W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 19 lipca 2004 r. Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Rolników Indywidualnych „Solidarność”, zwany dalej skarżącym Związkiem, zarzucił art. 1 pkt 4 lit. c, art. 1 pkt 63, art. 5 oraz art. 6 ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 91, poz. 873) sprzeczność z art. 2, art. 30, art. 32, art. 33 ust. 2, art. 65 ust. 1, art. 67 ust. 1, art. 68 ust. 1, 2 i 3 oraz z art. 71 Konstytucji.

Zaskarżonemu art. 1 pkt 4 lit. c skarżący Związek zarzuca, że poprzez zawężenie definicji działu specjalnego produkcji rolnej ogranicza znacznie krąg osób uprawnionych do świadczeń z rolniczego systemu ubezpieczeń społecznych, a także do ubezpieczenia zdrowotnego, a przez to narusza podstawowe prawa obywateli określone w art. 67 ust. 1 i art. 65 ust. 1 oraz art. 68 ust. 1, 2 i 3 Konstytucji, tj. prawo do ochrony zdrowia i zabezpieczenia społecznego w czasie niezdolności do pracy ze względu na chorobę i inwalidztwo. Ponadto skarżący wskazuje, że w związku z zaniechaniem ustanowienia przepisów przejściowych doszło do naruszenia zasady ochrony praw słusznie nabytych, co jest sprzeczne z zasadą równości wobec prawa wyrażoną w art. 32 ust. 1 Konstytucji.

Artykułowi 1 pkt 63, na mocy którego uległ poszerzeniu skład Rady Nadzorczej Funduszu Składkowego o przedstawicieli ministrów: właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego, właściwego do spraw finansów publicznych oraz właściwego do spraw rozwoju wsi, skarżący Związek zarzuca „naruszenie zasady pomocniczości wyrażonej w preambule do Konstytucji” i swoistą „renacjonalizację pieniędzy rolników”. Niekonstytucyjność kolejnego z zaskarżonych przepisów, tj. art. 5 ustawy z 2 kwietnia 2004 r., polega, zdaniem skarżącego Związku, na ograniczeniu listy osób uprawnionych do korzystania z rolniczego systemu ubezpieczeń społecznych poprzez wprowadzenie ograniczeń wynikających z formy opodatkowania oraz kwoty uiszczanego podatku. Prowadzi to do „ukarania” osób bardziej aktywnych, poszukujących nowych źródeł dochodów, przez wyłączenie ich z systemu rolniczych ubezpieczeń społecznych, co pozostaje w sprzeczności z art. 32 Konstytucji wyrażającym zasadę równości obywateli wobec prawa oraz z art. 65 ust. 1 gwarantującym wolność wyboru w wykonywaniu zawodu, w tym również wyboru miejsca pracy. Ponadto przyjęte rozwiązania zmuszające rolników do zmiany zakresu i formy prowadzonej dodatkowej działalności gospodarczej w trakcie roku obrachunkowego, stanowią, zdaniem skarżącego Związku, naruszenie zasady zaufania obywatela do państwa prawnego, które winno gwarantować stabilność i pewność regulacji prawnych (art. 2 Konstytucji). Ponadto art. 5, i art. 6 zaskarżonej ustawy naruszają art. 2 Konstytucji także przez to, że warunkując pozostanie w systemie rolniczych ubezpieczeń społecznych od zdarzeń, które miały miejsce w przeszłości i na które rolnik obecnie nie ma wpływu, naruszają zasadę niedziałania prawa wstecz wyrażoną w art. 2 Konstytucji.

