W skardze konstytucyjnej z 14 lipca 2004 r. (data nadania skargi w urzędzie pocztowym) skarżąca spółka jawna M. Garcarzyk, S. Wawer, L. Pilarczyk zakwestionowała zgodność z Konstytucją przepisów zawartych w dwóch aktach normatywnych. Przepisom § 27 w zw. z § 13 rozporządzenia Ministra Finansów z 15 grudnia 1999 r. w sprawie podatku akcyzowego (Dz. U. Nr 105, poz. 1197, ze zm.; dalej: rozporządzenie) zarzucono niezgodność z art. 2, art. 7, art. 31, art. 64, art. 84, art. 92 oraz art. 217 Konstytucji. Jej istoty upatruje skarżąca w tym, iż kwestionowane przepisy rozporządzenia wkraczają w sferę wyłączności ustawowej. W skardze sformułowano następnie zastrzeżenia pod adresem przepisów konstruujących delegację ustawową do wydania zaskarżonego rozporządzenia, zarzucając im nadmierną lapidarność, której skutkiem było także wadliwe i nieprecyzyjne określenie w treści rozporządzenia danych, jakie winna zawierać faktura wystawiana przez podatnika podatku akcyzowego. Skarżąca powołała się również na treść wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2002 r. (sygn. P 7/00), w którym stwierdzono niezgodność z art. 217 Konstytucji przepisu rozporządzenia Ministra Finansów z 5 stycznia 1998 r., zawierającego – zdaniem skarżącej – analogiczne rozwiązania prawne jak zaskarżone rozporządzenie.

W odniesieniu do art. 257 w zw. z art. 252 § 2 i art. 220 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270; dalej: p.p.p.s.a.) skarżąca sformułowała zarzut naruszenia art. 32 oraz art. 45 Konstytucji. Polegać ma ono na dyskryminacji osób i podmiotów gospodarczych, które nie dysponują dostatecznymi środkami na opłacenie skargi kasacyjnej, wywołanej nałożeniem na te osoby rygoryzmu formalnego w postaci obowiązku składania wniosku o przyznanie pomocy publicznej na ściśle określonym formularzu, z pominięciem procedury konwalidacyjnej przewidzianej w art. 49 § 1 tej ustawy.

Skarga konstytucyjna została sformułowana w związku z następującą sprawą. Decyzjami Inspektora Urzędu Kontroli Skarbowej w Katowicach został określony wobec skarżącej podatek akcyzowy za 2000 r. Rozstrzygnięcia organu I instancji zostały następnie utrzymane w mocy decyzjami Izby Skarbowej w Katowicach z 24 czerwca 2002 r. oraz z 18 lipca 2002 r. Skargi skarżącej na te decyzje zostały oddalone wyrokami Naczelnego Sądu Administracyjnego, odpowiednio – z 23 września 2003 r. (sygn. akt I SA/Ka 1894/02) oraz z 31 marca 2003 r. (sygn. akt I SA/Ka 2077/02). Po ich doręczeniu skarżącej, skierowała ona wnioski do Rzecznika Praw Obywatelskich o wniesienie od nich rewizji nadzwyczajnej do Sądu Najwyższego. W piśmie z 1 października 2003 r. Rzecznik Praw Obywatelskich poinformował skarżącą, że nie znajduje podstaw do zaskarżenia wyroku z 31 marca 2003 r., natomiast w późniejszym piśmie z 22 grudnia 2003 r. poinformował skarżącą o możliwości wniesienia skargi kasacyjnej do Naczelnego Sądu Administracyjnego od wyroku tego sądu z 23 września 2003 r. Po złożeniu przez pełnomocnika skarżącej skargi kasacyjnej, został on wezwany do uiszczenia wpisu, w odpowiedzi na co, złożył on wniosek o zwolnienie z tego obowiązku. Następnie, postanowieniem z 29 marca 2004 r. (sygn. akt FSK 139/04), Naczelny Sąd Administracyjny odrzucił skargę kasacyjną, w uzasadnieniu wskazując, iż wniosek skarżącej o zwolnienie od obowiązku uiszczenia wpisu nie czynił zadość wymaganiom art. 252 § 2 p.p.p.s.a., albowiem nie został złożony na urzędowym formularzu według ustalonego wzoru. Zgodnie z art. 257 p.p.p.s.a. wniosek o przyznanie prawa pomocy, który nie został złożony na urzędowym formularzu pozostawia się bez rozpoznania. Zażalenie skarżącej na powyższe orzeczenie zostało oddalone postanowieniem Naczelnego Sądu Administracyjnego z 17 maja 2004 r.

