W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 1 marca 2023 r. (data nadania) B.N. (dalej: skarżąca), reprezentowana
przez pełnomocnika z wyboru, wystąpiła z żądaniem przytoczonym w komparycji niniejszego postanowienia.
Skarga konstytucyjna została wniesiona na tle następującego stanu faktycznego.
Wobec skarżącej zostało wszczęte postępowanie egzekucyjne z nieruchomości będącej jej własnością (sygn. […]). Komornik Sądowy
przy Sądzie Rejonowym dla w W. 24 lutego 2022 r. dokonał opisu i oszacowania tej nieruchomości. Zdaniem skarżącej, była to
czynność sprzeczna z prawem, oparta o nierzetelny operat szacunkowy i powodująca rażące zaniżenie wartości nieruchomości (o
niemal 500% w porównaniu z operatem prywatnym sporządzonym na zlecenie skarżącej).
Skarga skarżącej na tę czynność komornika została oddalona postanowieniem referendarza sądowego w Sądzie Rejonowym w W. II
Wydział Cywilny z 22 sierpnia 2022 r. (sygn. akt […]; dalej: postanowienie referendarza).
Po rozpoznaniu skargi skarżącej, powyższe orzeczenie zostało utrzymane w mocy postanowieniem Sądu Rejonowego w W. II Wydział
Cywilny z 22 listopada 2022 r. (sygn. akt […]; dalej: postanowienie Sądu Rejonowego). W uzasadnieniu tego orzeczenia stwierdzono,
że zarzuty skarżącej były niezasadne, a opis i oszacowanie wraz z operatem zostały sporządzone w zgodzie z przepisami prawa.
W uzasadnieniu skargi konstytucyjnej skarżąca wskazała, że „opis i oszacowanie nieruchomości w toku egzekucji z nieruchomości
ma istotny wpływ na sytuację majątkową zarówno dłużnika, jak i wierzyciela. Rozstrzygnięcie sądu o skardze na tę czynność
jest orzeczeniem o prawach majątkowych tych podmiotów”. Wobec tego niezapewnienie „możliwości pełnej dwuinstancyjnej sądowej
kontroli prawidłowości opisu i oszacowania nieruchomości jest sprzeczne z konstytucyjną gwarancją prawa do ochrony praw majątkowych”
(s. 18 skargi).
Zdaniem skarżącej, prawo do sądu „jest w tych przypadkach niekompletne, a jego ograniczenie nie wynika z dozwolonych konstytucyjnie
przesłanek” (s. 21 skargi). „Wyłączenie możliwości rozstrzygania w przedmiocie skargi na opis i oszacowanie przez dwie instancje
sądowe, przesądza o niezrealizowaniu postulatu sprawiedliwości proceduralnej oraz zapewnienia pełnej drogi sądowej w odniesieniu
do postępowania egzekucyjnego, w zakresie w jakim w postępowaniu tym dochodzi do władczego i jednostronnego określania wartości
prawa własności dłużnika” (s. 38 skargi).
Ponadto stopień „niedookreśloności regulacji prawnej kompetencji referendarzy w zakresie w jakim co do zasady nie sprawują
oni wymiaru sprawiedliwości jest tak znaczny, że uniemożliwia prawidłową wykładnię i stosowanie przepisów, w zakresie w jakim
przy orzekaniu przez referendarzy dochodzi do ustalenia sytuacji (praw i obowiązków) podmiotów prawa (dłużnika w postępowaniu
egzekucyjnym)”. Zdaniem skarżącej, „mimo ugruntowania roli referendarzy w systemie prawa procesowego, przepisy, w zakresie
w jakim nie wyłączają w sposób jasny i precyzyjny możliwości orzekania przez referendarzy w zakresie praw podmiotowych, naruszają
zasady prawidłowej legislacji” (s. 45 skargi).
Skarżąca podkreśliła, że „opis i oszacowanie (normowana materia) dotyczy ściśle prawa własności a dodatkowo przepisy umożliwiające
referendarzom orzekanie w tych sprawach dotyczą prawa do sądu, a więc dwóch zasadniczych konstytucyjnych wolności i praw”
(s. 46 skargi).
Kwestionowana regulacja stanowi także przejaw „nierównego ukształtowania” procedury cywilnej w sprawach odnoszących się do
praw podmiotowych (a w szczególności prawa własności). W postępowaniu rozpoznawczym skargi na orzeczenie referendarza są rozpoznawane
przez dwa sądy oddzielone funkcjonalnie, podczas gdy w postępowaniu egzekucyjnym – tylko przez jeden sąd (por. s. 47-48 skargi).