W dniu 27 lipca 2004 r. zwrócono się do skarżącego Związku z zapytaniem, czy pismo skierowane do Trybunału Konstytucyjnego ma charakter skargi konstytucyjnej, czy wniosku, o którym mowa w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji. Pismem złożonym do Trybunału 18 sierpnia 2004 r. poinformowano, iż pismo z 19 lipca 2004 r. ma charakter skargi konstytucyjnej.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Wprowadzona do polskiego porządku prawnego przez przepisy Konstytucji z 2 kwietnia 1997 r. skarga konstytucyjna stanowi środek ochrony konstytucyjnych wolności i praw o charakterze podmiotowym, którego rozpoznanie warunkowane jest uprzednim spełnieniem szeregu przesłanek wynikających z art. 79 ust. 1 Konstytucji, a skonkretyzowanych w ustawie z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.). Artykuł 79 ust. 1 Konstytucji brzmi: „Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji”. Z przepisu tego wynika jednoznacznie, iż prawa lub wolności konstytucyjne, których ochrony można dochodzić w trybie skargi konstytucyjnej, muszą przysługiwać bezpośrednio podmiotowi, który występuje do Trybunału Konstytucyjnego z tym środkiem prawnym. Innymi słowy mówiąc: legitymowaną do wniesienia skargi konstytucyjnej jest wyłącznie ta osoba, która jest podmiotem naruszonego prawa lub wolności o charakterze konstytucyjnym. Przy czym, jak wynika z treści art. 79 ust. 1 Konstytucji, naruszenie to ma być konsekwencją uzyskania przez skarżącego rozstrzygnięcia, wydanego w oparciu o przepis, którego konstytucyjność się kwestionuje.

Skarga konstytucyjna stanowiąca przedmiot wstępnego rozpoznania nie spełnia wskazanych powyżej przesłanek. Podmiotem występującym ze skargą jest Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Rolników Indywidualnych „Solidarność”, natomiast prawami i wolnościami konstytucyjnymi, których ochrony pragnie on dochodzić w trybie skargi konstytucyjnej, są przede wszystkim: prawo do zabezpieczenia społecznego oraz wolność wyboru i wykonywania zawodu. Przede wszystkim wskazać należy, iż z istoty tych praw i wolności wynika, że mogą one przysługiwać wyłącznie osobie fizycznej. Ich beneficjantem nie może być zatem osoba prawna, a takim właśnie statusem charakteryzuje się podmiot, który wystąpił ze skargą konstytucyjną. Sam ten fakt wystarcza dla uzasadnienia tezy, iż Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Rolników Indywidualnych „Solidarność˝ nie jest w niniejszej sprawie legitymowany do wniesienia skargi konstytucyjnej. Niezależnie jednak od powyższego wskazać należy, iż z treści skargi konstytucyjnej wynika, że skarżący Związek chciałby dochodzić w drodze skargi konstytucyjnej ochrony praw przysługujących innym podmiotom, tj. rolnikom. Nie budzi wprawdzie wątpliwości, iż celem działalności Związku jest m.in. działanie na rzecz ochrony praw oraz interesów ekonomicznych i socjalnych swoich członków, a więc rolników, jednakże podkreślić należy, iż nie oznacza to automatycznie, że zakres środków, jakie służą ochronie tych praw przysługujących Związkowi z jednej strony i jego członkom z drugiej, jest taki sam. Przykładem środka prawnego służącego ochronie naruszonych praw jest skarga konstytucyjna, która przysługuje wyłącznie temu podmiotowi, którego prawa lub wolności zostały naruszone. Jeżeli zatem w ocenie konkretnego rolnika (czy rolników) doszło faktycznie do naruszenia przysługujących mu praw, o których mowa we wniesionej skardze, to jest on jedynym podmiotem uprawnionym do wystąpienia z tym środkiem prawnym i żadna organizacja, stowarzyszenie czy inny związek, niezależnie od tego, czy posiadają osobowość prawną, czy też nie, nie mogą go w wykonywaniu tego prawa wyręczyć, czy też zastąpić.

Na zakończenie wskazać należy na niespełnienie jeszcze jednej z przesłanek skargi konstytucyjnej warunkującej jej merytoryczne rozpoznanie. Z brzmienia art. 79 ust. 1 Konstytucji wynika jednoznacznie, iż naruszenie przysługujących skarżącemu praw musi być konsekwencją uzyskania przez niego rozstrzygnięcia wydanego na podstawie zaskarżonego przepisu, a ponadto, zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, wniesienie skargi musi poprzedzać wyczerpanie drogi prawnej od tego rozstrzygnięcia. Wprawdzie ze skargi konstytucyjnej nie wynika, czy skarżący Związek uzyskał jakiekolwiek rozstrzygnięcie oparte na zaskarżonych przepisach, jednakże data wejścia w życie zaskarżonych przepisów (2 maja 2004 r.) przesądza o faktycznej niemożności spełnienia powyższego warunku.

Biorąc powyższe pod uwagę, należało orzec jak w sentencji.