W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 14 maja 2009 r. skarżący zakwestionował zgodność art. 50e oraz art. 48 i art. 49 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74, ze zm.) w zw. z art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawy – Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 167, poz. 1397, ze zm.) z art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w zakresie, w jakim przepisy te uniemożliwiają zaliczenie okresu odbytej służby wojskowej w Wojsku Polskim do okresu, od którego upływu zależy przyznanie uprawnień do emerytury górniczej bez względu na wiek i zajmowane stanowisko.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w Bielsku Białej decyzją z 29 stycznia 2008 r. (znak: 02/0000/848396/WPR/08) odmówił przyznania skarżącemu emerytury górniczej bez względu na wiek i zajmowane stanowisko z powodu braku udowodnienia wymaganego prawem stażu pracy. Sąd Okręgowy w Bielsku Białej – VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 16 czerwca 2008 r. (sygn. akt VI U 1025/08) oddalił odwołanie wniesione od powyższej decyzji. Apelacja wniesiona od rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 12 lutego 2009 r. (sygn. akt III AUa 3204/08).

Orzekające w sprawie organy nie wliczały do okresu pracy górniczej, od której zależy przyznanie prawa do emerytury górniczej bez względu na wiek i zajmowane stanowisko, okresu służby wojskowej, co – zdaniem skarżącego – narusza zasadę równości oraz zasadę sprawiedliwości społecznej. Odwołując się do treści zaskarżonego przepisu, który zezwala na zaliczenie do okresu pracy górniczej, od którego zależy przyznanie emerytury górniczej, tylko okresu czynnej służby wojskowej osobom, którym udzielono urlopu górniczego lub świadczenia górniczego na warunkach określonych w odrębnych przepisach, skarżący wskazuje, iż uzasadnia to przyjęcie naruszenia zasady równego traktowania obywateli przez władze publiczne. Skarżący tuż przed rozpoczęciem służby wojskowej był zatrudniony w górnictwie, natomiast bezpośrednio po zakończeniu służby wojskowej (w ciągu trzydziestu dni od zwolnienia z niej) podjął pracę w górnictwie. Biorąc pod uwagę, że służba wojskowa jest obowiązkiem każdego obywatela, jej odbycie zgodnie z wszystkimi przepisami nie powinno – w opinii skarżącego – doprowadzać do nierównego traktowania obywateli i różnicowania przysługujących im uprawnień w zakresie emerytalnym. Odmowa zaliczenia okresu służby wojskowej do okresu, od upływu którego uzależnione jest przyznanie prawa do emerytury górniczej bez względu na wiek i zajmowane stanowisko, oznacza zatem, że doszło do naruszenia zasady równości oraz zasady sprawiedliwości społecznej.

Trybunał Konstytucyjny, zważył co następuje:

Skarga konstytucyjna stanowi specyficzny środek kontroli konstytucyjności przepisów, na podstawie których orzeczono o przysługujących skarżącemu konstytucyjnych prawach i wolnościach. W trybie skargi konstytucyjnej nie można dochodzić zbadania zgodności z Konstytucją przepisów, którym zarzucić można wyłącznie naruszenie wynikających z przepisów Konstytucji zasad przedmiotowych, adresowanych przede wszystkim do ustawodawcy i wyznaczających sposób, w jaki normowane powinny być poszczególne dziedziny życia publicznego. Jak podkreśla się w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, odwołanie się do tych zasad może mieć znaczenie tylko w sytuacji, w której skarżący wskaże równocześnie wolność lub prawo podmiotowe mające swoje źródło w przepisie Konstytucji, które doznało uszczerbku na skutek naruszenia powyższych zasad (zob. postanowienia w sprawie o sygnaturze Ts 105/00 z: 12 grudnia 2000 r. i 23 stycznia 2002 r., OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 59 i 60; oraz postanowienia z: 19 grudnia 2001 r., SK 8/01, OTK ZU nr 8/2001, poz. 272; 26 czerwca 2002 r., SK 1/02, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 53).

