1. W skardze konstytucyjnej z 23 sierpnia 2023 r. (data nadania: 28 sierpnia 2023 r.) A.T. (dalej: skarżąca), działając w
imieniu własnym i w imieniu córki, wniosła o stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny, że:
1) art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. b oraz art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i
chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2019 r. poz. 1239; dalej: u.z.c.z. lub ustawa o zwalczaniu chorób zakaźnych) są niezgodne
z art. 2 oraz z art. 47 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji;
2) § 3 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (Dz. U. z 2018
r. poz. 753; dalej: rozporządzenie MZ z 2011 r.) jest niezgodny z art. 2 oraz z art. 47 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji;
3) art. 17 ust. 11 u.z.c.z. w związku z § 5 rozporządzenia MZ z 2011 r. są niezgodne z art. 47 w związku z art. 31 ust. 3,
w związku z art. 87 Konstytucji.
1.1. Skarżąca wniosła skargę konstytucyjną w związku z nałożeniem na nią, w trybie postępowania egzekucyjnego w administracji,
grzywny w celu przymuszenia do wykonania obowiązku poddania małoletniej córki obowiązkowym szczepieniom ochronnym. Grzywna
została utrzymana w toku kontroli instancyjnej. W wyroku z 23 października 2019 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. oddalił
skargę, jaką wniosła skarżąca na postanowienie o nałożeniu grzywny, z kolei w wyroku z 25 kwietnia 2023 r. Naczelny Sąd Administracyjny
oddalił również jej skargę kasacyjną.
1.2. Zdaniem skarżącej, przepisy powołane w petitum skargi konstytucyjnej mają naruszać: 1) zasadę dostatecznej określoności przepisów prawa (wywodzoną z art. 2 Konstytucji);
2) prawo do ochrony życia prywatnego oraz decydowania o swoim życiu osobistym (wyrażone w art. 47 Konstytucji); 3) zasadę
zamkniętego katalogu źródeł prawa powszechnie obowiązującego (o której mowa w art. 87 Konstytucji).
Uzasadniając zarzut naruszenia zasady określoności przepisów prawa, skarżąca stwierdziła, że ani ustawa o zwalczaniu chorób
zakaźnych, ani rozporządzenie MZ z 2011 r. nie precyzują wieku, w jakim dziecko powinno zostać poddane danemu szczepieniu
ochronnemu oraz liczby dawek poszczególnych szczepionek do podania. Nie wynika z nich też, w jaki sposób należy ustalać moment,
w którym obowiązek szczepienny staje się wymagalny. Prowadzi to do rozchwiania praktyki organów administracji, z których jedne
ustalają termin wymagalności obowiązku szczepiennego i liczbę dawek na podstawie komunikatu Głównego Inspektora Sanitarnego
(dalej: GIS) w sprawie Programu Szczepień Ochronnych, inne zaś – w oparciu o wezwanie skierowane przez lekarza do rodziców.
Skarżąca podkreśliła, że w świetle przepisów Konstytucji wspomniany komunikat GIS nie jest aktem prawa powszechnie obowiązującego.
Może mieć tylko charakter prawa wewnętrznego, w związku z czym nie może być źródłem obowiązków nakładanych na obywateli ani
podstawą prawną ograniczeń korzystania przez obywateli z przysługujących im praw i wolności. Rodzice dzieci objętych obowiązkowymi
szczepieniami ochronnymi nie mogą zatem być związani treścią takiego komunikatu GIS.
Skarżąca wskazała ponadto, że sposób unormowania obowiązku szczepiennego narusza też wymagania konstytucyjne, zgodnie z którymi
ograniczenia korzystania z prawa do ochrony prywatności oraz decydowania o życiu osobistym mogą być ustanowione tylko na mocy
ustawy, a także muszą być konieczne i proporcjonalne oraz nie mogą naruszać istoty takiego prawa, jaką jest godność człowieka.
