W skardze konstytucyjnej Heleny D., sporządzonej przez pełnomocnika z urzędu, zakwestionowano zgodność z art. 71, art. 72 i art. 91 ust. 1 Konstytucji RP przepisów kodeksu postępowania cywilnego, “w zakresie regulującym postępowanie przed sądem oraz postępowanie egzekucyjne”. Wykonując zarządzenie sędziego Trybunału Konstytucyjnego wzywające do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej, pełnomocnik skarżącej sprecyzował, iż przedmiotem skargi czyni przepisy kodeksu postępowania cywilnego od art. 206 do art. 226 oraz art. 1025 i art. 1026 tej ustawy. Jako ostateczne orzeczenie, wydane na podstawie zaskarżonych przepisów, wskazano w skardze konstytucyjnej postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 21 września 2000 r. (sygn. I ACa 446/00), którym odrzucono zażalenie męża skarżącej – Ryszarda D. na postanowienie tego sądu w przedmiocie wznowienia postępowania. W uzasadnieniu skargi konstytucyjnej podniesiono zarzut braku ustawowej regulacji gwarantującej realizację prawa rodzin wielodzietnych do pomocy ze strony władz publicznych.

Postanowieniem z 20 lutego 2001 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. W uzasadnieniu tego postanowienia stwierdzono, iż w sprawie nie została spełniona podstawowa przesłanka warunkująca występowanie ze skargą konstytucyjną, jaką jest wskazanie ostatecznego orzeczenia wydanego w stosunku do skarżącej na podstawie zaskarżonych przepisów. Dołączone do skargi konstytucyjnej orzeczenia, w tym określone przez pełnomocnika skarżącej jako “ostateczne orzeczenie” postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 21 września 2000 r., wydane bowiem zostały wobec męża skarżącej. Odmawiając nadania skardze dalszego biegu Trybunał Konstytucyjny wskazał ponadto na oczywistą bezzasadność podniesionych zarzutów. Sformułowane w nich postulaty dokonania zmian w treści kodeksu postępowania cywilnego pozostają bowiem poza przedmiotem postępowania w sprawie skargi konstytucyjnej.

Zażalenie na powyższe rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego wniósł pełnomocnik skarżącej. Podniósł w nim, iż – stanowiąca podstawę odmowy nadania skardze dalszego biegu – przesłanka wskazania ostatecznego orzeczenia wydanego w sprawie skarżącej nie została expressis verbis wyrażona w ustawie. Przyznając, iż prawa skarżącej nie mogły zostać bezpośrednio naruszone orzeczeniem wydanym w sprawie męża skarżącej, pełnomocnik podkreślił, że na sytuację skarżącej oddziaływują skutki tego orzeczenia.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zażalenie pełnomocnika skarżącej nie może zostać uwzględnione.

Jak to już wskazywano w zaskarżonym postanowieniu Trybunału Konstytucyjnego, jedną z podstawowych przesłanek dopuszczalności występowania ze skargą konstytucyjną jest wskazanie ostatecznego orzeczenia, wydanego na podstawie zakwestionowanych w skardze przepisów, naruszającego konstytucyjne wolności, prawa albo obowiązki skarżącego. Spełnienie tego wymogu realizuje akcentowany wielokrotnie – zarówno w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, jak i w doktrynie prawa – subiektywny wymiar naruszenia konstytucyjnych praw, chronionych instytucją skargi konstytucyjnej (por. Z. Czeszejko-Sochacki, L. Garlicki, J. Trzciński, Komentarz do ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Warszawa 1999, s. 165). Powiązanie dopuszczalności występowania ze skargą konstytucyjną z koniecznością wskazania aktu zastosowania kwestionowanych przepisów wobec skarżącego stanowi jeden z podstawowych elementów polskiej regulacji instytucji skargi konstytucyjnej. To podmiot występujący ze skargą i podnoszący zarzut naruszenia jego konstytucyjnych wolności lub praw winien być adresatem orzeczenia (sądu albo organu administracji publicznej) wydanego na podstawie skarżonych przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego. Zależność ta wynika bezpośrednio z treści art. 79 ust. 1 Konstytucji RP, niezasadne jest więc w tej mierze stanowisko pełnomocnika, jakoby wymóg wskazania orzeczenia wydanego w sprawie skarżącej nie był wyrażony w przepisach określających zasady występowania ze skargą konstytucyjną.

Warto zauważyć w tym miejscu, iż pełnomocnik przyznaje, że podmiotem orzeczeń dołączonych do skargi konstytucyjnej był mąż skarżącej, sama zaś skarżąca ponosi jedynie skutki wydanych rozstrzygnięć. Jak to podkreślano w zaskarżonym postanowieniu tego rodzaju faktyczna zależność nie spełnia jednakże warunków, od których zależy dopuszczalność występowania ze skargą konstytucyjną. Konkretny charakter instytucji skargi konstytucyjnej wyznaczony jest zastrzeżeniem, iż to skarżący winien być podmiotem orzeczenia wydanego na podstawie zakwestionowanych przepisów i to naruszenie konstytucyjnych praw skarżącego legitymuje go do występowania w danej sprawie z takim środkiem ochrony.

Trybunał Konstytucyjny podtrzymuje także wyrażoną w zaskarżonym postanowieniu kwalifikację zarzutów podniesionych wobec przepisów kodeksu postępowania cywilnego. Nie precyzują one w jaki sposób obowiązujące unormowania tej ustawy naruszają wymienione w skardze przepisy Konstytucji RP; sprowadzają się zaś jedynie do sformułowania ogólnych postulatów de lege ferenda, których rozpoznanie w postępowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej nie jest możliwe.

W tym stanie rzeczy, uznając postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu za w pełni uzasadnione, należało nie uwzględnić zażalenia złożonego na to postanowienie.