W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 10 czerwca 2016 r. (data nadania) Sp. z o.o. (dalej: skarżąca) wystąpiła o stwierdzenie, że art. 11 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2016 r. poz. 718, ze zm.; dalej: ppsa) w zakresie, w jakim wiąże sądy administracyjne również w sprawach innych osób niż osoba, przeciwko której wydano prawomocny, skazujący wyrok w postępowaniu karnym, jest niezgodny z art. 2, art. 42 i art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została złożona w związku z następującą sprawą. Decyzją z grudnia 2012 r. Dyrektor Izby Skarbowej w Ł. utrzymał w mocy decyzję Dyrektora Urzędu Kontroli Skarbowej w Ł. z czerwca 2012 r. w przedmiocie określenia wysokości zobowiązania podatkowego w podatku dochodowym od osób prawnych. Wyrokiem z maja 2013 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Ł. oddalił skargę skarżącej na powyższą decyzję. Następnie Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem ze stycznia 2016 r. oddalił wniesioną przez skarżącą skargę kasacyjną, wskazując, że ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd administracyjny.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 3 sierpnia 2016 r. pełnomocnik skarżącej został wezwany do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej, m.in. przez dokładne określenie sposobu naruszenia wskazanych w niej konstytucyjnych praw i wolności. Pismem z 17 sierpnia 2016 r. pełnomocnik skarżącej odniósł się do zarządzenia sędziego.

Zdaniem skarżącej art. 11 ppsa w zakresie, w jakim wiąże sądy administracyjne również w sprawach innych osób niż osoba, przeciwko której wydano prawomocny, skazujący wyrok w postępowaniu karnym, narusza konstytucyjnie określoną zasadę domniemania niewinności (art. 42 ust. 3 Konstytucji), zasadę określoności (art. 42 ust. 1 Konstytucji) i uniemożliwia podjęcie skutecznej obrony w toczącym się postępowaniu podatkowym (art. 42 ust. 2 Konstytucji). Ponadto – jak twierdzi skarżąca – w wyniku obowiązywania zaskarżonego przepisu została ona pozbawiona prawa do sprawiedliwego procesu (art. 45 ust. 1 Konstytucji). Na koniec podkreśla ona, że istniejący stan prawny jest niezgodny z zasadami demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Na podstawie art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 13 grudnia 2016 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o organizacji i trybie postepowania przed Trybunałem Konstytucyjnym oraz ustawę o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego (Dz. U. poz. 2074) do postępowań przed Trybunałem wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postepowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 2072; dalej: ustawa o TK) stosuje się przepisy tej ustawy. Skoro postępowanie zainicjowane rozpatrywaną skargą nie zostało zakończone przed 3 stycznia 2017 r., tj. dniem wejścia w życie ustawy o TK, to zarówno wstępne, jak i merytoryczne rozpoznanie tej skargi określają przepisy ustawy o TK. Zgodnie z art. 61 ust. 1 ustawy o TK skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym. Służy ono wyeliminowaniu – już w początkowej fazie postępowania – spraw, które nie mogą być przedmiotem merytorycznego rozstrzygania. Trybunał wydaje postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu, gdy nie spełnia ona określonych przez prawo wymagań, jest oczywiście bezzasadna, a także gdy zachodzą przesłanki, o których mowa w art. 59 ust. 1 pkt 2-4 ustawy o TK.

Analizowanej skardze konstytucyjnej nie może zostać nadany dalszy bieg z uwagi na jej oczywistą bezzasadność.

Skarżąca twierdzi, że art. 11 ppsa w zakresie, w jakim wiąże sądy administracyjne również w sprawach innych osób niż osoba, przeciwko której wydano prawomocny, skazujący wyrok w postępowaniu karnym, narusza art. 2, art. 42 i art. 45 ust. 1 Konstytucji. Z uzasadnienia powyższych zarzutów wynika, że związanie sądów administracyjnych ustaleniami poczynionymi w prawomocnym wyroku karnym prowadzi do naruszenia konstytucyjnej zasady domniemania niewinności, zasady określoności oraz prawa do obrony. Jak podnosi skarżąca, oznacza to de facto pozbawienie jej prawa do sądu, gdyż nie ma ona żadnej możliwości zanegowania ustaleń dokonanych przez sąd karny w prawomocnym wyroku. Z powyższą argumentacją nie sposób się jednak zgodzić.

