W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 27 kwietnia 2015 r. (data nadania) S.G. (dalej: skarżący) wystąpił o zbadanie zgodności z art. 2, art. 7, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 45 ust. 1, art. 76, art. 77 ust. 2, art. 175 ust. 1, art. 176 ust. 1, art. 177, art. 178 ust. 1, art. 179 oraz art. 180 ust. 1 Konstytucji: po pierwsze, art. 7673a ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U.2014.101, ze zm.; dalej: kpc), w zakresie, w jakim wniesienie środka zaskarżenia na postanowienie referendarza sądowego o nadaniu klauzuli wykonalności „nie powoduje dewolutywności ani suspensywności, (…), a nobilituje orzeczenie referendarza sądowego do mocy orzeczenia sądu pierwszej instancji, a sąd rejonowy do roli sądu drugiej instancji orzekający o utrzymaniu w mocy albo zmianie wykonalnego już postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności, zaopatrzonego w klauzulę wykonalności”; po drugie: art. 777 § 1 pkt 11 kpc w zakresie, w jakim uznaje orzeczenie referendarza sądowego za tytuł egzekucyjny; po trzecie: art. 781 § 11 kpc w zakresie, w jakim klauzulę wykonalności może nadać referendarz sądowy, „a nadto [w jakim] referendarz sądowy może nadać klauzulę wykonalności orzeczeniu wydanemu przez referendarza sądowego, a nie tylko tytułowi egzekucyjnemu pochodzącemu od sądu”.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Wierzyciel – Meritum Bank ICB S.A. w Gdańsku wystąpił z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu wystawionemu przez ten bank w czerwcu 2014 r. przeciwko skarżącemu. Wymagalne zadłużenie skarżącego wynosiło 91 417,63 zł z tytułu pożyczki zaciągniętej na podstawie umowy z września 2012 r.

Postanowieniem z lipca 2014 r. referendarz sądowy nadał klauzulę wykonalności tytułowi egzekucyjnemu, wskazując, że tytuł ten spełnia wymogi określone w art. 96 ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz.U.2012.1376, ze zm.; dalej: prawo bankowe), dłużnik złożył oświadczenie o poddaniu się egzekucji w myśl art. 97 ust. 1 prawa bankowego, w związku z czym w celu umożliwienia prowadzenia na podstawie powyższego tytułu egzekucji należało nadać klauzulę wykonalności.

Skarżący zaskarżył to postanowienie, wnosząc o oddalenie wniosku w całości. Stwierdził przede wszystkim, że nigdy nie zawierał bezpośrednio umowy z wymienionym bankiem, uchylił się od skutków prawnych oświadczenia o poddaniu się egzekucji, wskazał, iż odwołanie od wypowiedzenia przez bank umowy kredytowej, wierzytelność nie istnieje w zakresie podanym we wniosku wierzyciela, ani nie jest wymagalna, a przed Sądem Rejonowym w W. prowadzone jest postępowanie o zawezwanie do próby ugodowej z udziałem wierzyciela i pięciu innych banków. Skarżący zarzucił ponadto, że wystawiony w jego sprawie bankowy tytuł egzekucyjny (dalej również bte) nie spełniał wymogów określonych w art. 96 ust. 2 prawa bankowego, bank nie miał uprawnienia do wystawienia tego tytułu, a w rezultacie zaskarżone postanowienie nie jest zgodne z rzeczywistym zakresem egzekucji. Podkreślił również, że postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności wydał w jego sprawie referendarz sądowy, mimo że organem uprawnionym do nadawania klauzuli wykonalności – w jego przekonaniu – jest wyłącznie sąd.

Sąd Rejonowy w N. w postanowieniu z września 2014 r. utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie. Sąd stwierdził, że uprawnienie referendarza sądowego do nadawania klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu wynika z art. 781 § 11 kpc. W myśl tego przepisu tytułom egzekucyjnym, o których mowa m.in. w art. 777 § 1 pkt 3 kpc, stanowiącym, że orzeczeniom, które z mocy ustawy podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej – a więc również bankowemu tytułowi egzekucyjnemu – klauzulę wykonalności może nadać referendarz sądowy. Podkreślił również, że „postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności należy do postępowań wysoce sformalizowanych, w których w ogóle nie bada się, czy tytuł egzekucyjny znajduje odzwierciedlenie w materialnych podstawach swego istnienia”. W postępowaniu tym sąd bada, czy wystawienie tego tytułu odbyło się zgodnie z art. 96-98 prawa bankowego.

Sąd Rejonowy w N. w postanowieniu z października 2014 r. odrzucił zażalenie skarżącego na to orzeczenie.