W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego podkreśla się także – wskazując na art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) – że to na skarżącym ciąży obowiązek nie tylko wskazania, jakie konstytucyjne prawa i wolności zostały naruszone, ale także określenia, w jaki sposób prawa te lub wolności doznały uszczerbku na skutek wydania na podstawie kwestionowanych przepisów ostatecznego rozstrzygnięcia.

Uprawnienie do wniesienia skargi konstytucyjnej skarżący wywodzi z naruszenia zasady równości oraz zasady sprawiedliwości społecznej.

Na temat możliwości dochodzenia ochrony zasad przedmiotowych naruszonych ostatecznym rozstrzygnięciem wydanym na podstawie przepisów, których konstytucyjność się kwestionuje, Trybunał Konstytucyjny wypowiadał się niejednokrotnie, w tym najbardziej wyczerpująco w rozstrzygnięciach wydanych w pełnym składzie w sprawach o sygnaturach: Ts 105/00 – w zakresie zasad wywodzonych z art. 2 Konstytucji (postanowienia z: 12 grudnia 2000 r. i 23 stycznia 2002 r., OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 59 i 60) oraz SK 10/01 – w zakresie zasady równości (postanowienie z 24 października 2001 r., OTK ZU nr 7/2001, poz. 225).

Uzasadniając niedopuszczalność ujmowania zasady równości jako źródła konstytucyjnych praw lub wolności, których naruszenie legitymuje do wniesienia skargi konstytucyjnej, Trybunał Konstytucyjny podniósł w powołanym już postanowieniu z 24 października 2001 r., że wynikająca z art. 32 Konstytucji zasada równości stanowi samodzielnie jedynie zasadę ogólną, mającą charakter niejako prawa „drugiego stopnia”, tzn. przysługującego w związku z konkretnymi normami prawnymi, a nie w oderwaniu od nich – „samoistnie”. Teza ta – jak podkreślał Trybunał – znajduje swoje uzasadnienie w specyfice przyjmowanego na gruncie Konstytucji rozumienia „równości”, która nie ma charakteru abstrakcyjnego i absolutnego, ale „funkcjonuje zawsze w pewnym kontekście sytuacyjnym, odniesiona musi być do zakazów lub nakazów albo nadania uprawnień określonym jednostkom (grupom jednostek) w porównaniu ze statusem innych jednostek (grup)”. W związku z powyższym dopuszczalność powołania się w skardze konstytucyjnej na naruszenie zasady równości winna zostać ograniczona wyłącznie do przypadków, w których zostanie wskazane konkretne podmiotowe prawo, wolność lub obowiązek o charakterze konstytucyjnym, w zakresie których zasada ta została naruszona. Nie budzi najmniejszej wątpliwości, że wskazane powyżej stanowisko Trybunału odnieść należy także do wynikającej z art. 32 ust. 2 Konstytucji zasady niedyskryminacji.

Badając dopuszczalność powoływania się na art. 2 Konstytucji, jako źródło konstytucyjnych praw lub wolności, których naruszenie legitymuje do wniesienia skargi konstytucyjnej, Trybunał Konstytucyjny wskazuje w pierwszej kolejności na konieczność precyzyjnego określenia wolności lub prawa podmiotowego, którego naruszenie uzasadnić ma legitymację do wniesienia skargi konstytucyjnej, podkreślając przy tym, że chodzi tu tylko o prawa lub wolności przyjmujące normatywną postać praw podmiotowych. Oznacza to, że ich adresatem jest obywatel (lub inny podmiot prawa), kształtują one jego sytuację prawną, ma on możność wyboru zachowania się, tj. spełnienia lub niespełnienia normy prawnej. Nie stanowi podstawy do wniesienia skargi powołanie się przez skarżącego na naruszenie wynikających z art. 2 Konstytucji norm prawnych, które ze względu na charakter zasad przedmiotowych, adresowane są przede wszystkim do ustawodawcy i wyznaczają sposób, w jaki normowane być powinny poszczególne dziedziny życia publicznego. Odwołanie się do tych zasad może mieć znaczenie tylko w sytuacji, w której skarżący wskaże równocześnie wolność lub prawo podmiotowe mające swoje źródło w przepisie Konstytucji, które doznało uszczerbku na skutek naruszenia powyższych zasad (zob. także postanowienia z: 19 grudnia 2001 r., SK 8/01, OTK ZU nr 8/2001, poz. 272; 26 czerwca 2002 r., SK 1/02, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 53).

