W skardze konstytucyjnej z 24 stycznia 2000 r. skarżący Zbigniew D. wnosił o orzeczenie, że art. 32 i 33 ustawy z 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych są niezgodne z art. 64 ust. 3 Konstytucji RP w związku z art. 2 i 31 ust.3 Konstytucji RP oraz z art. 1 sporządzonego 20 marca 1952 r. Protokołu Nr 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. W uzasadnieniu skarżący wskazał, iż na podstawie zaskarżonych przepisów Sąd Rejonowy w G. wyrokiem z 8 stycznia 1999 r. (sygn. akt I C 2042/98) oddalił jego powództwo o wydanie części lokalu mieszkalnego stanowiącego jego własność, zajmowanego przez najemcę na podstawie decyzji administracyjnej o przydziale. Następnie wyrokiem z 7 października 1999 r. (sygn. akt III Ca 780/99) Sąd Okręgowy w G. oddalił apelację skarżącego od powołanego wyroku. Skarżący stwierdził, iż wyczerpał tok instancji w przedmiotowej sprawie, gdyż na podstawie art. 393 pkt 1 w związku z art. 23 kodeksu postępowania cywilnego nie przysługuje mu kasacja. Podniósł, że zgodnie z art. 56 ust. 1 ustawy o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych najem nawiązany na podstawie decyzji administracyjnej o przydziale jest w rozumieniu ustawy najmem umownym, za który najemca opłaca czynsz regulowany. Czynsz ten nie wystarcza na pokrycie kosztów wynikających z prac remontowych, do których zobowiązany jest skarżący. W konsekwencji nie jest on w stanie sprostać tym obowiązkom i ponosi stałe straty z najmu lokalu w wysokości 14 000 zł rocznie. Skarżący podniósł, że tak olbrzymi koszt prowadzonej przez państwo polityki mieszkaniowej nie może być w całości ponoszony przez niego. Stwierdził, że zaskarżone przepisy ustawy o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych nie pozwalają mu na rozwiązanie stosunku najmu i tym samym zmuszają go do “udzielania najemcy pomocy społecznej”.

Trybunał Konstytucyjny zważył co następuje:

Jak wynika z nadesłanych, na wezwanie Trybunału Konstytucyjnego, akt sprawy cywilnej (sygn. akt I C 2042/98) skarżący pierwotnie domagał się ustalenia, że pozwana winna opłacać czynsz regulowany za 35 m2 powierzchni mieszkalnej zajmowanego lokalu, natomiast za pozostałe 64,7 m2 – odszkodowanie za użytkowanie lokalu bez decyzji najmu w wysokości 200 % czynszu regulowanego lub zwolnienia i oddania do dyspozycji właściciela dwóch pokoi i służbówki. Żądanie pozwu zostało więc sformułowane alternatywnie. Zarządzeniem przewodniczącego z 18 czerwca 1998 r. zobowiązano powoda do sprecyzowania żądania pozwu oraz pouczono, że nie jest dopuszczalne dochodzenie alternatywnych żądań o ustalenie albo o eksmisję. Pismem z 3 lipca 1998 r. skarżący przekształcił powództwo, domagając się zasądzenia od pozwanej na swoją rzecz kwoty 2490,86 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu oraz zobowiązania pozwanej do wydania powodowi określonej części lokalu mieszkalnego. Uzasadniając swoje stanowisko stwierdził, że pozwana zajmuje część lokalu bez tytułu prawnego i w związku z tym na podstawie art. 222 § 1 kc powód dochodzi jej wydania, natomiast na podstawie art. 18 ust. 3 ustawy z 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych żąda zasądzenia odszkodowania. Jak wynika z pisma skarżącego do Sądu Okręgowego w G. z 17 września 1999 r. roszczenie o zasądzenie od pozwanej na jego rzecz oznaczonej kwoty pieniężnej zostało wyłączone do odrębnego postępowania (sygn. akt I C 970/98) i oddalone. Pozostałą część powództwa skarżący przekształcił ponownie. Na rozprawie 8 stycznia 1999 r. pełnomocnik powoda wnosił o “zobowiązanie pozwanej do wydania pokoju (...) o pow. 19,70 m2 , pokoju (...) o pow. 20,80 m2 oraz części korytarza, w zakresie niezbędnym do tworzenia dwóch odrębnych wejść do lokalu i w związku z powyższym (...) o rozwiązanie umowy najmu decyzji administracyjnej w/w części.”