W pierwszej kolejności Trybunał wskazuje, że art. 11 ppsa stanowi: „Ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd administracyjny”. Już z samej treści tego przepisu wynika zatem, że sąd administracyjny związany jest jedynie ustaleniami faktycznymi poczynionymi w toku prowadzonego postępowania karnego. Wprowadzenie zaś tego rozwiązania – jak słusznie wskazały sądy administracyjne w sprawie skarżącej – ma na celu zagwarantowanie ochrony pewności obrotu prawnego oraz powagi wymiaru sprawiedliwości, pozwala bowiem uniknąć sytuacji, w której na podstawie tych samych stanów faktycznych zapadałyby różne orzeczenia w postępowaniu karnym i sądowo administracyjnym. Trybunał Konstytucyjny zwraca jednak uwagę, że ustalenia wynikające z prawomocnego wyroku karnego stanowią jedynie element całościowej oceny stanu faktycznego dokonywanej w postępowaniu sądowo administracyjnym. Zgodnie bowiem z art. 133 § 1 ppsa podstawą orzeczenia sądu administracyjnego jest cały materiał faktyczny i dowodowy zebrany w danej sprawie. Nie ulega zatem wątpliwości, że sądy administracyjne nie ograniczają się jedynie do przyjęcia ustaleń zawartych w prawomocnym wyroku karnym. Oznacza to, że skarżąca w toku prowadzonego postępowania miała zagwarantowaną możliwość prezentowania dodatkowych dowodów przemawiających za jej stanowiskiem. Nie jest też tak, że nieuwzględnienie przez sąd przedłożonych przez skarżącą dowodów świadczy o pozbawieniu jej prawa do sądu. Organ postępowania administracyjnego zapoznał się przecież z całością argumentacji skarżącej i dopiero po wszechstronnej jej analizie uznał, że jest ona nieprzekonująca. Jak wynika z utrwalonego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, prawo do sądu swoimi gwarancjami obejmuje: 1) prawo dostępu do sądu, tj. prawo uruchomienia procedury przed sądem – organem o określonej charakterystyce (niezależnym, bezstronnym i niezawisłym); 2) prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej, zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności; 3) prawo do wyroku sądowego, tj. prawo do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia danej sprawy przez sąd; 4) prawo do odpowiedniego ukształtowania ustroju i pozycji organów rozpoznających sprawy (zob. Wyroki TK z: 9 czerwca 1998 r., sygn. akt K 28/97, OTK 1998, nr 4, poz. 50, 12 maja 2003 r., sygn. akt SK 38/02, OTK ZU nr 5/A/2003, poz. 38 24 października 2007 r., sygn. akt SK 7/06, OTK ZU 9/A/2007, poz. 108).

W analizowanej sprawie powyższe gwarancje zostały zapewnione, w związku z powyższym twierdzenia skarżącej o naruszeniu art. 45 ust. 1 Konstytucji przez zakwestionowany art. 11 ppsa są bezzasadne w stopniu oczywistym.

Natomiast w odniesieniu do zarzutu naruszenia art. 42 Konstytucji przez zaskarżony art. 11 ppsa, Trybunał stwierdza, że został on wskazany jako wzorzec kontroli konstytucyjności w sposób niewłaściwy. Z utrwalonego orzecznictwa Trybunału, a także stanowiska doktryny w sposób niebudzący wątpliwości wynika, że gwarancje przewidziane w art. 42 Konstytucji, a więc zasady ustawowej określoności czynu zabronionego, prawa do obrony oraz domniemania niewinności, swoim zakresem obejmują jedynie postępowanie karne, a także inne postępowania o zbliżonym do postępowania karnego charakterze i przedmiocie (zob. wyroki TK z: 26 listopada 2003 r., sygn. akt SK 22/02, OTK ZU nr 9/A/2003, poz. 97; 3 listopada 2004, sygn. akt K 18/03, OTK ZU nr 10/A/2004, poz. 103; P. Wiliński, Proces karny w świetle konstytucji, Warszawa 2011, s. 167 i n.). Nie ulega natomiast wątpliwości, że w postępowaniu podatkowym prowadzonym na gruncie ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 2014 r. poz. 851 ze zm.) kwestia zawinienia nie ma żadnego znaczenia. Wobec powyższego nie ma podstaw, aby gwarancje przewidziane w art. 42 Konstytucji rozciągać także na inne postępowania.

Ponadto w skardze konstytucyjnej skarżąca jako wzorzec kontroli konstytucyjności zaskarżonego przepisu art. 11 ppsa wskazała art. 2 Konstytucji. Trybunał Konstytucyjny po raz kolejny przypomina że, jak wynika z utrwalonego orzecznictwa, art. 2 Konstytucji nie może stanowić samodzielnego wzorca kontroli w postępowaniu inicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej (zob. np. postanowienia TK z: 24 października 2001 r., sygn. akt SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225 oraz 20 lutego 2008 r., sygn. akt SK 27/07, OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 22 i wyroki TK z: 13 stycznia 2004 r., sygn. akt SK 10/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 2; 23 listopada 1998 r., sprawa SK 7/98, OTK ZU nr 7/1998, poz. 114 i 10 lipca 2000 r., sygn. akt SK 21/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 144). Wynika z tego, że art. 2 Konstytucji może być powołany jako wzorzec kontroli w postępowaniu skargowym tylko wówczas, gdy zostanie odniesiony do treści innych norm konstytucyjnych chroniących poszczególne wolności i prawa naruszone kwestionowaną w skardze konstytucyjnej regulacją (zob. np. postanowienie TK z 3 marca 2002 r., sprawa Ts 108/01, OTK ZU nr 2/B/2002, poz. 138 i cytowane tam orzecznictwo).

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.