika Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych oraz kontrolujący ją wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego prowadziły do ich naruszenia. Tymczasem zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, określenie tego sposobu jest formalnym wymogiem, jaki spełniać musi skarga konstytucyjna, a jego brak, skutkuje zgodnie z art. 49 w związku z art. 36 ust. 2 wyżej wymienionej ustawy odmową nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

Odnosząc się do powołanego przez skarżącego naruszenia zasady niezawisłości sędziowskiej Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż zasada ta nie stanowi źródła podmiotowego prawa lub wolności konstytucyjnej w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji RP. Wynikająca z art. 178 dyrektywa, w myśl której sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko konstytucji lub ustawom, ma charakter zasady ustrojowej, określającej sposób sprawowania funkcji sędziego oraz gwarantującej przestrzeganie w sprawowaniu przez sądy wymiaru sprawiedliwości podstawowych kanonów państwa prawnego. Zasada niezawisłości sędziowskiej nie ma więc charakteru osobistego przywileju gwarantowanego przez konstytucję, lecz jest funkcjonalnie związana z wykonywaniem funkcji sędziego w systemie organów wymiaru sprawiedliwości. Nie mając charakteru prawa podmiotowego, przysługującego określonym obywatelom, nie może stanowić podstawy wystąpienia ze skargą konstytucyjną. Jej naruszenie może co najwyżej uzasadniać stwierdzenie, iż pogwałcono konstytucyjne prawo do niezawisłego sądu wynikające z art. 45 Konstytucji RP.

Oceniając podniesiony przez skarżącego zarzut naruszenia zasady równości Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż samodzielnie nie może on stanowić podstawy do wystąpienia ze skargą konstytucyjną. Wielokrotnie już Trybunał Konstytucyjny podkreślał w swoim orzecznictwie, iż wynikająca z art. 32 Konstytucji RP zasada równości ma charakter przedmiotowy, a jej powołanie w skardze konstytucyjnej dopuszczalne jest wyłącznie wówczas, gdy zostanie wskazane to podmiotowe prawo, wolność lub obowiązek o charakterze konstytucyjnym, w zakresie których zasada ta została naruszona (por. postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z: 27 kwietnia 1998 r., sygn. Ts 46/98, OTK ZU Nr 1/1999, poz. 39; 17 czerwca 1998 r., sygn. Ts 48/98, OTK ZU Nr 4/1998, poz. 59; 17 lutego 1999 r., sygn. Ts 154/98, OTK ZU Nr 2/1999, poz. 34; 3 listopada 1998 r., sygn. Ts 116/98, OTK ZU Nr 1/1999, poz. 10; 23 listopada 1999 r., Ts 144/99, OTK ZU Nr 3/2000, poz. 96; 30 listopada 1999 r., sygn. Ts 97/99, OTK ZU Nr 1/2000, poz. 19; 12 kwietnia 2000 r., sygn. Ts 10/00, OTK ZU Nr 3/2000, poz. 104).

Skarżący formułując zarzut naruszenia zasady równości nie wskazał wszakże takiego podmiotowego prawa lub wolności konstytucyjnej, w zakresie których nie zostałyby spełnione dyrektywy wynikające z tej zasady.

Niezależnie od powyższych okoliczności Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż także sam zarzut naruszenia “prawa do równego traktowania przez władze publiczne i zakazu dyskryminacji w demokratycznym państwie prawa” ma charakter oczywiście bezzasadny. Jak wynika bowiem z pisma pełnomocnika skarżącego z 19 stycznia 2001 r. precyzującego sposób naruszenia przysługujących skarżącemu praw lub wolności konstytucyjnych, skarżący łączy ów zarzut z możliwością prowadzenia dwóch równoległych postępowań “których przedmiotem są te same okoliczności stanu faktycznego (...) pomimo przyjętych przez wszystkie demokratyczne procedury założeń związanych z zasadą res iudicata oraz lis pendens, a więc stwarzanie potencjalnej możliwości wydania przez władze publiczne sprzecznych orzeczeń”. Z uzasadnienia tego nie wynika wszakże w żadnej mierze, na czym miałoby polegać niedopuszczalne w perspektywie zasady równości ukształtowanie sytuacji prawnej skarżącego, w szczególności zaś nieusprawiedliwione jej zróżnicowanie w stosunku do innych kategorii podmiotów. Należy stwierdzić w szczególności, iż skarżący nie wyjaśnił jaki związek zachodzi pomiędzy domniemanym naruszeniem zasady równości a możliwością jednoczesnego prowadzenia różnych postępowań, w których przesłanką wydania stosownych rozstrzygnięć będą te same okoliczności stanu faktycznego.

Odnosząc się z kolei do sformułowanego w skardze konstytucyjnej zarzutu naruszenia zasady dostatecznej określoności w zakresie regulacji prawnych kształtujących określone uprawnienia lub obowiązki, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż także ten zarzut nie może stanowić samodzielnej podstawy do wystąpienia ze skargą konstytucyjną, o ile nie wskazano, w zakresie jakich podmiotowych praw lub wolności konstytucyjnych ów wymóg dostatecznej określoności wynikający z zasady państwa prawnego nie został dochowany. Takiego wskazania skarżący nie sformułował, w szczególności zaś nie określił tego prawa lub wolności konstytucyjnej, w zakresie ochrony których pozostawałyby uprawnienia dla osób represjonowanych w czasie wojny i okresie powojennym, których to uprawnień skarżący został pozbawiony.

