W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 30 września 2004 r. zakwestionowano zgodność art. 831 § 1 pkt 4 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) z art. 32 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została złożona w oparciu o następujący stan faktyczny: skarżąca spółka jest wierzycielem Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w Miastku, w stosunku do którego Sąd Okręgowy w Lublinie wydał prawomocny nakaz zapłaty opatrzony klauzulą wykonalności. W oparciu o ten nakaz skarżący wystąpił z wnioskiem egzekucyjnym do Komornika Sądowego Rewiru II przy Sądzie Rejonowym w Bytowie. W trakcie prowadzonej egzekucji skarżąca wniosła zapytanie, czy kwota podlegająca podziałowi stanowi całość wierzytelności zajętej dłużnikowi. Komornik Sądowy pismem z 25 czerwca 2003 r. stwierdził, iż kwota podlegająca podziałowi stanowi część zajętej wierzytelności pozostałej po ograniczeniu z art. 381 § 1 pkt 4 k.p.c. Na czynność Komornika Sądowego Rewiru II przy Sądzie Rejonowym w Bytowie skarżąca Spółka wniosła skargę, która została oddalona przez Sąd Rejonowy w Bytowie – Roki Sądowe w Miastku, postanowieniem z 16 kwietnia 2004 r. (sygn. akt I Co 182/03), w którym przyjęto, iż zaskarżony art. 831 § 1 pkt 4 k.p.c. ma zastosowanie przy egzekucji wierzytelności dłużnika w Narodowym Funduszu Zdrowia. Zażalenie skarżącego z 23 kwietnia 2004 r. zostało odrzucone przez Sąd Okręgowy w Słupsku, Wydział IV Cywilny Odwoławczy postanowieniem z 29 czerwca 2004 r. (sygn. akt IV Cz 398/04), doręczonym skarżącemu 5 lipca 2004 r. W uzasadnieniu postanowienia wskazano, iż k.p.c. nie przewiduje możliwości zaskarżenia postanowienia sądu rozpoznającego skargę na czynność komornika, jaką było udzielenie informacji.

Zgodnie z treścią zaskarżonego przepisu nie podlegają egzekucji wierzytelności przypadające dłużnikowi od państwowych jednostek organizacyjnych z tytułu dostaw, robót lub usług przed ukończeniem dostawy, roboty lub usługi w wysokości nie przekraczającej 75% każdorazowej wypłaty. Z przepisu powyższego wynika jednoznacznie, iż w przypadku, w którym wierzyciel prowadzi egzekucję z wymienionych w tym przepisie wierzytelności, które przysługują egzekwowanemu dłużnikowi od państwowych jednostek organizacyjnych, to na swoje zaspokojenie może otrzymać maksymalnie 25% tej wierzytelności. U podstaw tego przepisu leży założenie, iż kontrahent państwowej jednostki organizacyjnej wskutek egzekucji zapłaty za np. dostawy czy usługi nie będzie miał możliwości finansowych albo nie będzie skłonny do wykonania swojego zobowiązania. Taka regulacja stawia tego kontrahenta, zdaniem skarżącej Spółki, w wyjątkowo korzystnej i uprzywilejowanej sytuacji, kosztem jego wierzyciela, przy czym u podstaw wprowadzenia tego uprzywilejowania nie leży żadne merytoryczne uzasadnienie. W dalszej części skargi skarżąca Spółka wykazuje, iż zakwestionowana regulacja wykorzystywana jest przede wszystkim w celu utrudnienia prowadzenia egzekucji przeciwko samodzielnym publicznym zakładom opieki zdrowotnej. Najczęstszym sposobem egzekucji jest tam bowiem egzekucja z wierzytelności przysługującej w stosunku do NFZ.

Mając zatem na względzie, iż kontrahenci państwowych jednostek organizacyjnych są w postępowaniu egzekucyjnym traktowani lepiej niż inni dłużnicy przyjąć należy, zdaniem skarżącej Spółki, iż zaskarżona regulacja wprowadzająca takie uprzywilejowanie narusza konstytucyjną zasadę równości.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 2 listopada 2004 r. wezwano pełnomocnika skarżącego do uzupełniania braków skargi konstytucyjnej poprzez wskazanie, które z przysługujących skarżącej Spółce praw lub wolności konstytucyjnych zostało naruszone oraz dokładne określenie sposobu tego naruszenia, a także podanie daty doręczenia postanowienia Sądu Rejonowego w Bytowie z 16 kwietnia 2004 r. (sygn. akt I Co 182/03).

