W skardze konstytucyjnej Anny M., złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 17 lipca 2001 r., zarzucono, iż art. 540 § 1 pkt 2 lit. a ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) jest niezgodny z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 42 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, zaś art. 48 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (tekst jednolity z 1994 r. Dz.U. Nr 7, poz. 25 ze zm.) jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 8, art. 178 ust. 1 oraz art. 42 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Skarżąca wskazała, iż postanowieniem z 8 grudnia 2000 r. (sygn. akt IV Kow 219/99) Sąd Okręgowy we Wrocławiu oddalił jej wniosek o wznowienie postępowania karnego zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia z 3 grudnia 1997 r., którym skarżąca została uznana winną popełnienia przestępstwa. Rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego we Wrocławiu zostało następnie utrzymane w mocy postanowieniem Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 11 kwietnia 2001 r. (sygn. akt II Akz 73/01).

Zdaniem skarżącej wskazane przez nią orzeczenia sądowe prowadzą do naruszenia prawa do równego traktowania przez władze publiczne, a także gwarancji osobistej nietykalności osób, które nie popełniły przestępstwa, jak też zakazu skazywania wyrokiem karnym osób, które nie dopuściły się czynu zabronionego. Skarżąca podniosła, iż w identycznych sprawach jak ta, w której została skazana, sądy wydawały wyroki uniewinniające, o czym dowiedziała się z informacji prasowych. W tej sytuacji skarżąca uznała, iż została skazana za czyn, który w chwili jego popełnienia nie stanowił przestępstwa. Okazało się jednak, iż z uwagi na przesłanki stosowania instytucji wznowienia postępowania, nie ma możliwości skorzystania z niej, jakkolwiek instytucja ta ma charakter “środka ochrony wolności i praw, dodatkowo zabezpieczający (ochraniający) obywatela przed ewentualnym błędem prawomocnego orzeczenia rozstrzygającego o przedmiocie postępowania, stanowiącego proceduralną gwarancję, iż nikt nie zostanie pociągnięty do odpowiedzialności karnej za czyn, który nie był w czasie jego popełnienia czynem zabronionym”.

Według skarżącej niekonstytucyjność art. 540 § 1 pkt 2 lit. a kodeksu postępowania karnego polega na tym, iż przesłanką wznowienia postępowania nie jest samo pojawienie się nowych faktów świadczących o niepopełnieniu przestępstwa, ale także ich “podbudowa dowodowa”. Nie jest natomiast wystarczającym powołanie się na fakt błędnych ocen prawnych. Zdaniem skarżącej nałożenie na nią obowiązku dowodzenia stanowi warunek zamykający drogę dochodzenia naruszonej wolności.

Precyzując zarzuty odniesione do treści art. 48 ustawy z 20 czerwca 1985 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych skarżąca wskazała, iż przepis ten ogranicza atrybut niezawisłości sędziów w sprawowaniu urzędu wyłącznie do ustaw zwykłych z pominięciem Konstytucji. Skutkiem takiego ograniczenia sąd rozstrzygający o wniosku skarżącej pominął możliwość bezpośredniego zastosowania w jej sprawie regulacji konstytucyjnych.

Postanowieniem z 22 października 2001 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej stwierdzając, iż skarżąca nie wskazała, na czym miałoby polegać naruszenie przez Sąd Apelacyjny we Wrocławiu zasady równego traktowania. Zarzut ten nie został także odniesiony do podstawy normatywnej tego orzeczenia stanowiącej przedmiot skargi konstytucyjnej. Ponadto Trybunał stwierdził, iż wskazane przez skarżącą postanowienie Sądu Apelacyjnego nie odnosi się do sfery jej nietykalności osobistej, ani też nie kształtuje praw i wolności określonych w art. 42 Konstytucji RP. Trybunał podkreślił, iż instytucja wznowienia postępowania jest jednym z wielu środków ochronnych przewidzianych w kodeksie postępowania karnego, nie można w związku z tym uznać, iż odmowa wznowienia tego postępowania z uwagi na niespełnienie przesłanek określonych w zakwestionowanym art. 540 § 1 pkt 2 lit. a kodeksu postępowania karnego zamknęła skarżącej drogę sądową dochodzenia naruszonych jej zdaniem praw, skoro sama zrezygnowała z przysługujących jej środków zaskarżenia w postaci apelacji od wyroku Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia.