W ocenie skarżącej, godność ta jest odbierana dzieciom przez przymusowe poddawanie ich ryzyku utraty zdrowia lub życia po
wykonaniu obowiązkowych szczepień, bez stworzenia jednocześnie odpowiedniego systemu zabezpieczeń pozwalających uzyskać wsparcie
państwa w wypadku wystąpienia powikłań. Skarżąca powtórzyła, że choć ingerencja w prawo do życia prywatnego możliwa jest w
świetle Konstytucji jedynie w drodze ustawy, to konkretyzacja obowiązku poddania dziecka szczepieniom ochronnym następuje
w przepisach podustawowych (lista chorób ujęta została bowiem w rozporządzeniu MZ z 2011 r.) albo w akcie prawa wewnętrznego,
jakim jest komunikat GIS (gdzie określa się wiek dziecka i liczbę dawek szczepionki). Nie jest też – jej zdaniem – konieczne
(w znaczeniu konstytucyjnym) utrzymywanie w polskim porządku prawnym rozwiązań przewidujących obowiązek szczepienny i sztywny
„kalendarz szczepień” w sytuacji, gdy nie ma danych, które potwierdzałyby występowanie ognisk chorób zakaźnych ujętych w Programie
Szczepień Ochronnych lub wskazywałyby na ryzyko wystąpienia epidemii w Polsce lub Europie. Ponadto, prawodawca nie dochował
konstytucyjnego wymogu proporcjonalnego wyważenia kolidujących dóbr, ponieważ ustanawiając obowiązek szczepienny, nie stworzył
żadnego specjalnego funduszu, z którego byłyby wypłacane odszkodowania osobom dotkniętym niepożądanymi odczynami poszczepiennymi.
2. Postanowieniem z 5 grudnia 2024 r., sygn. Ts 267/23 (OTK ZU B/2025, poz. 115), Trybunał Konstytucyjny nadał skardze konstytucyjnej
dalszy bieg.
3. W piśmie z 12 lutego 2025 r. Rzecznik Praw Obywatelskich poinformował, że nie zgłasza udziału w sprawie.
4. Sejm RP, Minister Zdrowia i Prokurator Generalny – uczestnicy niniejszego postępowania – nie zajęli stanowisk w sprawie.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Przedmiot i wzorce kontroli.
1.1. W petitum skargi konstytucyjnej z 23 sierpnia 2023 r. (data nadania: 28 sierpnia 2023 r.) skarżąca wniosła o stwierdzenie przez Trybunał
Konstytucyjny, że:
1) art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. b oraz art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i
chorób zakaźnych u ludzi (obecnie: Dz. U. z 2024 r. poz. 924, ze zm.; dalej: u.z.c.z. lub ustawa o zwalczaniu chorób zakaźnych)
są niezgodne z art. 2 oraz z art. 47 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji;
2) § 3 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (Dz. U. z 2018
r. poz. 753; dalej: rozporządzenie MZ z 2011 r.) jest niezgodny z art. 2 oraz z art. 47 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji;
3) art. 17 ust. 11 u.z.c.z. w związku z § 5 rozporządzenia MZ z 2011 r. są niezgodne z art. 47 w związku z art. 31 ust. 3,
w związku z art. 87 Konstytucji.
1.2. Zakwestionowany w niniejszej sprawie art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. b u.z.c.z. nakłada na osoby przebywające na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej obowiązek poddania się szczepieniom ochronnym na zasadach określonych w ustawie. Z kolei art. 17
ust. 1 u.z.c.z. wyraża obowiązek poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym, przy czym – stosownie do art. 17 ust. 10
tej ustawy – wykaz chorób zakaźnych, jak również osoby obowiązane do poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym, wiek
oraz inne okoliczności stanowiące przesłankę nałożenia obowiązku szczepiennego, a także sposób przeprowadzenia szczepień ochronnych
są określane w rozporządzeniu Ministra Zdrowia.
