W skardze konstytucyjnej Zdzisława Szramika z 20 stycznia 2005 r. zarzucono niezgodność art. 9 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) z art. 59 ust. 2 Konstytucji oraz niezgodność art. 9 § 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.; dalej: kodeks pracy) z art. 87 Konstytucji.

Skarga sformułowana została w oparciu o następujący stan faktyczny. Skarżący jest lekarzem zatrudnionym w Szpitalu Wojewódzkim Nr 2 w Rzeszowie i członkiem Zarządu Regionu Podkarpackiego Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Lekarzy.

Zgodnie z art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 1995 r. Nr 1, poz. 2 ze zm.; dalej: ustawa o przyroście wynagrodzeń) „pracownikom samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej przysługuje od 1 stycznia 2001 r. przyrost przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, nie niższy niż 203 zł miesięcznie, w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy łącznie ze skutkami wzrostu wszystkich składników wynagrodzenia, z zastrzeżeniem ust. 2” (przyrost w 2002 r. nie może być niższy niż kwota ustalona według podanego wzoru, tzn. 110 zł brutto). W wykonaniu powyższego przepisu ustawy 4 kwietnia 2001 r. zostało zawarte porozumienie pomiędzy związkami zawodowymi działającymi w Szpitalu Wojewódzkim Nr 2 w Rzeszowie a Dyrekcją Szpitala. Ustalono w nim (§ 1) przyznanie pracownikom Szpitala Wojewódzkiego kwoty 203 zł brutto, jako dodatkowego składnika miesięcznego wynagrodzenia w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2001 r. Określono także (§ 7), że podwyżka od 1 stycznia 2002 r. winna zostać rozdzielona na składniki wynagrodzenia, tj. wynagrodzenie zasadnicze, premię, wysługę lat itp. W dniu 16 lipca 2003 r. zostało zawarte porozumienie pomiędzy zakładowymi organizacjami związkowymi działającymi w Szpitalu Wojewódzkim Nr 2 w Rzeszowie i Dyrektorem Szpitala (dalej: porozumienie z 16 lipca 2003 r.) w sprawie włączenia do dotychczasowych wynagrodzeń pracowników wynagrodzeń przyznanych i wypłacanych za lata 2001 i 2002. Stwierdzono w nim (§ 1) „niemożliwość w chwili obecnej, z powodu trudnej sytuacji finansowej Szpitala, zrealizowania zawartych Porozumień w części dotyczącej rozdzielenia kwot podwyżki (w roku 2001 – miesięcznie 203 zł brutto oraz w roku 2002 – miesięcznie 110 zł brutto) na poszczególne dotychczasowe składniki wynagrodzenia”. Przyjęto (§ 1), że od 1 lipca 2003 r. „ogólna kwota podwyżki za rok 2001 i 2002, tj. 313 zł brutto miesięcznie nadal będzie wypłacana na dotychczasowych warunkach wszystkim pracownikom szpitala i zostanie włączona do dotychczasowego wynagrodzenia jako stały dodatkowy składnik wynagrodzenia zgodnie z § 6 ust. 2 Regulaminu wynagradzania obowiązującego w szpitalu (...)”. Porozumienia tego nie podpisały dwie działające w Szpitalu organizacje związkowe, w tym Odział Terenowy Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Lekarzy Szpitala Wojewódzkiego Nr 2, którego członkiem jest skarżący.