Pismem procesowym z 20 listopada 2004 r. pełnomocnik skarżącej Spółki wskazał na naruszenie zasady równości wszystkich podmiotów wobec prawa, do którego doszło poprzez niemożność zaspokojenia jej roszczeń finansowych z powodu statusu prawnego trzeciodłużnika – NFZ. Gdyby NFZ nie był państwową jednostką organizacyjną to należności Spółki byłyby wyegzekwowane przez komornika bez żadnych ograniczeń przewidzianych w zaskarżonym przepisie. Sytuacja ta świadczy, w ocenie skarżącej Spółki, o jej dyskryminacji w życiu gospodarczym (art. 32 ust. 2 Konstytucji) „gdyż zaskarżony przepis przewiduje niczym nie uzasadnione rozróżnienie między państwowymi a niepaństwowymi jednostkami organizacyjnymi, przyznając kontrahentom państwowych jednostek organizacyjnych przywilej ochrony ich wierzytelności przed egzekucją komornika sądowego”. Stosowanie tego przepisu przez komornika i sąd orzekający w sprawie „w intencji ochrony wierzytelności dłużnika przysługujących mu wobec trzeciodłużnika” spowodowało niemożność wyegzekwowania należnej skarżącej Spółce kwoty.

Pełnomocnik Spółki wskazał także, iż postanowienie Sądu Rejonowego w Bytowie z 16 kwietnia 2004 r. (sygn. akt I Co 182/03) zostało dostarczone skarżącej Spółce w dniu 22 kwietnia 2004 r.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Przekazanie skargi konstytucyjnej do merytorycznego rozpoznania uwarunkowane jest spełnieniem przez nią szeregu przesłanek zawartych w art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz w przepisach ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym. Ponieważ skarga stanowi specjalny środek ochrony konstytucyjnych praw i wolności legitymacja do jej wniesienia przysługuje tylko temu podmiotowi, którego konstytucyjne wolności czy prawa o charakterze podmiotowym zostały naruszone, na skutek wydania w jego sprawie rozstrzygnięcia opartego o przepis, którego konstytucyjność jest kwestionowana. Wskazanie, które z konstytucyjnych praw lub wolności zostało naruszone oraz określenie sposobu tego naruszenie obciąża, zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK skarżącego.

W skardze stanowiącej przedmiot wstępnego rozpoznania skarżący legitymację prawną do wniesienia skargi czerpie z naruszenia zasady równości, wskazując w uzasadnieniu swojej tezy, iż jest ono konsekwencją zróżnicowania przez kwestionowany przepis państwowych i niepaństwowych jednostek organizacyjnych, poprzez przyznanie tylko kontrahentom państwowych jednostek organizacyjnych przywileju ochrony ich wierzytelności przed egzekucją komornika sądowego.

W pierwszej kolejności podnieść należy, iż zgodnie z ugruntowaną linią orzeczniczą dopuszczalność powołania się na naruszenie zasady równości dla wykazania legitymacji do wniesienia skargi konstytucyjnej ograniczona została do tych przypadków, w których wskazana została wolność konstytucyjna lub konstytucyjne prawo o charakterze podmiotowym, w zakresie których do naruszenia tej zasady doszło. Zasada równości stanowi bowiem zasadę porządku prawnego o charakterze przedmiotowym; jako konstytucyjne prawo podmiotowe rozumiane jako nakaz równego traktowania w zakresie przyznanych praw i nałożonych obowiązków może być ona traktowana tylko w sytuacji, w której te prawa względnie obowiązki swoje umocowanie znajdują w przepisach Konstytucji. Mając zatem na względzie, iż skarżący ani we wniesionej skardze konstytucyjnej, ani w piśmie procesowym nadesłanym w odpowiedzi na zarządzenie sędziego nie wskazał zarówno wolności konstytucyjnej jak i prawa konstytucyjnego o charakterze podmiotowym, w zakresie którego doszło do naruszenia zasady równości i którego ochrony, chciałby dochodzić w drodze skargi konstytucyjnej, przeto nie ma podstaw do przyjęcia, iż uprawdopodobnił on fakt przysługiwania mu legitymacji prawnej do wystąpienia z tym środkiem ochrony konstytucyjnych praw lub wolności.

Niezależnie od powyższego podkreślić należy, że nawet przyjęcie tezy, zgodnie z którą samoistne powołanie się na naruszenie zasady równości (prawa do równego traktowania) może legitymować do wniesienia skargi konstytucyjnej, nie uzasadniałoby przekazania niniejszej skargi do merytorycznego rozpoznania, z tego względu, iż skarżący nie wykazał, iż to właśnie jego sytuacji prawnej dotyka bezpośrednio naruszenie zasady równości.