Kwestie przekazane do unormowania w przepisach wykonawczych były uregulowane w rozporządzeniu MZ z 2011 r. W niniejszej sprawie
przedmiotem zaskarżenia uczyniono § 3 tego aktu, który – w brzmieniu obowiązującym w momencie wniesienia skargi – stanowił,
że: „[o]bowiązek poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym przeciw:
a) dzieci i młodzież od 7 tygodnia życia do ukończenia 19 roku życia,
b) osoby ze stycznością z chorymi na błonicę;
2) gruźlicy obejmuje dzieci i młodzież od dnia urodzenia do ukończenia 15 roku życia;
3) inwazyjnemu zakażeniu Haemophilus influenzae typu b obejmuje dzieci od 7 tygodnia życia do ukończenia 6 roku życia;
4) inwazyjnym zakażeniom Streptococcus pneumoniae obejmuje dzieci i młodzież od 2 miesiąca życia do ukończenia 19 roku życia;
5) krztuścowi obejmuje dzieci i młodzież od 7 tygodnia życia do ukończenia 19 roku życia;
6) nagminnemu zakażeniu przyusznic (śwince) obejmuje dzieci i młodzież od 13 miesiąca życia do ukończenia 19 roku życia;
7) odrze obejmuje dzieci i młodzież od 13 miesiąca życia do ukończenia 19 roku życia;
8) ospie wietrznej obejmuje:
a) dzieci do ukończenia 12 roku życia:
– z upośledzeniem odporności o wysokim ryzyku ciężkiego przebiegu choroby,
– z ostrą białaczką limfoblastyczną w okresie remisji,
– przed leczeniem immunosupresyjnym lub chemioterapią,
b) dzieci do ukończenia 12 roku życia z otoczenia osób określonych w lit. a, które nie chorowały na ospę wietrzną,
c) dzieci do ukończenia 12 roku życia, inne niż wymienione w lit. a i b, przebywające w:
– zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych,
– zakładach opiekuńczo-leczniczych,
– rodzinnych domach dziecka,
– domach dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży,
– domach pomocy społecznej,
– placówkach opiekuńczo-wychowawczych,
– regionalnych placówkach opiekuńczo-terapeutycznych,
– interwencyjnych ośrodkach preadopcyjnych,
d) dzieci, inne niż wymienione w lit. a-c, przebywające w żłobkach lub klubach dziecięcych;
9) ostremu nagminnemu porażeniu dziecięcemu (poliomyelitis) obejmuje dzieci i młodzież od 7 tygodnia życia do ukończenia 19 roku życia;
10) różyczce obejmuje dzieci i młodzież od 13 miesiąca życia do ukończenia 19 roku życia;
a) dzieci i młodzież od 7 tygodnia życia do ukończenia 19 roku życia,
b) osoby zranione, narażone na zakażenie;
12) wirusowemu zapaleniu wątroby typu B obejmuje:
a) dzieci i młodzież od dnia urodzenia do ukończenia 19 roku życia,
b) uczniów szkół medycznych lub innych szkół prowadzących kształcenie na kierunkach medycznych, którzy nie byli szczepieni
przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B,
c) studentów uczelni medycznych lub innych uczelni, prowadzących kształcenie na kierunkach medycznych, którzy nie byli szczepieni
przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B,
d) osoby szczególnie narażone na zakażenie w wyniku styczności z osobą zakażoną wirusem zapalenia wątroby typu B, które nie
były szczepione przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B,
e) osoby zakażone wirusem zapalenia wątroby typu C,
f) osoby wykonujące zawód medyczny narażone na zakażenie, które nie były szczepione przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu
B,
g) osoby w fazie zaawansowanej choroby nerek z filtracją kłębuszkową poniżej 30 ml/min oraz osoby dializowane;
13) wściekliźnie obejmuje osoby mające styczność ze zwierzęciem chorym na wściekliznę lub podejrzanym o zakażenie wirusem
wścieklizny;
14) zakażeniom wywołanym przez rotawirusy obejmuje dzieci po ukończeniu 6 tygodnia życia do ukończenia 32 tygodnia życia”.
Jako przedmiot zaskarżenia w niniejszej sprawie wskazany został ponadto art. 17 ust. 11 u.z.c.z. w związku z § 5 rozporządzenia
MZ z 2011 r., z którego wynika, że obowiązkowe szczepienia ochronne mają być prowadzone zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych
na dany rok, ogłaszanym przez Głównego Inspektora Sanitarnego (dalej: GIS) w formie komunikatu.