Skarżący wniósł następnie zażalenie na postanowienie z października 2014 r., które odrzucił Sąd Okręgowy w K. (postanowienie ze stycznia 2015 r.). Sąd przypomniał przy tym, że w myśl art. 7673a zdanie trzecie kpc sąd, rozpoznając skargę na postanowienie referendarza sądowego, orzeka jako sąd drugiej instancji i stosuje odpowiednio przepisy o zażaleniu. Tym samym nie istnieje możliwość skutecznego zaskarżenia postanowienia sądu, który rozpoznawał skargę na orzeczenie referendarza w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności. Sąd Okręgowy uznał zatem, że postanowienie z października 2014 r. nie narusza przepisów kpc. Postanowienie to zostało doręczone skarżącemu 26 stycznia 2015 r.

W skardze konstytucyjnej skarżący zarzucił niezgodność zakwestionowanych przepisów kpc z zasadą demokratycznego państwa prawnego, urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, oraz wynikającymi z niej zasadami: zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa i przyzwoitej legislacji (art. 2 Konstytucji), zasadą legalizmu (art. 7 Konstytucji), zasadą proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji), zasadą równości wobec prawa i zakazu dyskryminacji (art. 32 Konstytucji), prawem do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd (art. 45 ust. 1 Konstytucji), zasadą ochrony przez władze publiczne konsumentów przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi (art. 76 Konstytucji), zakazem zamykania drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności i praw (art. 77 ust. 2 Konstytucji), zasadą sądowego wymiaru sprawiedliwości (art. 175 ust. 1 Konstytucji), zasadą dwuinstancyjności postępowania sądowego (art. 176 ust. 1 Konstytucji), domniemaniem właściwości sądów powszechnych w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości (art. 177 Konstytucji), zasadą niezawisłości sędziowskiej (art. 178 ust. 1 Konstytucji), regułą powoływania sędziów na czas nieoznaczony przez Prezydenta Rzeczypospolitej (art. 179 Konstytucji) oraz zasadą nieusuwalności sędziów (art. 180 ust. 1 Konstytucji).

Istota przedstawionych w skardze zarzutów dotyczy de facto dwóch kwestii: po pierwsze, zakwestionowania powierzenia referendarzom sądowym (urzędnikom niekorzy-stającym z gwarancji niezawisłości) wykonywania zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości, za które skarżący uznaje wydawanie orzeczeń uznawanych za tytuły egzekucyjne oraz nadawanie klauzuli wykonalności tytułom egzekucyjnym, takim jak bankowy tytuł egzekucyjny, a także prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu orzeczenia referendarza sądowego; po drugie, procedury kontroli wydawanych przez referendarzy postanowień o nadaniu klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu.

Skarżący zarzucił niekonstytucyjność art. 777 § 1 pkt 11 kpc, zgodnie z którym tytułami egzekucyjnymi są orzeczenia referendarza sądowego prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu. W przekonaniu skarżącego uznanie, że orzeczenia te są tytułami egzekucyjnymi, narusza wskazane w skardze prawa i wolności konstytucyjne.

Niezgodne z Konstytucją jest także – jego zdaniem – powierzenie referendarzom sądowym – w myśl art. 781 § 11 kpc – nadawania klauzuli wykonalności tytułom egzekucyj-nym, w tym bankowemu tytułowi egzekucyjnemu oraz orzeczeniom referendarzy. Referendarze jako urzędnicy sądowi nie mogą bowiem wykonywać zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości, który sprawują wyłącznie sądy, a w ich ramach sędziowie korzystający z gwarancji niezawisłości. Tymczasem zakwestionowany przepis przyznaje referendarzom takie uprawnienia. Przy czym – w przekonaniu skarżącego – o niekonstytucyjności powierzenia im nadawania klauzuli wykonalności świadczy to, że w przypadku bankowego tytułu egzekucyjnego nie przeprowadza się postępowania rozpoznawczego. Okoliczności te – jego zdaniem – jednoznacznie wskazują zatem, że art. 781 § 11 kpc narusza prawo do równego traktowania, prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpoznania sprawy przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd w związku z zasadą sądowego wymiaru sprawiedliwości i zasadą demokratycznego państwa prawnego oraz wywodzonymi z tej zasady zasadami zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz przyzwoitej legislacji, a także zasadą legalizmu.

Według skarżącego niezgodny z Konstytucją jest także art. 7673a kpc, stanowiący, że „[n]a postanowienie referendarza sądowego przysługuje skarga. Wniesienie skargi nie powoduje utraty mocy przez zaskarżone postanowienie. Sąd orzeka jako sąd drugiej instancji, stosując odpowiednio przepisy o zażaleniu. Rozpoznając skargę, sąd wydaje postanowienie, w którym zaskarżone postanowienie referendarza utrzymuje w mocy albo je zmienia”. Przysługująca zatem dłużnikowi skarga nie ma charakteru dewolutywnego ani suspensywnego.

