W skardze konstytucyjnej Elżbiety S., wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 30 września 2000 r. zarzucono, iż art. 186 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) jest niezgodny z art. 2 i art. 67 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Zdaniem skarżącej, zakwestionowany przepis narusza zasadę sprawiedliwości społecznej oraz jej prawo do zabezpieczenia społecznego z uwagi na to, że określa konieczność stosowania przepisów powyższej ustawy w odniesieniu do wniosków o świadczenia złożonych po terminie jej wejścia w życie. Skarżąca wskazała ponadto, iż zaskarżony przepis, przyjęty za podstawę rozstrzygnięcia zarówno przez Sąd Okręgowy i Sąd Apelacyjny, wyklucza zastosowanie wobec niej względniejszych unormowań ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.). W uzasadnieniu skarżąca dowodzi, iż w czasie obowiązywania ustawy z 1982 r., spełniała określone w niej warunki otrzymania renty inwalidzkiej. Nie korzystała jednak ze służących jej uprawnień, których została obecnie pozbawiona wskutek wejścia w życie zaskarżonej ustawy normującej przesłanki uzyskania renty w sposób bardziej restrykcyjny.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 24 października 2000 r., skarżąca została wezwana do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez wskazanie, czy w przedstawionej sprawie została wyczerpana droga prawna.

W uzupełniającym braki piśmie procesowym nadanym 4 listopada 2000 r. oświadczono, że skarżąca nie wniosła kasacji od wyroku Sądu Apelacyjnego z 4 lipca 2000 roku.

Trybunał Konstytucyjny postanowieniem z 13 grudnia 2000 r. odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu, gdyż skarżąca nie wykorzystała przysługujących jej w postępowaniu cywilnym środków odwoławczych, a przez to nie wyczerpała drogi prawnej, tj. nie spełniła wymaganej w art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643 ze zm.) przesłanki dopuszczalności skargi konstytucyjnej. Niewyczerpanie środków odwoławczych polegało na nie złożeniu przez skarżącą kasacji od wyroku Sądu Apelacyjnego.

Na postanowienie to pełnomocnik skarżącej wniósł zażalenie z 23 grudnia 2000 r., zarzucając Trybunałowi Konstytucyjnemu naruszenie art. 46 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, poprzez przyjęcie za podstawę rozstrzygnięcia jego błędnej wykładni. W wywodach zażalenia pełnomocnik skarżącej podnosi – dokonany przez nowelizację ustawy z 9 czerwca 2000 r. o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym oraz ustawy o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw – istotny w niniejszej sprawie fakt zmiany brzmienia art. 46 ust. 1, polegający na zastąpieniu pierwotnego pojęcia “toku instancji” przez pojęcie “drogi prawnej”, który jego zdaniem uzasadnia przyjęcie nowych kryteriów oceny ostateczności rozstrzygnięć w postępowaniu cywilnym.

Pełnomocnik skarżącej, nie kwestionując podstaw wyroku Sądu Apelacyjnego, wyraził wątpliwość co do sensu wnoszenia kasacji w odniesieniu do sytuacji, w której sam stwierdził oczywisty brak podstaw kasacyjnych. Zdaniem pełnomocnika skarżącej Trybunał Konstytucyjny, ograniczając się jedynie do badania braków formalnych wniesionej skargi, nie rozważył braku celowości kontynuowania dalszej drogi prawnej w niniejszej sprawie.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zaprezentowana w zażaleniu pełnomocnika skarżącej interpretacja art. 46 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym jest nieuprawniona, zaś wynikające z niej konkluzje nieuzasadnione.

Zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana. Trybunał Konstytucyjny nie podziela poglądu skarżącej, iż w sprawach cywilnych droga prawna w rozumieniu powołanego przepisu, jest wyczerpana również wówczas, gdy skarżąca zaniecha wniesienia kasacji od wyroku drugiej instancji ze względu na brak podstaw. Stanowiska takiego nie uzasadnia zmiana brzmienia art. 46 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, dokonana ustawą z dnia 9 czerwca 2000 r. o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym oraz ustawy o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 53, poz. 638). W postanowieniu z 6 listopada 2000 r., sygn. Ts 114/00 (OTK ZU Nr 3/2001, poz. 61) Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że wprowadzenie do ustawy o TK powyższego sformułowania (po wyczerpaniu drogi prawnej) jest zmianą bardziej o charakterze terminologicznym, niż merytorycznym i nie pociąga za sobą, przynajmniej w analizowanym poniżej zakresie, większych konsekwencji. Tym samym dotychczasowy dorobek orzeczniczy Trybunału Konstytucyjnego związany z definiowaniem warunku “wyczerpania toku instancji” znajdzie odpowiednie zastosowanie przy rozstrzyganiu, czy spełniony został warunek “wyczerpania drogi prawnej”. Z dotychczasowego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego wynika, iż w sprawach cywilnych “warunek wyczerpania toku instancji” był spełniony w sytuacji, w której sprawa została rozpoznana przez sąd III instancji. Gdy skarżącemu kasacja na mocy właściwych przepisów nie przysługiwała przyjmowano, iż wystarczy wydanie orzeczenia przez organ II instancji. Trybunał Konstytucyjny w obecnym składzie podtrzymuje to stanowisko. Przyjęcie poglądu skarżącej, zgodnie z którym, jeżeli brak jest uzasadnionych podstaw do wniesienia kasacji, wniesienie skargi konstytucyjnej możliwe jest po wydaniu wyroku przez sąd drugiej instancji, pozostaje w sprzeczności z subsydiarnym charakterem skargi konstytucyjnej. Postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym nie może stanowić alternatywy w stosunku do przysługującej każdemu na mocy art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej sądowej ochrony konstytucyjnych praw lub wolności. Jego zadaniem jest raczej uzupełnienie tej ochrony. Zanim więc skarżąca przedłoży sprawę Trybunałowi Konstytucyjnemu, skorzystać powinna z tych przysługujących jej środków ochrony praw, które zainicjować mogą sądową kontrolę rozstrzygnięć naruszających, jej zdaniem, te prawa lub wolności. Nawet więc wtedy, gdy kierunek przyjętej przez Sąd Najwyższy wykładni określonego przepisu prawnego jest jednolicie ukształtowany, to przed wystąpieniem ze skargą konstytucyjną obowiązuje wymóg skorzystania z kasacji, jeśli przysługuje ona w ramach drogi prawnej. Wskazana w zażaleniu skarżącej możliwość odmowy przyjęcia przez Sąd Najwyższy kasacji od rozpoznania, na podstawie art. 3937 § 1 kpc, nie uzasadnia odstąpienia od, przewidzianego w art. 46 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, wymogu wyczerpania drogi prawnej.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, należało uznać za zasadne postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 13 grudnia 2000 r. i nie uwzględniać złożonego na nie zażalenia.