Skarżąca podkreśliła w skardze konstytucyjnej, iż orzeczeniem naruszającym jej prawa w zakresie dotyczącym przepisów rozporządzenia jest wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 23 września 2003 r., natomiast w zakresie dotyczącym przepisów p.p.p.s.a. – postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z 29 marca 2004 r.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 7 września 2004 r. wezwano pełnomocnika skarżącej do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej, m.in. przez wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa skarżącej zostały naruszone przez zakwestionowane w skardze przepisy rozporządzenia oraz p.p.p.s.a.

W piśmie pełnomocnika skarżącej z 22 września 2004 r. przedstawiono argumenty wskazujące na naruszenie art. 64 ust. 1 i ust. 3 Konstytucji, polegające na pozaustawowej ingerencji, godzącej w istotę prawa własności skarżącej. Ponadto skarżąca zwróciła uwagę, że wspólnicy tworzący podmiot wnoszący skargę uiścili podatek akcyzowy dwukrotnie, raz w cenie towaru zapłaconej sprzedawcy, a ponownie na podstawie wydanych decyzji wymiarowych. W odniesieniu do zarzutu naruszenia Konstytucji przez przepisy p.p.p.s.a., skarżąca ponowiła zarzut nieuzasadnionego niczym rygoryzmu formalnego, jak również wskazała na nieprawidłowe zróżnicowanie sytuacji obywateli, w zależności od posiadanych przez nich zasobów finansowych.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna jest środkiem ochrony konstytucyjnych wolności lub praw, który służy derogowaniu przepisów ustaw lub innych aktów normatywnych, stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej. Zasady korzystania z tego środka prawnego precyzuje ustawa z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym. Zgodnie z art. 46 ust. 1 tej ustawy, warunkiem dopuszczalności wystąpienia ze skargą konstytucyjną jest doprowadzenie przez skarżącego do wyczerpania drogi prawnej przysługującej w sprawie, w związku z którą sformułowana została skarga konstytucyjna. Wymóg ten stanowi gwarancję, iż orzeczenie, z którym wiąże skarżący zarzut naruszenia jego konstytucyjnych praw lub wolności, w istocie nabrało waloru ostateczności, koniecznego w świetle art. 79 ust. 1 Konstytucji. W szerszej perspektywie, zapewnia on respektowanie założonego przez prawodawcę subsydiarnego i szczególnego charakteru skargi konstytucyjnej, jako środka ochrony wolności i praw. Niezależnie od powyższego, zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, nałożony został na skarżącego wymóg wskazania, jakie konstytucyjne wolności lub prawa, i w jaki sposób – jego zdaniem – zostały naruszone przez zakwestionowane unormowanie. Obowiązkiem skarżącego jest przy tym nie tylko wskazanie określonego rodzaju naruszonego prawa lub wolności, ale również sformułowanie argumentów, które uprawdopodobnią postawiony zarzut niekonstytucyjności kwestionowanych przepisów.