Tak ukształtowane powództwo zostało rozpoznane przez sądy pierwszej i drugiej instancji. Jak wynika z uzasadnień wyroków Sądu Rejonowego w G. z 8 stycznia 1999 r. (sygn. akt I C 2042/98) oraz Sądu Okręgowego w G. z 7 października 1999 r. (sygn. akt III Ca 780/99) przedmiotem postępowania było wyłącznie roszczenie skarżącego o rozwiązanie stosunku najmu i nakazanie pozwanej wydania powodowi oznaczonej części lokalu oparte na art. 33 ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (tekst jednolity z 1998 r. Dz.U. Nr 120, poz. 787 ze zm.).

Kolejna próba przekształcenia powództwa, dokonana przez skarżącego w piśmie do Sądu Okręgowego w G. z 17 września 1999 r., w którym domagał się rozpoznania sprawy w oparciu o art. 222 kc, nie odniosła skutku.

W związku z powyższym należy uznać, że zawarte w skardze konstytucyjnej twierdzenie, iż na podstawie kwestionowanych przepisów sądy rozpoznały roszczenie skarżącego o wydanie rzeczy nie jest ścisłe. W rzeczywistości przedmiotem postępowania było roszczenie o ukształtowanie (rozwiązanie) stosunku prawnego (najmu) i związane z nim roszczenie o wydanie rzeczy. Wynika to jednoznacznie z brzmienia, kwestionowanego przez skarżącego w skardze konstytucyjnej, art. 33 ust. 1 ustawy z 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych.

Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego i poglądami doktryny, w sprawach o rozwiązanie najmu i nakazanie opróżnienia lokalu na podstawie art. 33 ustawy z 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych, kasacja jest dopuszczalna bez względu na wartość przedmiotu zaskarżenia. W postanowieniu z 12 sierpnia 1998 r. (sygn. akt III CZP 50/97) Sąd Najwyższy stwierdził: “w sprawie o rozwiązanie najmu i nakazanie przez sąd opróżnienia lokalu (art. 33 ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych) (...) stronie przysługuje kasacja bez względu na wartość przedmiotu sporu. Nie dotyczy to sytuacji, gdy strona zaskarżyła wyrok jedynie w części dotyczącej opróżnienia lokalu (...). W przedstawionej sytuacji procesowej – przy uwzględnieniu zasad przyjętych w art. 392 § 1 i art. 393 kpc – należy bowiem przyjmować, że o dopuszczalności kasacji przesądza kształtujący charakter powództwa o rozwiązanie najmu ze względu na zasadniczą rolę, jaką spełnia ono wobec powództwa o nakazanie opróżnienia lokalu. Na gruncie art. 33 ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (...) można mianowicie mówić, że roszczenie o rozwiązanie najmu stanowi o materialnej przesłance powództwa o nakazanie opróżnienia lokalu, które w przyjmowanym w doktrynie podziale zalicza się do powództw o świadczenie. W tym znaczeniu, na gruncie art. 392 § 1 kpc i przy uwzględnieniu omawianego stanu procesowego, sprawę o rozwiązanie najmu i o nakazanie przez sąd opróżnienia lokalu należy traktować jak sprawę w jednym przedmiocie, która zatraca charakter sprawy o świadczenie w rozumieniu art. 393 pkt. 1 kpc, choć obejmuje żądanie opróżnienia lokalu.” (OSNC z 1998 r. Nr 1, poz. 14). Zgodnie z uchwałą siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 2 października 1997 r., art. 393 pkt. 1 kpc jako przepis o charakterze wyjątkowym należy wykładać ściśle. Przepisu tego nie stosuje się zatem w sprawach o ustalenie oraz o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego (sygn. akt III CZP 27/97, OSNC z 1998 r. z. 1, poz.1).

Biorąc pod uwagę wymienione okoliczności Trybunał Konstytucyjny uznał, że skarżący nie wyczerpał przysługujących mu w postępowaniu cywilnym środków odwoławczych, a przez to nie wyczerpał toku instancji tj. nie spełnił wymaganej w art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643) przesłanki dopuszczalności skargi konstytucyjnej.

Z tych względów Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.