W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 29 sierpnia 2016 r. (data nadania) B. i J.S. (dalej: skarżący) wystąpili o zbadanie zgodności art. 70915 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2017 r. poz. 459; dalej: k.c.) z art. 64 w zw. z: art. 2, art. 20, art. 21, art. 22, art. 31 ust. 3 oraz art. 32 Konstytucji.

Skargę konstytucyjną sformułowano w związku z następującą sprawą. W pozwie z 27 listopada 2006 r. skarżący zażądali od pozwanego zapłaty odszkodowania. Pozwany miał doprowadzić swoim bezprawnym zachowaniem do wydania przeciwko skarżącym nakazu zapłaty przez Sąd Okręgowy w L. – Wydział I Cywilny na podstawie wypełnionego przez siebie weksla in blanco. Sąd Okręgowy w W. – Wydział II Cywilny (dalej: Sąd Okręgowy w W.) oddalił powództwo w wyroku z dnia 3 sierpnia 2007 r. (sygn. akt […]), ponieważ nie stwierdził winy pozwanego, ani związku przyczynowego między zachowaniem pozwanego a szkodą polegającą na zasądzeniu od powodów kwoty w postępowaniu nakazowym. Od tego wyroku skarżący złożyli apelację, którą Sąd Apelacyjny w W. – Wydział I Cywilny (dalej: Sąd Apelacyjny w W.) uwzględnił w wyroku z dnia 25 kwietnia 2008 r. (sygn. akt […]). Sąd ten uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania. Sąd Apelacyjny w W., inaczej niż Sąd Okręgowy w W., uznał uzupełnienie weksla przez pozwanego w części dotyczącej wystawców (skarżących) za bezprawne i zawinione. Stwierdził jednak, że sąd pierwszej instancji nie ustalił, czy wystąpiła szkoda i ewentualnie w jakim rozmiarze, dlatego ponownie rozpoznając sprawę, sąd ten powinien ocenić, „czy i jaką szkodę po stronie powodów (skarżących) wywołało zdarzenie w postaci wydanego nakazu zapłaty, w szczególności, czy skutkowało to określoną egzekucją z majątku powodów lub niemożnością zaspokojenia przysługujących im wierzytelności i praw wskutek przeciwstawienia (do potrącenia) uzyskanego przeciw nim tytułu”. W wyniku ponownego rozpatrzenia sprawy Sąd Okręgowy w W. w wyroku z dnia 26 sierpnia 2014 r. (sygn. akt […]) zasądził od pozwanego na rzecz skarżących odszkodowanie w wysokości 12 634,92 zł, a oddalił powództwo w pozostałym zakresie. Od tego wyroku skarżący wnieśli apelację, na skutek której Sąd Apelacyjny w W. w wyroku z dnia 22 grudnia 2015 r. (sygn. akt […]) zmienił zaskarżony wyrok w części dotyczącej odsetek, a w pozostałym zakresie apelację skarżących oddalił. Jednocześnie Sąd Apelacyjny oddalił w całości apelację pozwanego. Skarżący złożyli do Sądu Najwyższego skargę kasacyjną, której Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia do rozpoznania w postanowieniu z dnia 16 lutego 2017 r. (sygn. akt […]).