Trybunał Konstytucyjny wskazał także, iż w treści orzeczenia przyjętego za podstawę wystąpienia ze skargą konstytucyjną brak jest jakichkolwiek odniesień do art. 48 ustawy z 20 czerwca 1985 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych w zakresie, w jakim przepis ten uznany został przez skarżącą za sprzeczny z Konstytucją RP.

Na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego skarżąca wniosła zażalenie, w którym stwierdziła, iż błędny jest pogląd wyrażony w uzasadnieniu tego postanowienia, jakoby zakwestionowana w skardze konstytucyjnej regulacja prawna nie stanowiła podstawy wydania przez Sąd Apelacyjny we Wrocławiu postanowienia z 11 kwietnia 2001 r.

Zdaniem skarżącej, nie jest uprawniony pogląd Trybunału Konstytucyjnego przyjmujący niedopuszczalność skargi konstytucyjnej na przepis normujący postępowanie o wznowienie, z uwagi na fakt, iż wcześniej nie złożono apelacji od wyroku sądu pierwszej instancji. Skarżąca podkreśliła, iż spełniła określony w art. 46 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym warunek wyczerpania drogi prawnej, ponieważ złożyła zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji oddalające wniosek o wznowienie postępowania, zaś przepis ten nie uzależnia prawa do złożenia skargi konstytucyjnej na regulacje dotyczące wznowienia postępowania od uprzedniego wniesienia apelacji.

Skarżąca podkreśliła, iż zakwestionowany art. 540 § 1 pkt 2 lit. a kodeksu postępowania karnego zamknął jej drogę sądową dochodzenia naruszonych praw nie dlatego, że uprzednio nie skorzystała ona z innego środka ochrony, ale dlatego, że odmienne oceny prawne wyrażone przez inne sądy orzekające w podobnych sprawach nie mieszczą się w użytym w tym przepisie pojęciu “ujawnienia nowych faktów”.

Skarżąca zarzuciła także, iż za jedną z podstaw odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Trybunał przyjął nieokreślenie sposobu naruszenia zasady równości, jakkolwiek wbrew treści art. 36 ust. 2 w związku z art. 49 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, skarżąca nie została wcześniej wezwana do usunięcia tego braku skargi konstytucyjnej.

Ponadto skarżąca wskazała, iż Trybunał pominął sformułowany w skardze konstytucyjnej zarzut naruszenia bezpieczeństwa prawnego wyprowadzony z treści art. 2 Konstytucji RP.

Skarżąca uznała za nietrafne stanowisko Trybunału Konstytucyjnego w kwestii kształtowania przez art. 48 ustawy z 20 czerwca 1985 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych treści postanowienia Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu. Zdaniem skarżącej, brak w uzasadnieniu tego postanowienia odniesień do regulacji konstytucyjnych oznacza pominięcie przez sąd orzekający zasady bezpośredniego stosowania Konstytucji, co ma swoje źródło w zakwestionowanej regulacji ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Jak wynika z uzasadnienia postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z 22 października 2001 r., brak normatywnego związku pomiędzy art. 540 § 1 pkt 2 lit. a kodeksu postępowania karnego a treścią postanowienia Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu nie stanowił podstawy odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Swoje zarzuty skarżąca odniosła do wyrwanego z kontekstu uzasadnienia stwierdzenia Trybunału Konstytucyjnego, iż “treść normatywna art. 540 § 1 pkt 2 lit. a kodeksu postępowania karnego, w której skarżąca upatruje niezgodności z Konstytucją RP, nie stanowiła (...) podstawy wydania wskazanych przez nią rozstrzygnięć sądów”. Jak jednoznacznie wynika wszakże z wcześniejszej wypowiedzi Trybunału, chodzi o wywodzony przez skarżącą z treści tego przepisu obowiązek udowodnienia przesłanek wznowienia postępowania. Trybunał Konstytucyjny wskazał, iż podstawą oddalenia wniosku skarżącej o wznowienie postępowania nie było naruszenie tego obowiązku, lecz fakt, iż nie zostały spełnione merytoryczne przesłanki warunkujące dopuszczalność owego wznowienia na gruncie art. 540 § 1 pkt 2 lit. a kodeksu postępowania karnego.