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego w skardze konstytucyjnej skarżący nie sprecyzował prawa konstytucyjnego, w zakresie jakiego doszło do naruszenia zasady równości oraz zasady sprawiedliwości społecznej. Analiza uzasadnienia skargi prowadzi do wniosku, że skarżący wykazuje nierówność w zakresie przyznawania prawa do emerytury górniczej bez względu na wiek i zajmowane stanowisko. Prawo to jednak – w ocenie Trybunału Konstytucyjnego – nie wchodzi w zakres prawa do zabezpieczenia społecznego, o którym mowa w art. 67 ust. 1 Konstytucji.

Treścią prawa do zabezpieczenia społecznego jest zagwarantowanie obywatelowi odpowiedniego poziomu życia w warunkach obniżonej zdolności zarobkowania spowodowanej niezdolnością do pracy (zob. wyroki TK z: 12 lutego 2008 r., SK 82/06, OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 3; 7 lutego 2006 r., SK 45/04, OTK ZU nr 2/A/2006, poz. 15; 11 grudnia 2006 r., SK 15/06, OTK ZU nr 11/A/2006, poz. 170; por. również L. Garlicki, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Komentarz, Wydawnictwo Sejmowe 1999-2007, teza 7 do art. 67). Prawo to było wielokrotnie przedmiotem rozważań Trybunału Konstytucyjnego. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem art. 67 ust. 1 Konstytucji stanowi podstawę do rozróżnienia: (1) minimalnego zakresu prawa do zabezpieczenia społecznego odpowiadającego konstytucyjnej istocie tego prawa, który to zakres ustawodawca ma zagwarantować oraz (2) sfery uprawnień zagwarantowanych przez ustawę i wykraczających poza konstytucyjną istotę rozważanego prawa (wyroki TK z: 29 kwietnia 2008 r., P 38/06, OTK ZU nr 3/A/2008, poz. 46; 11 grudnia 2006 r., SK 15/06, OTK ZU nr 11/A/2006; 1 kwietnia 2008 r., SK 96/06, OTK ZU nr 3/A/2008, poz. 40; 7 lutego 2006 r., SK 45/04, OTK ZU 2/A/2006, poz. 15). Zakres ochrony konstytucyjnej dotyczy zatem „minimalnego standardu wymagań” (tak też TK w wyroku z 24 października 2005 r., P 13/04, OTK ZU nr 9/A/2005, poz. 102).

Za nienależące do istoty prawa do zabezpieczenia społecznego Trybunał uznał natomiast prawo do świadczeń emerytalno-rentowych w ramach systemu „mundurowego” (wyrok TK z 29 kwietnia 2008 r., P 38/06, OTK ZU nr 3/A/2008, poz. 46), jak też uprawnienie do wcześniejszej emerytury z tytułu opieki nad dzieckiem, wskazując w uzasadnieniu, iż wśród ryzyka wymienionego w art. 67 nie mieści się niemożność kontynuowania zatrudnienia z uwagi na konieczność opieki na dzieckiem (zob. wyrok z 18 listopada 2000 r., K 18/99, OTK ZU nr 7/2000, poz. 258). Nie budzi zatem wątpliwości, że także prawo do emerytury górniczej bez względu na wiek i zajmowane stanowisko nie mieści się w ramach minimalnego zakresu prawa do zabezpieczenia społecznego odpowiadającego konstytucyjnej istocie tego prawa, który to zakres ustawodawca ma zagwarantować, co oznacza, że naruszenie prawa do tego świadczenia nie może uzasadniać wniesienia skargi konstytucyjnej. W konsekwencji, naruszenie zasady równości (zasady sprawiedliwości społecznej) w zakresie prawa niemającego przymiotu prawa konstytucyjnego o charakterze podmiotowym nie może uzasadniać wystąpienia ze skargą konstytucyjną.

Mając powyższe na uwadze należało orzec jak na wstępie.