Trybunał Konstytucyjny postanowieniem z 5 kwietnia 2023 r. na podstawie art. 79 ust. 1 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r.
o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. z 2019 r. poz. 2393) wstrzymał wykonanie postanowienia
Sądu Rejonowego.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 5 kwietnia 2023 r. skarżąca została wezwana do usunięcia braków formalnych
skargi przez: 1) doręczenie poświadczonej za zgodność z oryginałem kopii potwierdzenia odbioru postanowienia Sądu Rejonowego;
2) doprecyzowanie przedmiotu kontroli wskazanego w punkcie 2 petitum skargi (przez dokładne wskazanie, w stosunku do których przepisów i w jakim zakresie domaga się ona stwierdzenia niezgodności
z Konstytucją); 3) precyzyjne wskazanie naruszonych konstytucyjnych wolności lub praw; 4) określenie sposobu tego naruszenia;
5) ewentualne uzupełnienie uzasadnienia skargi.
Skarżąca ustosunkowała się do powyższego zarządzenia w piśmie z 26 kwietnia 2023 r. (data nadania), przedstawiając dodatkowe
wyjaśnienia oraz składając żądany przez Trybunał dokument.
Odnosząc się do punktu 2 petitum skargi, skarżąca podkreśliła, że należy łącznie rozpatrywać pozycję ustrojową referendarzy sądowych i ukształtowanie procedury
regulującej postępowania, w których dochodzi do wymiaru sprawiedliwości (s. 1 pisma). Równocześnie jednak – odpowiadając na
wezwanie Trybunału – doprecyzowała, że wnosi o stwierdzenie niekonstytucyjności:
1) art. 7673a ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2021 r. poz. 1805, ze zm.; dalej: k.p.c.) w
zakresie, w jakim:
a) „nie przewiduje dwuinstancyjnej sądowej kontroli rozstrzygnięcia referendarza sądowego orzekającego w postępowaniu w przedmiocie
skargi na opis i oszacowanie nieruchomości, w którym dochodzi do sprawowania wymiaru sprawiedliwości poprzez władcze określenie
wartości prawa własności”;
b) „w sposób nierówny kształtuje pozycję podmiotów należących do tej samej klasy, tj. podmiotów wobec których w ramach sprawowania
wymiaru sprawiedliwości orzeka się o ich majątkowych prawach podmiotowych, inaczej w postępowaniu rozpoznawczym, a inaczej
w postępowaniu egzekucyjnym”;
2) art. 759 § 11 k.p.c. w zakresie, w jakim „nie wyłącza możliwości orzekania przez referendarza sądowego w postępowaniu w przedmiocie skargi
na opis i oszacowanie, w którym dochodzi do sprawowania wymiaru sprawiedliwości poprzez władcze określenie wartości prawa
własności”;
3) art. 2 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2020 r. poz. 2072, ze zm.) w
zakresie, w jakim „nie definiuje pojęcia wymiaru sprawiedliwości, co skutkuje nieprecyzyjnym określeniem granic kompetencji
referendarzy sądowych, w tym prowadzi do możliwości orzekania w sprawach, w których orzeka się o prawach podmiotowych stron
postępowania, przez referendarzy sądowych” (s. 2 pisma).
Równocześnie skarżąca wskazała, że pozostałe przepisy wymienione w punkcie 2 petitum skargi „nie mogą, same w sobie, być uznane za niekonstytucyjne, gdyż ich treść, rozpatrywana samodzielnie, nie jest niekonstytucyjna”.
Zwróciła jednak uwagę, że przepisy te „mogą wspierać twierdzenia skargi” (s. 3 pisma).
Jako naruszone prawa konstytucyjne skarżąca wskazała: prawo do sądu (w zakresie sprawiedliwości proceduralnej oraz zasad
prawidłowej legislacji), prawo do równego traktowania (w zakresie środków zaskarżenia od orzeczeń referendarzy sądowych, przysługujących
w postępowaniu rozpoznawczym i egzekucyjnym) oraz prawo do ochrony majątkowego prawa własności (por. s. 3-4 pisma).
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Stosownie do art. 61 ust. 1 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym
(Dz. U. z 2019 r. poz. 2393; dalej: u.o.t.p.TK) skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym.
Trybunał wydaje postanowienie o nadaniu skardze konstytucyjnej dalszego biegu, gdy spełnia ona określone przez prawo wymagania.
2. Trybunał Konstytucyjny ustalił, że w skardze konstytucyjnej podniesiono dwa powiązane ze sobą problemy:
– kompetencje referendarzy do orzekania w przedmiocie skarg na opis i oszacowanie nieruchomości przez komornika sądowego oraz
– brak środka zaskarżenia od orzeczenia sądu rozpoznającego skargę na tego typu postanowienia referendarza „do innego sądu
oddzielonego funkcjonalne” (brak „dwuinstancyjnej sądowej kontroli rozstrzygnięcia referendarza”).