Na naruszenie zasady równości można się powołać w sytuacji, w której w stosunku do podmiotów charakteryzujących się cechami pozwalającymi na uznanie ich za podmioty podobne, odmiennie został ukształtowany zakres przysługujących im praw lub ciążących na nich obowiązków. Warunkiem sine qua non rozpoczęcia rozważań na temat dopuszczalności traktowania naruszenia zasady równości (prawa do równego traktowania) w konkretnej sprawie za legitymujące do wniesienia skargi konstytucyjnej jest stwierdzenie, iż jednym z podmiotów, którym przydajemy status podmiotów podobnych jest osoba, która wystąpiła ze skargą konstytucyjną; skarga przysługuje podmiotowi tylko w takiej sytuacji, w której naruszone zostały przysługujące mu prawa lub wolności konstytucyjne i naruszenie to dotyka go bezpośrednio i osobiście. Tymczasem za podmioty podobne, jak wynika z pisma nadesłanego w celu uzupełnienia braków skargi konstytucyjnej, skarżący traktuje państwowe i niepaństwowe jednostki organizacyjne, względnie kontrahentów każdej z tych jednostek, w stosunku do których odmiennie ustalony został zakres przysługującej im ochrony. Ponieważ skarżący jako wierzyciel osoby będącej kontrahentem (wierzycielem) państwowej jednostki organizacyjnej nie przynależy do żadnej z wymienionych kategorii, nierówno w jego ocenie, potraktowanej przez ustawodawcę, przeto brak jest jakichkolwiek przesłanek przemawiających za dopuszczeniem powołania się przez niego na naruszenie zasady równości (prawa do równego traktowania) dla wykazania legitymacji prawnej do wniesienia skargi konstytucyjnej.

Niezależnie od powyższych ustaleń stanowiących samodzielnie podstawę odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej, należy przyjąć, iż niemożność przekazania skargi do merytorycznego rozpatrzenia wynika z niespełnienia jeszcze innych wymogów tego środka prawnego.

Jednym z nich jest wymóg wniesienia jej w przewidzianym prawem terminie. Zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy o TK termin ten wynosi trzy miesiące i biegnie od momentu doręczenia skarżącemu rozstrzygnięcia decydującego o wyczerpaniu drogi prawnej. W sprawie, w związku z którą wystąpiono do Trybunału Konstytucyjnego ze skargą konstytucyjną, ostatnim orzeczeniem wydanym w ramach przysługującej skarżącemu drogi prawnej było postanowienie Sądu Rejonowego w Bytowie – Roki Sądowe w Miastku, z 16 kwietnia 2004 r. (sygn. akt I Co 182/03). Jak podkreślił Sąd Okręgowy w Słupsku – Wydział IV Cywilny Odwoławczy w uzasadnieniu postanowienia z 29 czerwca 2004 r. (sygn. akt IV Cz 398/04) odrzucającego zażalenie złożone na powyższe orzeczenie, nie na każde postanowienie sądu wydane na skutek złożenia skargi na czynność komornika przysługuje zażalenie. W sytuacji, w której czynnością komornika, na którą wniesiono skargę jest udzielenie informacji o wcześniej dokonanych, już prawomocnych czynnościach, nie ma podstaw do wniesienia zażalenia na orzeczenie wydane na skutek rozpoznania takiej skargi: możliwości takiej nie przewidują ani przepisy księgi II, części II k.p.c., ani przepisy art. 394 § 1 k.p.c.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego fakt wniesienia środka prawnego, który nie przysługiwał skarżącemu w konkretnej sprawie, jest irrelewantny z punktu widzenia biegu terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej. Początek terminu liczyć należy bowiem od daty doręczenia skarżącemu ostatniego z rozstrzygnięć, wydanych na skutek wniesienia przysługującego mu środka odwoławczego. Jak wskazano powyżej, w sprawie, w związku z którą wystąpiono ze skargą konstytucyjną, za takie rozstrzygnięcie uznać należy postanowienie Sądu Rejonowego w Bytowie – Roki Sądowe w Miastku, z 16 kwietnia 2004 r. (sygn. akt I Co 182/03), doręczone skarżącemu 22 kwietnia 2004 r. Mając na względzie, iż ze skargą konstytucyjną wystąpiono dopiero 30 września 2004 r., stwierdzić należy znaczne przekroczeniem ustawowego trzymiesięcznego terminu do wniesienia skargi, co stanowi niezależną podstawę odmowy przekazania skargi konstytucyjnej do merytorycznego rozpoznania.

Biorąc powyższe pod uwagę należało orzec, jak na wstępie.