1.3. Zdaniem skarżącej, regulacja prawna wskazana w petitum skargi narusza przede wszystkim wywodzone z art. 2 Konstytucji standardy dostatecznej określoności przepisów prawa, ponieważ
ani w ustawie o zwalczaniu chorób zakaźnych, ani w rozporządzeniu MZ z 2011 r. nie sprecyzowano w wystarczający sposób treści
obowiązku poddania się szczepieniom ochronnym (nie wskazano m.in. liczby dawek poszczególnych szczepionek) ani nie wyznaczono
konkretnego terminu, od którego obowiązek taki staje się wymagalny (nie określono bowiem wieku, w jakim dziecko ma być poddane
danemu szczepieniu). W praktyce obowiązek szczepienny egzekwowany jest w oparciu o treść komunikatu GIS w sprawie Programu
Szczepień Ochronnych na dany rok, chociaż taki komunikat nie jest aktem prawa powszechnie obowiązującego w świetle art. 87
Konstytucji, a więc nie może wyznaczać treści obowiązków nakładanych na obywateli ani zasad ich realizacji lub egzekwowania.
Skarżąca sformułowała też zarzut naruszenia prawa do ochrony życia prywatnego oraz decydowania o swoim życiu osobistym (o
którym mowa w art. 47 Konstytucji). W jej ocenie, obowiązek poddania się szczepieniom ochronnym – w kształcie wynikającym
z obowiązujących regulacji prawnych – nie stanowi ani koniecznej, ani proporcjonalnej ingerencji w to prawo konstytucyjne.
Nie istnieją bowiem dane, które potwierdzałyby występowanie ognisk chorób zakaźnych ujętych w Programie Szczepień Ochronnych
albo wskazywałyby na ryzyko wystąpienia epidemii w Polsce lub Europie. Jednocześnie, nakładając na rodziców obowiązek poddawania
dzieci szczepieniom ochronnym zgodnie z „kalendarzem szczepień”, prawodawca nie zapewnił żadnego specjalnego mechanizmu prawnego,
który umożliwiałby dochodzenie odszkodowań za skutki ewentualnych niepożądanych odczynów poszczepiennych (dalej: n.o.p.).
2. Zmiana stanu normatywnego.
2.1. Rozpoznawana w niniejszym postępowaniu skarga konstytucyjna została wniesiona już po wydaniu przez Trybunał Konstytucyjny
wyroku z 9 maja 2023 r., sygn. SK 81/19 (OTK ZU A/2023, poz. 50), w którym orzekł on, że art. 17 ust. 11 u.z.c.z. w związku
z § 5 rozporządzenia MZ z 2011 r. w zakresie, w jakim termin wymagalności obowiązkowych szczepień ochronnych, jak i liczba
dawek poszczególnych obowiązkowych szczepień ochronnych, określone są w Programie Szczepień Ochronnych na dany rok, ogłaszanym
przez GIS w formie komunikatu, a nie przez ministra właściwego do spraw zdrowia, w drodze rozporządzenia, jest niezgodny z
art. 47 w związku z art. 31 ust. 3 w związku z art. 87 Konstytucji. Jednocześnie Trybunał, działając na podstawie art. 190
ust. 3 zdanie pierwsze Konstytucji, odroczył o sześć miesięcy, licząc od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw, datę utraty
mocy obowiązującej ww. przepisów w zakresie uznanym za niezgodny z Konstytucją. Wyrok o sygn. SK 81/19 został ogłoszony 12
maja 2023 r. (Dz. U. poz. 909).
W uzasadnieniu przywołanego wyroku Trybunał podzielił pogląd, że Program Szczepień Ochronnych na dany rok, określony w komunikacie
GIS, miał wpływ na treść publicznoprawnego obowiązku skarżącej w sprawie o sygn. SK 81/19, ponieważ określał konkretny wiek
dziecka, którego osiągnięcie aktualizowało po stronie matki obowiązek poddania dziecka obowiązkowym szczepieniom ochronnym
(pod rygorem nałożenia grzywny w celu przymuszenia do wykonania tego obowiązku w trybie postępowania egzekucyjnego w administracji).