Zdaniem skarżących zaskarżony przepis naruszył przysługujące im prawo do ochrony własności określone w art. 64 w zw. z art. 21 i w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji „poprzez (…) ograniczenie prawa do swobodnego korzystania ze swojego majątku w postaci (…) wierzytelności, poprzez uznanie zasadności potrącenia tej wierzytelności z kwotą z nakazu zapłaty oraz przyjęcie za prawidłowe rozliczenia umów leasingowych dokonane na mocy art. 70915 k.c.”. W przekonaniu skarżących „ograniczenie to nie znajduje uzasadnienia w świetle zasady proporcjonalności (zakaz nadmiernej ingerencji)”. Ponadto zarzucają oni art. 70915 k.c. „naruszenie zasady równej ochrony własności dla wszystkich podmiotów, wobec zróżnicowania ochrony prawnej własności przysługującej leasingobiorcy i leasingodawcy”. Skarżący podnoszą też, że zakwestionowana regulacja jest sprzeczna z zasadą wolności gospodarczej, ponieważ ograniczono się w niej do „dbałości o interesy jednej kategorii podmiotów (tj. finansujących – leasingodawców)”, a także z „zasadą określoności przepisów, stanowiącą element zasady poprawnej legislacji”, a „wywodzoną z art. 2 Konstytucji”. Jak podkreślają skarżący, „w treści art. 70915 k.c. [ustawodawca posłużył się] nieprecyzyjnym i niejasnym pojęciem »korzyści«”. W konsekwencji w ocenie skarżących zakwestionowany przepis doprowadził do pozbawienia ich możliwości prawidłowego rozliczenia umów leasingowych.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 października 2016 r. skarżący zostali wezwani do uzupełnienia braków formalnych skargi przez nadesłanie w pięciu egzemplarzach uwierzytelnionej kopii dowodu doręczenia skarżącym lub ich pełnomocnikowi odpisu wyroku Sądu Apelacyjnego w W. z dnia 22 grudnia 2015 r. (sygn. akt […]); nadesłanie w pięciu egzemplarzach uwierzytelnionej kopii dowodu złożenia przez skarżących wniosku o ustanowienie dla nich pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej; nadesłanie w pięciu egzemplarzach uwierzytelnionej kopii postanowienia Sądu Rejonowego w L. – Wydział I Cywilny z dnia 14 lipca 2016 r. (sygn. akt […]); nadesłanie w pięciu egzemplarzach uwierzytelnionej kopii pisma Okręgowej Rady Adwokackiej w L. w sprawie wyznaczenia skarżącym pełnomocnika z urzędu w osobie adwokata K.K. wraz z dowodem jego otrzymania; nadesłanie trzech odpisów skargi konstytucyjnej; nadesłanie w czterech egzemplarzach uwierzytelnionej kopii wyroku Sądu Apelacyjnego w W. z dnia 22 grudnia 2015 r. (sygn. akt […]); nadesłanie w czterech egzemplarzach uwierzytelnionej kopii wyroku Sądu Okręgowego w W. z dnia 26 sierpnia 2014 r. (sygn. akt […]); nadesłanie w pięciu egzemplarzach uwierzytelnionej kopii wyroku Sądu Apelacyjnego w W. z dnia 25 kwietnia 2008 r. (sygn. akt […]); nadesłanie w pięciu egzemplarzach uwierzytelnionej kopii wyroku Sądu Okręgowego w W. z dnia 3 sierpnia 2007 r. (sygn. akt […]); a także poinformowanie, czy od wyroku Sądu Apelacyjnego w W. z dnia 22 grudnia 2015 r. (sygn. akt […]) skarżący wnieśli nadzwyczajny środek zaskarżenia.

Dnia 28 października 2016 r. (data nadania) skarżący wnieśli pismo, do którego dołączyli brakujące dokumenty i w którym wyjaśnili, że od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 22 grudnia 2015 r. złożyli skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego.

Zgodnie z informacją uzyskaną przez pracownika Biura Trybunału Konstytucyjnego Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej skarżących do rozpoznania postanowieniem z dnia 16 lutego 2017 r. (sygn. akt […]).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Na podstawie art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 13 grudnia 2016 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym oraz ustawę o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego (Dz. U. poz. 2074) do postępowań przed Trybunałem wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 2072; dalej: ustawa o TK), tj. przed 3 stycznia 2017 r., stosuje się przepisy tej ustawy. Skoro postępowanie zainicjowane rozpatrywaną skargą nie zostało zakończone przed 3 stycznia 2017 r., to do rozpoznania tej skargi właściwe są przepisy ustawy o TK.

Zgodnie z art. 61 ust. 1 ustawy o TK skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym. Służy ono wyeliminowaniu – już w początkowej fazie postępowania – spraw, które nie mogą być przedmiotem merytorycznego rozstrzygania. Trybunał wydaje postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu, gdy nie spełnia ona określonych przez prawo wymagań, jest oczywiście bezzasadna, a także gdy zachodzą okoliczności, o których mowa w art. 59 ust. 1 pkt 2-4 ustawy o TK.

Skarżący kwestionują zgodność art. 70915 k.c. z art. 64 w zw. z: art. 2, art. 20, art. 21, art. 22, art. 31 ust. 3 oraz art. 32 Konstytucji. W świetle zaskarżonego przepisu w razie wypowiedzenia przez finansującego umowy leasingu na skutek okoliczności, za które korzystający ponosi odpowiedzialność, finansujący może żądać od korzystającego natychmiastowego zapłacenia wszystkich przewidzianych w umowie a niezapłaconych rat, pomniejszonych o korzyści, jakie finansujący uzyskał wskutek ich zapłaty przed umówionym terminem i rozwiązania umowy leasingu.

Trybunał przypomina, że zgodnie z art. 53 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK skarga konstytucyjna zawiera określenie kwestionowanego przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo o obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji i w stosunku do którego skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją. Jeśli z dołączonych do skargi rozstrzygnięć wynika, że wskazany przez skarżącego przepis nie był jednak podstawą ostatecznego orzeczenia o jego konstytucyjnych wolnościach lub prawach, to skarga nie spełnia wymagania określonego w art. 53 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, a tym samym nie można nadać jej dalszego biegu (art. 61 ust. 4 pkt 1 ustawy o TK).