Trybunał Konstytucyjny uznał ponadto, iż zarzut naruszenia przez zakwestionowany art. 21 ust. 2 pkt 4 lit.b zasady dostatecznej określoności, w związku z wydaniem orzeczeń dotyczących uprawnień skarżącego, ma oczywiście bezzasadny charakter. Za przesłankę utraty tych uprawnień przyjęto bowiem fakt zajmowania przez skarżącego stanowiska w III Sekcji Wydziału Karnego Sądu Wojewódzkiego w Warszawie. Według ustaleń Naczelnego Sądu Administracyjnego sekcja ta miała charakter struktury stosującej represję wobec osób działających na rzecz niepodległości. Skarżący nie kwestionował w skardze konstytucyjnej zasadności tej oceny, ani też nie wykazał, iżby ustalenie to miało charakter dowolny, związany z niejasnością kryteriów przyjętych w art. 21 ust. 2 pkt 4 lit.b ustawy o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego. W istocie zarzuty skarżącego odnoszą się nie tyle do domniemanej nieokreśloności tego przepisu, co raczej kwestionują pominięcie w tym przepisie konieczności ustalania, czy poszczególne orzeczenia wydawane przez sędziego nosiły znamiona stosowania represji. Taki zarzut podważa wszakże sama zasadność przyjętej w art. 21 ust. 2 pkt 4 lit.b ustawy przesłanki pozbawienia uprawnień dla osób represjonowanych, nie odnosi się zaś do jej zakresu znaczeniowego. Jak wynika bowiem z wyraźnej treści wspomnianego przepisu, podstawą pozbawienia uprawnień dla osób represjonowanych jest samo pełnienie służby lub funkcji w jednostkach organizacyjnych lub na stanowiskach związanych ze stosowaniem represji za działalność niepodległościową, bez względu na to, czy rzeczywiście określona osoba faktycznie represje te stosowała, w szczególności czy wydała orzeczenie noszące znamiona takiej represji. Kwestie te Trybunał Konstytucyjny wyjaśniał już szczegółowo w wyroku z 15 września 1999 r. (sygn. K. 11/99, OTK ZU Nr 6/1999, poz. 116) stwierdzając, iż w art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a-b ustawy “(...) chodzi o osoby, które będąc zatrudnione lub pełniąc służbę lub funkcję w wymienionych w tych przepisach strukturach, jednostkach organizacyjnych i stanowiskach, już ze względu na charakter tych struktur oraz związanego z nimi zatrudnienia, funkcji lub służby, włączone były pośrednio lub bezpośrednio w realizowanie celów i zadań, które w świetle ustawy stanowią podstawę do wyłączenia ich z kręgu osób kwalifikujących się do nadania im uprawnień kombatanckich. Zakres i charakter tego uczestnictwa nie ma znaczenia prawnego przy nadawaniu uprawnień kombatanckich. (...) Natura struktur, jednostek organizacyjnych i stanowisk, o których mowa w art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a-b, była tego rodzaju, że przesądzała o negatywnej ocenie każdej formy zatrudnienia i uczestnictwa. W najlepszym bowiem przypadku można mówić o biernym uczestnictwie w realizowaniu negatywnie ocenionych zadań lub milczącym akceptowaniu takiej działalności. Ustawodawca kształtując treść art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a-b dokonał takiego określenia struktur organizacyjnych, przyjmując za podstawę ich identyfikacji kryterium przedmiotowe (stosowanie represji wobec osób działających na rzecz suwerenności i niepodległości RP), z którego wynika, że wszystkie osoby, które były w nich zatrudnione, pełniły służbę lub funkcję, podlegają wyłączeniu. W art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a-b mówi się bowiem nie o osobach stosujących represje, lecz o strukturach, jednostkach lub stanowiskach związanych ze stosowaniem represji”.

Uznając z wyżej wymienionych przyczyn za oczywiście bezzasadny zarzut skarżącego dotyczący naruszenia zasady dostatecznej określoności, Trybunał Konstytucyjny pozostawił poza zakresem swojej oceny, czy rzeczywiście skarżący zajmował stanowisko w sekcji III Wydziału IV Karnego Sądu Wojewódzkiego w Warszawie. Ustalenie takie miałoby charakter stwierdzenia okoliczności faktycznych, co zarezerwowane jest do wyłącznej kompetencji sądu orzekającego w sprawie. Trybunał Konstytucyjny dokonując wstępnego rozpoznania skargi konstytucyjnej nie jest uprawniony do weryfikacji owych ustaleń, skarga nie ma bowiem charakteru środka odwoławczego przysługującego w ramach toku instancji, zaś zakres jej rozpoznania wyznacza treść art. 79 ust. 1 Konstytucji RP.

W tym stanie rzeczy uznając, iż nie zostały spełnione konstytucyjne przesłanki warunkujące możliwość merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej, należało odmówić nadania jej dalszego biegu.