Zdaniem Trybunału, doszło do – niedopuszczalnej w świetle art. 92 ust. 2 Konstytucji – subdelegacji kompetencji prawodawczych
polegającej na tym, że zarówno termin wykonalności obowiązkowych szczepień ochronnych, jak i liczbę dawek poszczególnych szczepionek
uregulowano w komunikacie GIS, a nie w przepisach rozporządzenia o szczepieniach. Trybunał stwierdził, że „[p]oddanie jednostki
obowiązkowi szczepień ochronnych, czy też (…) ponoszenie odpowiedzialności za jego niezrealizowanie przez osobę, która sprawuje
prawną pieczę nad osobą małoletnią, stanowi istotną ingerencję w prawa podmiotowe (art. 47 Konstytucji). W wypadku niezrealizowania
ciążącego na jednostce obowiązku musi ona liczyć się z poważnymi konsekwencjami. Z tego względu musi być ona w stanie precyzyjnie
ustalić treść ciążącego na niej obowiązku. Sytuacja, gdy jego treść jest współkształtowana komunikatem GIS, niebędącym aktem
prawa powszechnie obowiązującego (a contrario art. 87 Konstytucji), jest niedopuszczalna”. Jednocześnie Trybunał, wyjaśniając skutki wyroku o sygn. SK 81/19, wskazał,
że „zapewnienie stanu prawnego zgodnego z Konstytucją ciąży zarówno na ustawodawcy, jak i ministrze właściwym do spraw zdrowia.
Istotne jest jednak to, że ingerencja ustawodawcy może nie być konieczna w razie odpowiedniego działania organu upoważnionego
do wydania rozporządzenia. (…) Minister właściwy do spraw zdrowia może bowiem rozważyć określenie, w drodze rozporządzenia
wydawanego na podstawie art. 17 ust. 10 ustawy o zwalczaniu chorób zakaźnych, terminu wymagalności obowiązkowych szczepień
ochronnych, jak i liczby dawek poszczególnych obowiązkowych szczepień ochronnych, w szczególności czy takie rozwiązanie mieści
się w zakresie spraw przekazanych do uregulowania w art. 17 ust. 10 pkt 2 ustawy o zwalczaniu chorób zakaźnych, tj. określenia
wieku i innych okoliczności stanowiących przesłankę do nałożenia obowiązku szczepień ochronnych na osoby lub grupy osób obowiązane
do poddawania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym przeciw chorobom zakaźnym”.
2.2. Po wniesieniu do Trybunału skargi konstytucyjnej rozpoznawanej w niniejszym postępowaniu zmianie uległo również brzmienie
przepisów dotyczących obowiązkowych szczepień ochronnych.
Na mocy art. 5 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 17 sierpnia 2023 r. o zmianie ustawy o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego
przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1938, ze zm.; dalej: ustawa z
2023 r.), do art. 17 u.z.c.z. dodany został ustęp 9a w brzmieniu: „[s]zczepienia obowiązkowe przeprowadza się zgodnie ze schematem
szczepienia określonym dla danego szczepienia w przepisach wydanych na podstawie ust. 10”. Jednocześnie upoważnienie ujęte
w art. 17 ust. 10 u.z.c.z. zostało rozbudowane o nowy pkt 2a, z którego wynika, że w przepisach rozporządzenia wydawanego
na podstawie tego upoważnienia określony ma być także schemat szczepienia przeciw chorobie zakaźnej obejmujący liczbę dawek
i terminy ich podania wymagane dla danego szczepienia uwzględniające wiek osoby objętej obowiązkiem szczepienia. Wskazane
zmiany ustawowe weszły w życie 1 października 2023 r. (zob. art. 23 pkt 3 ustawy z 2023 r.).
Wydane zostało też nowe rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 września 2023 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych
(Dz. U. z 2025 r., poz. 782; rozporządzenie MZ z 2023 r.), które 1 października 2023 r. zastąpiło rozporządzenie MZ z 2011
r. W załączniku nr 1 do rozporządzenia MZ z 2023 r. określono schematy obowiązkowych szczepień dzieci i młodzieży obejmujące
liczbę dawek oraz terminy ich podania wymagane dla danego szczepienia podstawowego lub przypominającego, z uwzględnieniem
wieku osoby objętej obowiązkiem szczepienia.
3. Podstawy umorzenia postępowania w niniejszej sprawie.
3.1. Skarga konstytucyjna stanowi nadzwyczajny środek ochrony konstytucyjnych praw i wolności, a jej wniesienie uwarunkowane
zostało spełnieniem wymogów wynikających zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i z ustawy z dnia 30 listopada 2016 r.
o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. z 2019 r. poz. 2393; dalej: u.o.t.p.TK). Zgodnie
z utrwalonym orzecznictwem, na każdym etapie postępowania Trybunał weryfikuje, czy wniesiona skarga konstytucyjna spełnia
te wymogi. Zakończenie etapu wstępnego rozpoznania skargi nie uchyla więc konieczności zbadania formalnych warunków dopuszczalności
jej rozpoznania na kolejnym stadium postępowania. W tym sensie nadanie skardze dalszego biegu po wstępnym rozpoznaniu nie
przesądza o dopuszczalności wydania orzeczenia co do meritum przedstawionego w niej problemu konstytucyjnego (zob. postanowienie TK z 8 stycznia 2025 r., sygn. SK 79/20, OTK ZU A/2025,
poz. 7).