W konsekwencji skarżący wystąpił do Sądu Rejonowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie o zapłatę od pozwanego Szpitala Wojewódzkiego Nr 2 w Rzeszowie wyrównania wynagrodzenia za pracę oraz wyrównania nagrody jubileuszowej. Sąd wyrokiem z 22 czerwca 2004 r. (sygn. akt IV P. 1817/03) zasądził od pozwanego kwotę 6269, 24 zł tytułem wyrównania wynagrodzenia za pracę, począwszy od 1 stycznia 2001 r., oraz kwotę 609,09 zł tytułem wyrównania nagrody jubileuszowej, obie z ustawowymi odsetkami od 1 grudnia 2003 r. Sąd uznał, iż zgodnie z art. 4a ustawy o przyroście wynagrodzeń, na przyrost wynagrodzenia ma się złożyć podwyżka należności wypłacanych w sposób obligatoryjny i w ustalonej wysokości, obejmująca wynagrodzenie zasadnicze i wszystkie dodatki do wynagrodzenia w odpowiedniej proporcji. Sąd stwierdził przy tym, że podstawy takiej nie może stanowić § 1 porozumienia z 16 lipca 2003 r. Przyrost ten nie może bowiem polegać na wypłacaniu ogólnej kwoty podwyżki (miesięcznie 313 zł brutto) jako stałego dodatkowego składnika wynagrodzenia, gdyż w konsekwencji powodowałby faktyczną obniżkę wynagrodzenia skarżącego.

Apelację od powyższego wyroku złożył pozwany Szpital Wojewódzki Nr 2 w Rzeszowie. Sąd Okręgowy w Rzeszowie – Wydział IV Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 30 września 2004 r. (sygn. akt IV Pa 120/04) uznał apelację za uzasadnioną, zmienił w całości zaskarżony wyrok i oddalił powództwo. Sąd Okręgowy stwierdził, że „zaskarżone orzeczenie nie jest do zaakceptowania wskutek nieodniesienia się w żaden sposób przez Sąd Rejonowy do Postanowienia zawartego 16 lipca 2003 r.”. Sąd Okręgowy przypomniał, że porozumienie zawarte w myśl przepisów ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (Dz. U. Nr 55, poz. 236 ze zm.) stanowi źródło prawa pracy w rozumieniu art. 9 kodeksu pracy. W ocenie Sądu Okręgowego, skoro Porozumienie z 16 lipca 2003 r. „w zakresie wysokości zasadniczej podwyżki (miesięcznie: 203 zł brutto i 110 zł brutto) nie wykraczało poza granice przewidziane ustawą (o przyroście wynagrodzeń), nie można twierdzić, że naruszało ono strukturę wynagrodzeń przewidzianych tym unormowaniem”. Oznacza to, że skarżący „uzyskał wzrost o kwoty stanowiące niezbędne minimum” i dlatego „nie ma podstaw do przyznania mu wzrostu wynagrodzeń pozostałych składników wynagrodzenia”, gdyż „pozostawałoby to w sprzeczności z treścią zawartego Porozumienia”.

W skardze konstytucyjnej postawiono zarzut, że art. 9 § 1 kodeksu pracy w zakresie, w jakim traktuje „Porozumienie zbiorowe” za źródło prawa dla wszystkich pracowników zakładu pracy, w tym członków związku zawodowego, który „Porozumienia” tego nie podpisał, jest niezgodny z art. 59 ust. 2 Konstytucji, natomiast art. 9 § 2 kodeksu pracy w zakresie dotyczącym stosowania „Porozumienia zbiorowego” jako źródła prawa mniej korzystnego dla pracowników niż ustawa (art. 4a ustawy o przyroście wynagrodzeń) jest niezgodny z art. 87 Konstytucji.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 21 marca 2005 r. wezwano pełnomocnika skarżącego do usunięcia braków formalnych skargi przez, po pierwsze, wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa określone w art. 59 ust. 2 Konstytucji zostały – zdaniem skarżącego – naruszone przez art. 9 § 1 kodeksu pracy oraz wskazanie sposobu ich naruszenia. Po drugie zaś, wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa określone w art. 87 Konstytucji zostały – zdaniem skarżącego – naruszone przez art. 9 § 2 kodeksu pracy oraz wskazanie sposobu ich naruszenia.