Podstawy odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej nie stanowił także brak wyczerpania przez skarżącą przysługującej jej drogi prawnej. Wskazanie przez Trybunał Konstytucyjny na fakt rezygnacji przez nią ze złożenia apelacji od wyroku Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia z 19 października 1998 r., stanowił jedynie dla Trybunału Konstytucyjnego argument, iż niezasadny jest podniesiony w skardze konstytucyjnej zarzut pozbawienia skarżącej drogi prawnej. Z drogi tej bowiem sama zrezygnowała, a fakt, iż nadzwyczajne środki ochrony mają węziej określone przesłanki stosowania, niż zwykłe środki zaskarżenia przewidziane w postępowaniu karnym, w niczym nie zmienia oceny bezpodstawności zarzutu podniesionego w skardze konstytucyjnej.

Bezzasadny jest także zarzut naruszenia przez Trybunał Konstytucyjny art. 36 ust. 2 w związku z art. 49 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym. Zarządzenie, o którym mowa w tym przepisie, wydawane jest wówczas, gdy w treści skargi ustalone zostaną braki formalne uniemożliwiające jej rozpoznanie. Jednym z takich braków formalnych jest nieokreślenie sposobu naruszenia praw lub wolności konstytucyjnych przyjętego za podstawę wystąpienia ze skargą konstytucyjną, co wynika z treści art. 47 ust. 1 pkt 2 in fine ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym.

Regulacja ta nie dotyczy natomiast sposobu sformułowania w skardze konstytucyjnej zarzutów naruszenia określonych zasad konstytucyjnych, które wszakże samodzielnie nie określają praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym i z tej przyczyny nie mogą stanowić podstawy wystąpienia ze skargą konstytucyjną. Ponieważ odnosi się to w szczególności do wyrażonej w art. 32 Konstytucji RP zasady równości (por. postanowienie pełnego składu TK z 24 października 2001 r., sygn. SK 10/01, OTK ZU Nr 7/2001, poz. 225; por też: postanowienia z: 27 kwietnia 1998 r., sygn. Ts 47/98, OTK ZU Nr I/1999, poz. 41; 17 czerwca 1998 r., sygn. Ts 48/98, OTK ZU Nr 4/1998, poz. 59; 27 kwietnia 1998 r., sygn. Ts 46/98, OTK ZU Nr I/1999, poz. 40; 3 listopada 1998 r., sygn. Ts 116/98, OTK ZU Nr 1/1999, poz. 10; 17 lutego 1999 r., sygn. Ts 154/98, OTK ZU Nr 2/1999, poz. 35; 30 listopada 1999 r., sygn. Ts 97/99, OTK ZU Nr 1/2000; 1 marca 1999 r., sygn. Ts 57/99, OTK ZU Nr 2/2000, poz. 72), nie zachodziła potrzeba wzywania skarżącej do bliższego określenia sposobu naruszenia tej zasady.

Z tych samych powodów Trybunał Konstytucyjny nie ustosunkował się do podniesionych w skardze konstytucyjnej zarzutów naruszenia art. 2 Konstytucji RP. Zarzuty te, nie odnosząc się do naruszenia konkretnych podmiotowych praw lub wolności konstytucyjnych, pozostawały poza zakresem rozpoznania wstępnego skargi konstytucyjnej i nie miały znaczenia dla dokonanej w trakcie tego rozpoznania weryfikacji przesłanek dopuszczalności skargi.

Trybunał Konstytucyjny podtrzymuje także pogląd wyrażony w postanowieniu z 22 października 2001 r., o braku przesłanek dla przyjęcia, iż orzeczenie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu zostało wydane z pominięciem określonych regulacji konstytucyjnych, zwłaszcza, iż kwestia będąca przedmiotem rozstrzygnięcia sądu uregulowana była w sposób kompletny w normie prawnej o charakterze ustawowym i nie wymagała bezpośredniego odwoływania się do regulacji konstytucyjnych

W tym stanie rzeczy, uznając za zasadne postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 22 października 2001 r., należało orzec jak w sentencji.