3.2. Zgodnie z art. 59 ust. 1 pkt 2 i 3 u.o.t.p.TK, Trybunał na posiedzeniu niejawnym wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania
zainicjowanego wniesieniem skargi, jeżeli wydanie wyroku jest niedopuszczalne lub zbędne.
W świetle orzecznictwa Trybunału, „[z]będność lub niedopuszczalność orzekania zachodzi między innymi wówczas, gdy kwestionowana
norma była już przedmiotem kontroli w innej sprawie co do ich zgodności z Konstytucją. Gdy w sprawie zachodzi tożsamość podmiotowa
i przedmiotowa, ziszcza się ujemna przesłanka procesowa w postaci powagi rzeczy osądzonej (res iudicata) powodująca niedopuszczalność wydania orzeczenia. Gdy zaś w sprawie zachodzi tylko tożsamość przedmiotowa, ziszcza się przesłanka
ne bis in idem, prowadząca do uznania orzekania za zbędne. Zasada ne bis in idem wyraża tym samym niedopuszczalność orzekania w sprawie, jeżeli występuje w niej identyczność zaskarżonych przepisów, wzorca
konstytucyjnego oraz postawionych zarzutów, jak w sprawie, w której Trybunał już wcześniej orzekał” (postanowienie pełnego
składu TK z 3 listopada 2015 r., sygn. SK 64/13, OTK ZU nr 10/A/2015, poz. 169, wraz z przywołanymi tam judykatami).
W niniejszej sprawie Trybunał, porównując treść sentencji wyroku o sygn. SK 81/19 oraz punkt 3 petitum rozpoznawanej skargi konstytucyjnej, uznał, że zachodzi tożsamość dotycząca przedmiotu kontroli i wzorców konstytucyjnych.
W wyroku o sygn. SK 81/19 Trybunał orzekł już bowiem o niekonstytucyjności art. 17 ust. 11 u.z.c.z. w związku z § 5 rozporządzenia
MZ z 2011 r. w zakresie kwestionowanym przez skarżącą w niniejszej sprawie. Ponowne rozpatrzenie tożsamych co do istoty zarzutów,
przedstawionych już po wydaniu wyroku o sygn. SK 81/19, naruszałoby zasadę ne bis in idem, stabilizującą stan prawny ukształtowany tym wyrokiem.
Zbędność wydawania ponownie merytorycznego orzeczenia co do zgodności tych samych przepisów prawa z tymi samymi wzorcami kontroli
jest w niniejszej sprawie tym bardziej uzasadniona, że po wejściu w życie ustawy z 2023 r. oraz rozporządzenia MZ z 2023 r.
schemat obowiązkowych szczepień ochronnych został uregulowany w akcie mającym rangę rozporządzenia, które stanowi źródło prawa
powszechnie obowiązującego w świetle art. 87 ust. 1 Konstytucji. Kwestie te nie są już zatem regulowane jedynie w komunikacie
GIS, co było podstawowym argumentem skarżącej na uzasadnienie zarzutu niekonstytucyjności art. 17 ust. 11 u.z.c.z. w związku
z § 5 rozporządzenia MZ z 2011 r.
W tych okolicznościach Trybunał uznał za zbędne wydanie merytorycznego orzeczenia w przedmiocie konstytucyjności przepisów
wskazanych w punkcie 3 petitum skargi konstytucyjnej.
