W skardze konstytucyjnej skarżący zakwestionowali zgodność art. 42 i art. 48 ust. 2 ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (tekst jednolity z 1994 r. Dz.U. Nr 49, poz. 196 ze zm.) z art. 21 ust. 2 Konstytucji RP. Jako ostateczne rozstrzygnięcie wydane na podstawie zaskarżonych przepisów, skarżący wskazali pisma z 12 i 20 czerwca 2000 r., w których Dyrektor Biura Orzecznictwa Sądu Najwyższego oraz Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego poinformowali skarżących o braku podstaw do wniesienia rewizji nadzwyczajnej od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 6 października 1999 r. (sygn. akt II SA 821-822/99). Wyrokiem tym Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę skarżących na decyzję Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z 10 marca 1999 r. (Nr NR.ge.051/641-12/98).

Postanowieniem z 15 listopada 2000 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze dalszego biegu. W uzasadnieniu postanowienia stwierdzono, iż skarga wniesiona została z przekroczeniem trzymiesięcznego terminu do występowania ze skargą konstytucyjną (art. 46 ust. 1 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym). Termin ten bowiem rozpoczął bieg od dnia doręczenia skarżącym ostatecznego orzeczenia wydanego na podstawie zakwestionowanych przepisów. Trybunał Konstytucyjny stwierdził zaś, że w niniejszej sprawie orzeczeniem tym był wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 6 października 1999 r. Ponieważ doręczenie tego wyroku skarżącym nastąpiło 23 grudnia 1999 r., zaś skarga konstytucyjna skierowana została do Trybunału Konstytucyjnego 10 sierpnia 2000 r., stwierdzić należało przekroczenie ustawowego terminu, w jakim dopuszczalne jest występowanie ze skargą konstytucyjną. Ponadto Trybunał Konstytucyjny uznał, że sformułowane w skardze konstytucyjnej zarzuty o niekonstytucyjności art. 42 i art. 48 ust. 2 ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska mają charakter postulatów de lege ferenda, te zaś pozostają poza zakresem właściwości Trybunału Konstytucyjnego.

Zażalenie na powyższe rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego wniósł pełnomocnik skarżących. Zakwestionował stanowisko Trybunału Konstytucyjnego co do odmowy uznania za ostateczne rozstrzygnięcie pism informujących skarżących o braku podstaw do wniesienia rewizji nadzwyczajnej. W związku z tym zwrócił się o uznanie, że termin do wniesienia skargi konstytucyjnej został dotrzymany, alternatywnie zaś o przywrócenie terminu do wniesienia skargi. Ponadto wskazał, iż wadliwość zaskarżonych przepisów ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska winna zostać usunięta w drodze ich zmiany. Sam zaś zarzut niekonstytucyjności został – zdaniem pełnomocnika skarżących – przedstawiony w sposób wystarczający dla ustosunkowania się do niego przez uczestników postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zażalenie pełnomocnika skarżących nie może zostać uwzględnione.

Trybunał Konstytucyjny podtrzymuje w pełni stanowisko zaprezentowane w zaskarżonym postanowieniu. Zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym “skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia”. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, zasadnie przyjęto w zaskarżonym postanowieniu, iż warunek wyczerpania drogi prawnej oznaczał w sprawie skarżących konieczność doprowadzenia do wydania wyroku przez Naczelny Sąd Administracyjny, którego przedmiotem była ocena zgodności z prawem decyzji Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z 10 marca 1999 r. dotyczącej klasyfikacji gruntów. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 6 października 1999 r. stanowił więc w sprawie skarżących ostateczne orzeczenie wydane na podstawie zakwestionowanych w skardze przepisów ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego w świetle cytowanego przepisu ustawy o Trybunale Konstytucyjnym nie jest dopuszczalne przyjęcie takiej interpretacji, zgodnie z którą skarżący mogliby alternatywnie wskazywać jedną z form orzeczeń w nim wymienionych, jako podstawę kierowania skargi konstytucyjnej. Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podkreślał w swoim orzecznictwie, że kolejność wyliczonych przez ustawodawcę form ostatecznych orzeczeń nie ma charakteru przypadkowego. Oddaje ona intencję prawodawcy nadania priorytetowego charakteru prawomocnym wyrokom sądowym, akcentując jednocześnie rolę sądów, jako organów państwa w pierwszej kolejności powołanych do ochrony praw i wolności. Skarżący winni więc w konkretnej sprawie skorzystać z tych środków prawnych, które doprowadzą do wydania w niej prawomocnego wyroku sądowego. Rozstrzygnięcie sprawy takim wyrokiem realizuje konstytucyjną przesłankę wydania w sprawie ostatecznego orzeczenia, podjętego na podstawie kwestionowanych w skardze przepisów ustawy, bądź innego aktu normatywnego. Od dnia doręczenia skarżącym takiego orzeczenia rozpoczyna bieg 3–miesięczny termin do złożenia skargi konstytucyjnej, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Dla problemu dochowania terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej, dalsze działania podejmowane przez skarżących, zmierzające do wzruszenia takiego prawomocnego wyroku (np. w drodze rewizji nadzwyczajnej), nie mają znaczenia prawnego. Skarżący podejmując je, winni więc brać pod uwagę, że ryzykują tym samym utratę możliwości wystąpienia ze skargą konstytucyjną wskutek upływu czasu, w jakim prawnie dopuszczalne jest korzystanie z tego środka prawnego.

Trybunał Konstytucyjny podtrzymuje również wyrażany w dotychczasowym orzecznictwie pogląd, iż na gruncie przepisów ustawy o Trybunale Konstytucyjnym nie jest dopuszczalne przywrócenie terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej (por. np. postanowienie z 5 października 1999 r., sygn. Ts 74/99, OTK ZU Nr 7/1999, poz. 206, s. 986). Termin ten ma charakter materialnoprawny, wyznacza on czasową granicę dla podjęcia przez skarżących czynności proceduralnej, niezbędnej (choć niewystarczającej) do wywołania skutku w postaci stwierdzenia niekonstytucyjności kwestionowanych przepisów. Naruszenie tego terminu wyłącza możliwość merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej. Z uwagi na okoliczność, że skarga konstytucyjna nie ma charakteru zwykłej czynności procesowej, dokonywanej w normalnym toku instancji, ustawowo określony termin do jej wniesienia ma charakter terminu zawitego i nie ma możliwości jego przywrócenia. Nie mają bowiem w tym przypadku zastosowania przepisy kodeksu postępowania cywilnego o możliwości przywrócenia terminu procesowego, w szczególności zaś art. 168 § 1 kodeksu postępowania cywilnego.

Trybunał Konstytucyjny podtrzymuje także stanowisko wyrażone w zaskarżonym postanowieniu odnośnie oceny charakteru zarzutów zgłoszonych pod adresem art. 42 i art. 48 ust. 2 ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska. Mają one charakter postulatów, zmierzających do uzupełnienia dotychczasowej treści tych przepisów o nowe uregulowania. Uwzględniając charakter działań kontrolnych realizowanych przez Trybunał Konstytucyjny, zwłaszcza zaś cel prowadzonego postępowania, jakim jest wyeliminowanie z systemu prawnego unormowań niezgodnych z przepisami zawartymi w aktach hierarchicznie wyższych, stwierdzić należy, iż tego rodzaju zadania nie mieszczą się w zakresie właściwości Trybunału Konstytucyjnego.

W tym stanie rzeczy, uznając postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 15 listopada 2000 r. o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu za w pełni uzasadnione, należało nie uwzględnić zażalenia.