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, w przypadku niniejszej skargi konstytucyjnej opisane wyżej przesłanki dopuszczalności skargi konstytucyjnej nie zostały spełnione. W odniesieniu do zarzutu niekonstytucyjności przepisów rozporządzenia stwierdzić należy, że skarżąca nie dopełniła wymogu wyczerpania przysługującej w sprawie drogi prawnej. Zgodnie z wyjaśnieniem zawartym w skardze konstytucyjnej, zarzut naruszenia konstytucyjnych praw przez przepisy rozporządzenia wiąże skarżąca z wydaniem przez Naczelny Sąd Administracyjny wyroku z 23 września 2003 r. (sygn. akt I SA/Ka 1894/02). Abstrahując od oceny merytorycznej zasadności przypisywania temu właśnie orzeczeniu waloru rozstrzygnięcia ingerującego w prawa skarżącej, stwierdzić należy, iż nie może być ono uznane za spełniające przesłankę, o której mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Z treści dołączonych do skargi konstytucyjnej dokumentów wynika bowiem, że skarżąca skierowała na ten wyrok skargę kasacyjną, która następnie została odrzucona postanowieniem Naczelnego Sądu Administracyjnego z 29 marca 2004 r. Przesłanką takiego rozstrzygnięcia było stwierdzenie przez Sąd, iż skarżąca nie dotrzymała 7-dniowego terminu do uiszczenia wpisu od złożonej skargi kasacyjnej. Podjęte natomiast przez skarżącą działania zmierzające do uzyskania zwolnienia od obowiązku uiszczenia wpisu nie czyniły zadość wymaganiom określonym w art. 252 § 2 p.p.p.s.a. Tym samym, stwierdzić należy, iż skarżąca nie dopełniła ustawowej przesłanki wyczerpania przysługującej w sprawie drogi prawnej, wnosząc skargę kasacyjną nie doprowadziła bowiem do wydania w tym przedmiocie merytorycznego rozstrzygnięcia sądowego. Tylko takie zaś wyczerpanie drogi prawnej może być w świetle art. 46 ust. 1 ustawy o TK uznane za spełniające wskazany tam wymóg, jednocześnie nadające walor ostateczności (art. 79 ust. 1 Konstytucji) orzeczeniu, z wydaniem którego wiąże skarżący zarzut naruszenia swoich praw. W dotychczasowym orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego w sprawie skargi konstytucyjnej podkreślano bowiem, że w sprawach, w których możliwe jest skorzystanie przez skarżącego ze środka odwoławczego od wydanego orzeczenia, dla uznania drogi prawnej za wyczerpaną nie jest wystarczające uzyskanie jakiegokolwiek rozstrzygnięcia wydanego na skutek tak wniesionego środka. Dla spełnienia przesłanek skargi konstytucyjnej konieczne jest wniesienia tego środka zgodnie z przepisami prawa i uzyskanie wskutek tego merytorycznego rozstrzygnięcia sądowego (zob. np. postanowienie TK z 21 października 2003 r., sygn. Ts 53/03, OTK ZU nr 4/B/2003, poz. 233). Ponieważ w niniejszej sprawie skarga kasacyjna nie była przedmiotem merytorycznego rozpoznania przez Naczelny Sąd Administracyjny przyjąć należy, iż warunek wyczerpania drogi prawnej nie został przez skarżącą spełniony, ta zaś okoliczność czyni skargę konstytucyjną (w omawianym tu zakresie jej przedmiotu) niedopuszczalną.

W odniesieniu natomiast do zarzutu niekonstytucyjności przepisów p.p.p.s.a. stwierdzić należy, iż sformułowane przez skarżącą zarzuty nie spełniają wymogu wskazania sposobu, w jaki zaskarżona regulacja godzi w jej konstytucyjne wolności lub prawa. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego argumentacja skargi, mająca potwierdzać tezę o naruszeniu konstytucyjnego prawa skarżącej do sądu oraz zasady równości jest oczywiście bezzasadna. Skarżąca nie wyjaśnia, w jaki sposób ustanowienie formalnego wymogu złożenia wniosku o przyznanie prawa pomocy na urzędowym formularzu prowadzi do naruszenia konstytucyjnego prawa do sądu lub godzi w zasadę równości. Nie sposób przyjąć, iż samo uzależnienie podjęcia przez sąd rozstrzygnięcia w tym przedmiocie od dopełnienia przez skarżącą powyższego wymogu formalnego może stanowić źródło tego rodzaju naruszeń. Należy zauważyć, iż wymóg określony w art. 252 § 2 p.p.p.s.a. stanowi formalną gwarancję wskazania przez stronę wszystkich okoliczności koniecznych do merytorycznej oceny zasadności przyznania jej prawa pomocy. Za oczywiście bezzasadny uznany być musi także zarzut naruszenia kwestionowaną regulacją p.p.p.s.a. konstytucyjnej zasady równości, skoro obowiązek określony w art. 252 § 1 i § 2 p.p.p.s.a. został nałożony w jednakowym stopniu na każdy podmiot ubiegający się o przyznanie pomocy prawnej.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, działając na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.), orzeka się jak w sentencji.