3.3. W odniesieniu do pozostałych zarzutów przedstawionych w skardze konstytucyjnej rozpoznawanej w niniejszym postępowaniu,
Trybunał przypomniał, że poddanie tych zarzutów ocenie merytorycznej uzależnione było od dochowania przez skarżącą formalnych
wymogów, jakie są stawiane skardze, która – zgodnie z art. 53 ust. 1 pkt 3 u.o.t.p.TK – powinna zawierać uzasadnienie zarzutu
niezgodności kwestionowanego przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego ze wskazaną konstytucyjną wolnością lub prawem skarżącej,
z powołaniem argumentów lub dowodów na jego poparcie. Uzasadnienie zarzutu polega na sformułowaniu takich argumentów, które
przemawiają na rzecz niezgodności zachodzącej pomiędzy normami wynikającymi z kwestionowanych przepisów a normami zawartymi
we wzorcach kontroli. Jak już wielokrotnie wyjaśniał Trybunał, wymogu odpowiedniego uzasadnienia zarzutów nie należy traktować
powierzchownie ani instrumentalnie. Argumenty sformułowane w skardze mogą być mniej lub bardziej przekonujące, lecz muszą
być argumentami nadającymi się do rozpoznania przez Trybunał.
Zgodnie z orzecznictwem Trybunału, „[n]ie czyni zadość rozważanej powinności samo przedstawienie przepisu stanowiącego przedmiot
zaskarżenia oraz przepisu mającego być wzorcem kontroli (nawet wraz z podaniem sposobu rozumienia obu wymienionych przepisów),
bez sformułowania chociażby jednego argumentu wskazującego na niezgodność tych regulacji prawnych. W takim wypadku należy
uznać, że zarzut w ogóle nie został uzasadniony. Nie realizują omawianego wymagania również uwagi nazbyt ogólne, niejasne
lub też poczynione jedynie na marginesie innych rozważań. Wówczas uzasadnienie – jako formalnie wadliwe – należy zakwalifikować
jako pozorne, równoznaczne z brakiem wymaganego uzasadnienia. Niedopuszczalne jest samodzielne precyzowanie przez Trybunał,
a tym bardziej uzasadnianie, jedynie ogólnikowo sformułowanych zarzutów niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów. Innymi
słowy, poprzestanie przez skarżącego na lakonicznym lub zdawkowym uzasadnieniu zarzutu, podobnie jak całkowite nieuzasadnienie
sformułowanych zarzutów, stanowi niewykonanie ustawowych wymogów formalnych, co skutkuje umorzeniem postępowania na podstawie
art. 59 ust. 1 pkt 2 u.o.t.p.TK” (postanowienie z 30 stycznia 2024 r., sygn. SK 11/23, OTK ZU A/2024, poz. 21).
Odnosząc te wymagania do skargi rozpoznawanej w niniejszym postępowaniu, Trybunał stwierdził, że skarżąca nie dopełniła wymogu
należytego uzasadnienia zarzutu naruszenia prawa do ochrony prywatności oraz decydowania o swoim życiu osobistym, które to
naruszenie miałoby mieć źródło w treści art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. b i art. 17 ust. 1 u.z.c.z. oraz § 3 rozporządzenia MZ z
2011 r. Skarżąca, formułując zarzut naruszenia konstytucyjnego nakazu uregulowania w ustawie wszelkich ograniczeń dotyczących
korzystania z konstytucyjnych wolności i praw, nie wskazała argumentów, które mogłyby przemawiać na rzecz tezy, że § 3 rozporządzenia
MZ z 2011 r. regulował kwestie, które powinny były być unormowane wyłącznie w przepisach ustawy. Zawarte w skardze wywody
dotyczyły przede wszystkim tego, że liczba dawek poszczególnych szczepionek, a także wiek dziecka, w jakim należało poddać
je danemu szczepieniu ochronnemu, były ustalane na podstawie treści komunikatu GIS. Problem ten – niezależnie od tego, że
został już rozpoznany przez Trybunał we wspomnianym wyżej wyroku o sygn. SK 81/19 – nie wynikał jednak bezpośrednio z treści
przepisów zaskarżonych w punktach 1 i 2 petitum skargi. Innymi słowy, argumenty przedstawione przez skarżącą nie były adekwatne do przedmiotu kontroli.
Jeśli chodzi o zarzut braku konieczności samego wprowadzenia obowiązkowych szczepień ochronnych, to w tym zakresie wywody
zawarte w skardze ograniczały się do ogólnikowych twierdzeń na temat braku dostatecznych badań potwierdzających skuteczność
i bezpieczeństwo szczepionek, a także do powierzchownego zarysowania rozwiązań przyjętych w innych państwach europejskich.