Trybunał zauważa, że sprawa skarżących dotyczyła nie rozliczeń z leasingodawcą (finansującym), lecz odszkodowania za delikt polegający na tym, że pozwany w sposób bezprawny i zawiniony wypełnił weksel, a następnie na jego podstawie – reprezentując leasingodawcę – doprowadził do wydania przeciwko skarżącym nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym. W nakazie stwierdzono obowiązek zapłaty sumy pieniężnej, której część miała odpowiadać rzekomej wierzytelności leasingodawcy mającej swe źródło w rozliczeniach ze skarżącymi po rozwiązaniu umów leasingu na podstawie art. 70915 k.c. Wierzytelność tę leasingodawca potrącił następnie z wierzytelności skarżących, co miało doprowadzić do ich umorzenia. Co jednak istotne, skarżący nie kwestionowali wydanego wobec nich nakazu zapłaty (uprawomocnił się), ani nie dochodzili swojej wierzytelności, która rzekomo została umorzona w wyniku potrącenia (miała być niższa od wierzytelności leasingodawcy). Abstrahując zatem od poprawności rozstrzygnięć wydanych w sprawie skarżących co do tego, jaka szkoda została im wyrządzona, wymaga podkreślenia, że to, czy wierzytelność leasingodawcy z tytułu umów leasingu powstała, było badane wyłącznie w kontekście tego, czy działanie pozwanego wywołało szkodę podlegającą naprawieniu. Nie ulega zaś wątpliwości, że sądy rozpatrujące sprawę skarżących ostatecznie nie rozstrzygnęły kwestii rozliczeń między leasingodawcą (który nie był sprawcą deliktu) a skarżącymi z tytułu zawartych między nimi umów leasingu. Trybunał zwraca przy tym uwagę, że złożona skarga konstytucyjna zdaje się być spóźnioną próbą kwestionowania przepisu, którego zgodność z Konstytucją mogłaby być badana, gdyby skarżący złożyli w odpowiednim czasie zarzuty przeciwko nakazowi zapłaty i kwestionowali istnienie wierzytelności dochodzonej przez leasingodawcę. Zaskarżenie art. 70915 k.c. w sprawie, która nie dotyczy relacji leasingodawca – leasingobiorca, nie może więc odnieść zamierzonego przez skarżących skutku.

Niezależnie od powyższego Trybunał podkreśla, że stosownie do art. 53 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy o TK skarga konstytucyjna powinna zawierać wskazanie, która konstytucyjna wolność lub prawo skarżącego, i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone, a także uzasadnienie zarzutu niezgodności kwestionowanego przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego ze wskazaną konstytucyjną wolnością lub prawem skarżącego, z powołaniem argumentów lub dowodów na jego poparcie.

Skarżący jako konstytucyjne wzorce kontroli wskazali art. 64 w powiązaniu z: art. 2, art. 20, art. 21, art. 22, art. 31 ust. 3 oraz art. 32 Konstytucji.

Trybunał stwierdza, że skarżący nie wykazali w skardze naruszenia „własności”, a nie wywiedli przy tym prawa majątkowego, które podlegałoby ochronie w świetle art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji. Tym samym odwołanie się przez skarżących do art. 21 Konstytucji również jest bezpodstawne. Podobnie niejasny jest związek zakwestionowanego przepisu z przywołanymi w skardze art. 20 i art. 22 Konstytucji. Artykuł 70915 k.c. nie ogranicza wolności działalności gospodarczej, wzorce te nie są więc adekwatne do kontroli konstytucyjności tego przepisu. Naruszenie zasad równości, niedyskryminacji, czy proporcjonalności mogłoby być rozpatrywane tylko w kontekście naruszenia konstytucyjnego prawa podmiotowego, którego jednak skarżący – co zostało już wyżej podniesione – nie wskazali. Ponownie Trybunał więc podkreśla, że skarżący nie określili konstytucyjnego prawa, które byłoby naruszone przez art. 70915 k.c., nie wykazali też naruszenia konstytucyjnego prawa własności, gwarantowanego przez art. 64 Konstytucji.

W związku z powyższym wniesionej skargi nie można było inaczej ocenić aniżeli jako oczywiście bezzasadnej, co – zgodnie z art. 61 ust. 4 pkt 3 ustawy o TK – jest samodzielną podstawą odmowy nadania jej dalszego biegu.

Z tych przyczyn Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.

POUCZENIE

Na podstawie art. 61 ust. 5 ustawy o TK skarżącym przysługuje zażalenie do Trybunału na powyższe postanowienie w terminie 7 dni od dnia jego doręczenia.