W dniu 6 kwietnia 2005 r. pełnomocnik skarżącego skierował do Trybunału Konstytucyjnego pismo, w którym odniósł się do stwierdzonych braków formalnych skargi konstytucyjnej.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna jest środkiem ochrony konstytucyjnych wolności lub praw, służącym wyeliminowaniu z systemu prawnego przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, które stanowiły podstawę ostatecznego orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej. Ustawowym obowiązkiem skarżącego jest przy tym wskazanie, jakie przysługujące mu konstytucyjne prawa lub wolności i w jaki sposób – jego zdaniem – zostały naruszone przez zakwestionowane w skardze unormowanie (art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.; dalej: ustawa o TK). Ten ostatni wymóg należy odczytywać w związku z art. 32 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK. Wskazując naruszenie swych praw lub wolności, skarżący powinien równocześnie wykazać, na czym polega niekonstytucyjność zakwestionowanego przepisu, będącego źródłem tego naruszenia. Konieczne jest także uprawdopodobnienie, że niezgodność ta powoduje naruszenie praw skarżącego. Uprawdopodobnienie wymaga zatem wskazania przede wszystkim, jakie uprawnienie, mieszczące się w zakresie publicznego prawa podmiotowego, zostało naruszone.

Odnosząc się do zarzutu skarżącego, zgodnie z którym art. 9 § 2 kodeksu pracy narusza art. 87 Konstytucji, Trybunał Konstytucyjny uznaje oczywistą bezzasadność powołania tego przepisu ustawy zasadniczej jako wzorca kontroli w rozpatrywanej sprawie. Trybunał Konstytucyjny przypomina, że skarga konstytucyjna może być skutecznym środkiem wszczęcia postępowania przed Trybunałem tylko w wypadku, gdy skarżący z powołanego wzorca (przepisu Konstytucji) wywiedzie swoje prawa podmiotowe podlegające konstytucyjnej ochronie. Tymczasem powołany przez skarżącego jako wzorzec kontroli art. 87 Konstytucji nie kreuje po stronie obywateli żadnych praw ani wolności konstytucyjnych. Jest to przepis, który wymienia formy aktów, w jakich mogą być stanowione w Rzeczypospolitej Polskiej normy prawne o charakterze powszechnie obowiązującym (źródła prawa). Obliguje zatem organy władzy publicznej do realizacji przyznanych im kompetencji prawotwórczych jedynie w formach konstytucyjnie określonych.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia przez art. 9 § 1 kodeksu pracy art. 59 ust. 2 Konstytucji, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że w sprawie nie doszło do prawidłowego uzupełnienia braków formalnych skargi. W wykonaniu zarządzenia sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 21 marca 2005 r., pełnomocnik skarżącego, w piśmie z 6 kwietnia 2005 r. (data nadania) nie wskazał, jakie konstytucyjne wolności lub prawa skarżącego, określone w art. 59 ust. 2 Konstytucji, zostały – jego zdaniem – naruszone, a tym samym nie wskazał sposobu ich naruszenia. Pełnomocnik skarżącego ograniczył argumentację do uznania, iż „stanowisko Sądu (tzn. przyjęcie porozumienia z 16 lipca 2003 r. za podstawę rozstrzygnięcia w sprawie skarżącego) narusza prawo Związku Zawodowego Lekarzy do zawierania porozumień zbiorowych (art. 59 ust. 2 Konstytucji)”. Trybunał Konstytucyjny podkreśla raz jeszcze, iż to osoba wnosząca skargę ma być podmiotem (adresatem) konstytucyjnej wolności lub prawa, którego naruszenie zarzuca. W konsekwencji legitymacja do wniesienia skargi konstytucyjnej przysługuje również organizacji, ale tylko wówczas, gdy zarzut dotyczy naruszenia wolności lub praw tej organizacji, a nie poszczególnych jej członków. Trybunał Konstytucyjny zwraca także uwagę, że uzupełniając ten brak formalny skargi konstytucyjnej, pełnomocnik dowodzi naruszenia art. 59 ust. 2 Konstytucji przez art. 9 § 2 kodeksu pracy, gdy tymczasem, co wynika z petitum i uzasadnienia skargi, zarzut niezgodności z tym wzorcem kontroli został postawiony art. 9 § 1 kodeksu pracy.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, działając na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, orzeka się jak w sentencji.