W skardze konstytucyjnej Bogusławy Szymańskiej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 13 listopada 2001 r. zarzucono, iż art. 411 oraz art. 412 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) jest niezgodny z art. 32 ust. 1 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Skarżąca wskazała, iż postanowieniem z 20 września 2001 r. (sygn. akt I Acz 1316/01) Sąd Apelacyjny w Katowicach oddalił zażalenie skarżącej na postanowienie Sądu Okręgowego w Częstochowie z 27 kwietnia 2001 r. (sygn. akt IC 163/00), którym odrzucono jej skargę o wznowienie postępowania w sprawie prawomocnego wyroku tegoż sądu z 15 lipca 1999 r. (sygn. akt IC 629/99). Zdaniem skarżącej, rozstrzygnięcie to narusza konstytucyjną zasadę równości oraz prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy, zamknęło jej bowiem drogę do wznowienia postępowania dotkniętego nieważnością. Skarżąca zarzuciła, iż zakwestionowane przez nią przepisy kodeksu postępowania cywilnego nie nakładają na sąd obowiązku badania z urzędu przesłanki nieważności postępowania. W sytuacji, w której skarżąca we wniosku o wznowienie postępowania nie powołała się na ewidentną okoliczność pozbawienia jej możliwości złożenia środka zaskarżenia a tym samym obrony swoich praw, brak obowiązku sądu badania z urzędu tej przesłanki nieważności definitywnie wyklucza podważenie wadliwego orzeczenia oraz prowadzi do funkcjonowania w obrocie prawnym orzeczeń nieważnych z mocy prawa.

Trybunał Konstytucyjny postanowieniem z 19 lutego 2002 r. odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej, stwierdzając, iż wskazane przez skarżącą rozstrzygnięcia nie prowadzą do naruszenia przysługującego jej konstytucyjnego prawa do sprawiedliwego rozpoznania sprawy przez sąd. Trybunał Konstytucyjny wskazał, iż skarżąca nie podnosiła w skardze o wznowienie postępowania zarzutu pozbawienia jej możliwości działania w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Częstochowie, zaś art. 45 ust. 1 Konstytucji RP nie daje podstaw do wyprowadzania obowiązku sądu badania z urzędu wszelkich możliwych podstaw wystąpienia ze skargą o wznowienie postępowania zwłaszcza, gdy w podnoszeniu określonych okoliczności nie jest zainteresowana strona występująca z tą skargą, a brak jest przesłanek wskazujących na ograniczoną zdolność rozpoznania znaczenia podejmowanych przez nią czynności procesowych.

Na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego pełnomocnik skarżącej wniósł zażalenie, w którym stwierdził, iż brak w przepisach o wznowieniu postępowania obowiązku badania przez sąd z urzędu kwestii nieważności postępowania narusza prawo do sprawiedliwego procesu. Powołał się przy tym na podobieństwa, jakie zachodzą pomiędzy wznowieniem postępowania a postępowaniem apelacyjnym, w którym z urzędu uwzględnia się ewentualną nieważność postępowania przed sądem pierwszej instancji. Zdaniem skarżącej wychwycenie przyczyn nieważności postępowania przez osoby, które nie mają wykształcenia prawniczego i samodzielnie występują w procesie jest znacznie utrudnione, stąd brak obowiązku sądu w uwzględnianiu z urzędu przesłanek nieważności stanowi naruszenie zasad konstytucyjnych.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Jak wynika z treści skargi konstytucyjnej, za jej podstawę przyjęto konstytucyjne prawo do “sprawiedliwego rozpoznania sprawy przez sąd”. Skarżąca upatruje naruszenie tego prawa w braku obowiązku sądu rozpoznającego wniosek o wznowienie postępowania do uwzględniania z urzędu ewentualnej nieważności tego postępowania. Uzasadnienie takiego stanowiska miałyby stanowić podobieństwa, jakie występują pomiędzy postępowaniem apelacyjnym a instytucją wznowienia postępowania.

Należy wszakże stwierdzić, iż wznowienie postępowania, w przeciwieństwie do apelacji, ma charakter nadzwyczajnego środka wzruszania prawomocnych rozstrzygnięć sądowych, co z istoty rzeczy determinuje węższy zakres kognicji sądu rozpoznającego stosowny wniosek strony. Postępowanie w przedmiocie tego wniosku nie ma charakteru postępowania przed sądem trzeciej instancji, w której ponownie dochodziłoby do weryfikacji wydanego wcześniej orzeczenia. Nieuprawnione jest więc powoływanie się na podobieństwo tego postępowania z rozpoznawaniem sprawy przez sąd drugiej instancji na skutek złożonej apelacji.

Niezależnie od powyższych okoliczności Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż samo powołanie się na obowiązywanie regulacji przewidujących w postępowaniu apelacyjnym obowiązek sądu do uwzględniania z urzędu przesłanek nieważności postępowania nie uzasadnia tezy, iż brak takiego obowiązku przy rozpoznawaniu wniosku o wznowienie postępowania sprzeczne jest z zasadą sprawiedliwego rozpoznania sprawy przez sąd. Instytucja wznowienia postępowania ma charakter środka ochrony praw przysługujących stronom tego postępowania. Skorzystanie z tej instytucji warunkowane jest wszakże przekonaniem, iż istotnie doszło do naruszenia owych praw, w szczególności zaś prawa do zaskarżania orzeczeń wydanych przez sąd pierwszej instancji. Jeżeli wszakże strona składająca wniosek o wznowienie postępowania, nie powołuje się na takie naruszenie, to rozpatrzenie tego wniosku wyłącznie w granicach żądania spełnia konstytucyjne gwarancje sprawiedliwego rozpoznania sprawy, zwłaszcza, gdy brak jest podstaw do przyjęcia ograniczonej zdolności do rozpoznawania znaczenia podejmowanych czynności procesowych. Sam brak wykształcenia prawniczego oraz samodzielne występowanie w procesie takiego ograniczenia jeszcze nie uzasadnia.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności należało nie uwzględnić zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 19 lutego 2002 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.