Równie lakoniczne były wywody na temat braku efektywnego mechanizmu odszkodowawczego za uszczerbek na zdrowiu mogący wynikać
z n.o.p. Zdaniem Trybunału, argumenty te – niezależnie od ich trafności – nie były argumentami „nadającymi się” do oceny konstytucyjności
przepisów wskazanych w punktach 1 i 2 petitum skargi. Przepisy te określają bowiem obowiązek poddania się szczepieniom ochronnym; nie regulują natomiast ani zasad dopuszczania
szczepionek do obrotu, ani kwestii kompensacji ewentualnych negatywnych konsekwencji wystąpienia n.o.p. u osób poddanych obowiązkowym
szczepieniom ochronnym.
Wymóg należytego uzasadnienia zarzutów nie został też spełniony w odniesieniu do naruszenia zasady określoności przepisów
prawa, wywodzonej z art. 2 Konstytucji. W tym zakresie wywody zawarte w skardze – o ile pominąć uwagi dotyczące problemu unormowania
pewnych aspektów realizacji obowiązku szczepiennego w komunikacie GIS, który nie należy do źródeł prawa powszechnie obowiązującego
w znaczeniu art. 87 Konstytucji – ograniczały się do ogólnikowego twierdzenia o rozbieżnej praktyce stosowania zaskarżonych
przepisów przez właściwe organy państwowe. Nie przywołano jednak żadnych dowodów na poparcie tej tezy. Niezależnie od tego
Trybunał przypomniał – wyrażone także w uzasadnieniu wyroku o sygn. SK 81/19 – stanowisko, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem
Trybunału, art. 2 Konstytucji, w którym ujęto zasadę demokratycznego państwa prawnego, co do zasady nie może stanowić samodzielnego
wzorca kontroli w postępowaniu inicjowanym skargą, albowiem nie jest samodzielnym źródłem praw podmiotowych. Przepis ten ustanawia
pewien standard kreowania przez ustawodawcę konkretnych praw i wolności, a także ogólny standard korzystania z nich przez
uprawnione podmioty. Trybunał dopuszcza możliwość uczynienia art. 2 Konstytucji wzorcem kontroli w sprawach inicjowanych skargami
jedynie pomocniczo i w wyjątkowych wypadkach. Możliwość ta dotyczy sytuacji, gdy skarżący wskaże wywiedzione z art. 2 Konstytucji
prawa lub wolności, które nie zostały wyraźnie wysłowione w treści innych przepisów konstytucyjnych (wówczas przepis ten mógłby
pełnić funkcję samodzielnego wzorca kontroli konstytucyjności) lub gdy odwoła się do jednej z zasad wyrażonych w art. 2 Konstytucji
dla uzupełnienia lub wzmocnienia argumentacji dotyczącej naruszenia praw i wolności statuowanych w innym przepisie konstytucyjnym
(wówczas art. 2 Konstytucji może pełnić funkcję pomocniczego wzorca kontroli występującego w powiązaniu z innym przepisem
konstytucyjnym; zob. też np. postanowienie TK z 20 listopada 2024 r., sygn. SK 47/24, OTK ZU A/2024, poz. 113, wraz z przywołanymi
tam judykatami). Żadna z tych dwóch okoliczności nie wystąpiła w niniejszej sprawie.
Wobec niespełnienia wymogu należytego uzasadnienia podnoszonych zarzutów, Trybunał uznał za niedopuszczalne wydanie merytorycznego
orzeczenia w przedmiocie konstytucyjności przepisów wskazanych w punktach 1 i 2 petitum skargi konstytucyjnej.
3.4. Podsumowując, Trybunał stwierdził, że niniejsze postępowanie należało umorzyć w całości na podstawie art. 59 ust. 1 pkt
2 i 3 u.o.t.p.TK ze względu na niedopuszczalność i zbędność merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej. Jednocześnie
Trybunał uznał, że wobec takich podstaw umorzenia nie było konieczności rozważenia, czy w sprawie zachodziły określone w art.
59 ust. 3 u.o.t.p.TK przesłanki dokonania oceny konstytucyjności przepisów prawa pomimo zmiany stanu normatywnego w znaczeniu
art. 59 ust. 1 pkt 4 u.o.t.p.TK.
Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.
Strona korzysta z plików cookies w celu realizacji usług. Możesz określić warunki przechowywania lub dostępu do plików cookies w Twojej przeglądarce.