Pierwszą z powyższych kwestii skarżąca wiąże z niekonstytucyjnością art. 759 § 11 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2021 r. poz. 1805, ze zm.; obecnie: Dz. U. z
2023 r. poz. 1550, ze zm.; dalej: k.p.c.) i art. 2 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych
(Dz. U. z 2020 r. poz. 2072, ze zm.; obecnie: Dz. U. z 2024 r. poz. 334, ze zm.). Drugą łączy zaś z art. 7673a k.p.c. (a zwłaszcza z § 3 tego przepisu).
W piśmie z 26 kwietnia 2023 r. (data nadania) skarżąca wyjaśniła, że nie domaga się stwierdzenia niekonstytucyjności pozostałych
przepisów wskazanych w petitum skargi. Ich powołanie miało na celu wzmocnienie uzasadnienia sformułowanych w skardze zarzutów.
3. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że skarga spełnia przesłanki nadania jej dalszego biegu w odniesieniu do pierwszego
z sygnalizowanych w niej problemów konstytucyjnych (por. punkt 1 postanowienia).
4. W pozostałym zakresie (dotyczącym niezaskarżalności postanowienia sądu w przedmiocie skargi na orzeczenie referendarza
w sprawach dotyczących opisu i oszacowania nieruchomości) nie jest to natomiast możliwe.
Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji, w skardze konstytucyjnej można kwestionować jedynie przepisy, które były podstawą ostatecznego
orzeczenia o określonych konstytucyjnych wolnościach lub prawach skarżącego. Dopuszczalność złożenia skargi jest więc bezpośrednio
uzależniona od tego, czy w stanie faktycznym sprawy skarżącego występuje określona w tym przepisie korelacja między ostatecznym
orzeczeniem, naruszonymi konstytucyjnymi wolnościami lub prawami oraz zaskarżonymi przepisami. W niniejszej sprawie warunek
ten nie został spełniony.
Orzeczenie, w związku z którym skarżąca zainicjowała niniejsze postępowanie (postanowienie Sądu Rejonowego w W. II Wydział
Cywilny z 22 listopada 2022 r., sygn. akt […]), dotyczyło skargi na orzeczenie referendarza sądowego w sprawie opisu i oszacowania.
Nie zawierało ono natomiast ostatecznego rozstrzygnięcia (w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji) w sprawie dopuszczalności
dalszej drogi odwoławczej od wydanego rozstrzygnięcia (kontroli tego orzeczenia przez inny sąd).
W konsekwencji skarga w zakresie dotyczącym zarzutu braku takiej procedury ma charakter abstrakcyjny. W stanie faktycznym,
na tle którego złożono skargę, zamknięcie skarżącej drogi do drugiej instancji sądowej nie zmaterializowało się w sposób wymagany
w art. 79 ust. 1 Konstytucji – w formie ostatecznego orzeczenia naruszającego te prawa skarżącej.
W tej części skarga konstytucyjna jest również dotknięta brakami nieusuwalnymi dotyczącymi przedmiotu kontroli – art. 7673a k.p.c. „w zakresie, w jakim nie przewidywał środka zaskarżenia na postanowienie sądu w sprawie skargi na orzeczenie referendarza
do innego sądu oddzielonego funkcjonalnie” („dwuinstancyjnej kontroli sądowej” orzeczenia referendarza), nie miał zastosowania
w sprawie skarżącej. Tym bardziej nie był więc podstawą orzeczenia, w związku z którym złożono skargę konstytucyjną (orzeczenie
to zostało bowiem wydane w wyniku rozpoznania skargi na postanowienie referendarza, a nie w wyniku zażalenia na postanowienie
sądu w sprawie postanowienia referendarza).
Powyższa ocena ma podstawy w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, zgodnie z którym kwestionowanie braku środka odwoławczego
w skardze konstytucyjnej jest możliwe pod warunkiem uzyskania ostatecznego orzeczenia, potwierdzającego jego niedopuszczalność
w konkretnej sprawie skarżącego (np. postanowienia o odrzuceniu zażalenia – por. zwłaszcza postanowienie pełnego składu Trybunału
z 10 marca 2015 r., sygn. SK 65/13, OTK ZU nr 3/A/2015, poz. 35; a wśród najnowszych – np. postanowienie z 12 maja 2021 r.,
sygn. SK 114/20, OTK ZU A/2021, poz. 26).
W związku z powyższym – na podstawie art. 61 ust. 4 pkt 1 u.o.t.p.TK – należało postanowić jak w punkcie 2 sentencji.
Na podstawie art. 61 ust. 5 u.o.t.p.TK skarżącej przysługuje prawo do wniesienia zażalenia na punkt 2 postanowienia o odmowie
nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w terminie 7 dni od dnia jego doręczenia.
Strona korzysta z plików cookies w celu realizacji usług. Możesz określić warunki przechowywania lub dostępu do plików cookies w Twojej przeglądarce.