Skarżący, uzasadniając niekonstytucyjność art. 7673a kpc, podkreślił ponownie, że jego zdaniem rozpatrzenie sprawy nadania klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu – jako czynność z zakresu sprawowania wymiaru sprawiedliwości – należy do sądu powszechnego wyposażonego w konstytucyjne gwarancje niezawisłości i nieu-suwalności, które nadane są sędziom i które pozwalają im realizować zadania z zakresu wymiaru sprawiedliwości. Tymczasem referendarze nie są niezawiśli, nie mają zagwarantowanej bezstronności, nie są uprawnieni do jego sprawowania. W ocenie skarżącego zakwestionowana regulacja „nobilituje” zatem orzeczenie referendarza – urzędnika sądowego – do mocy orzeczenia sądu pierwszej instancji, a sąd rejonowy do roli sądu drugiej instancji orzekającego o utrzymaniu w mocy lub o zmianie postanowienia referendarza.

Według skarżącego przyjęte rozwiązanie narusza tym samym nie tylko prawo do sprawiedliwego rozpoznania sprawy przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd, sprawujący wymiar sprawiedliwości, w co najmniej dwuinstancyjnym postępowaniu sądowym, ale ingeruje również w prawo do równej ochrony w zakresie prawa do sądu w związku z zasadą proporcjonalności i sprawiedliwości społecznej – przez zróżnicowanie sytuacji prawnej obywateli na podstawie nieadekwatnego do tego kryterium. Klauzulę wykonalności mogą bowiem nadać w określonych przypadkach (takich jak bankowy tytuł egzekucyjny) zarówno referendarz sądowy, jak i sąd. W sytuacji, w której postanowienie w tym przedmiocie wyda sąd, dłużnikowi będzie przysługiwało zażalenie do sądu wyższego rzędu. Zażalenie w tym przypadku ma zatem charakter dewolutywny. Wtedy zaś gdy – tak jak miało to miejsce w sprawie skarżącego – postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności wyda referendarz sądowy, dłużnik może jedynie wnieść skargę na to postanowienie, którą bada sąd orzekający jako sąd drugiej instancji. W takim przypadku dłużnik jest więc pozbawiony prawa do ochrony swoich praw w dwuinstancyjnym postępowaniu sądowym i oceny prawidłowości rozstrzygnięcia przez sąd wyższego rzędu.

Skarżący zwrócił również uwagę na to, że przepisy regulujące bankowy tytuł egze-kucyjny zostały przez Trybunał uznane za niezgodne z Konstytucją (wyrok TK z 14 kwietnia 2015 r., P 45/12, OTK ZU nr 4/A/2015, poz. 46).

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 1 października 2015 r. skarżący został wezwany do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez: po pierwsze, wykazanie, że zakwestionowane w skardze przepisy stanowiły podstawę postanowienia Sądu Okręgowego w K. ze stycznia 2015 r., wskazanego jako ostateczne orzeczenie w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji; po drugie, dokładne określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności, wyrażonych w art. 2, art. 7, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 45, art. 76, art. 77 ust. 2, art. 175 ust. 1, art. 176 ust. 1, art. 177, art. 178 ust. 1, art. 179, art. 180 Konstytucji przez art. 777 § 1 pkt 11, art. 781 § 11 oraz art. 7673a kpc; po trzecie, doręczenie trzech kopii skargi konstytucyjnej wraz z załącznikami.

W piśmie z 14 października 2015 r. skarżący odniósł się do powyższego zarządzenia. Wskazał, że będące przedmiotem skargi przepisy stanowiły podstawę postanowienia ze stycznia 2015 r. i determinowały treść tego orzeczenia. Powtórzył przy tym argumenty przedstawione w skardze, podkreślając, że wydanie bankowego tytułu egzekucyjnego nie jest poprzedzone postępowaniem rozpoznawczym, a dokonuje go nie sąd, a urzędnik bankowy, po czym o nadaniu mu klauzuli wykonalności decyduje urzędnik sądowy – referendarz. Powierzenie organom pozasądowym, pozbawionym gwarancji niezawisłości czynności z zakresu sprawowania wymiaru sprawiedliwości, za które uznaje skarżący nadawanie klauzuli wykonalności, narusza – w jego ocenie – wskazane w skardze konstytucyjnej wolności i prawa podmiotowe.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Na podstawie art. 138 w związku z art. 139 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U.2016.293; dalej: ustawa o TK z 2015 r.) z dniem 30 sierpnia 2015 r. utraciła moc ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U.102.643, ze zm.; dalej: ustawa o TK z 1997 r.). Zgodnie z art. 134 pkt 1 ustawy o TK z 2015 r. w sprawach wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy w postępowaniu przed Trybunałem w zakresie dotyczącym wstępnego rozpoznania stosuje się przepisy dotychczasowe, tzn. przepisy ustawy o TK z 1997 r. Rozpatrywana skarga konstytucyjna została wniesiona przed dniem wejścia w życie ustawy o TK z 2015 r., dlatego do jej wstępnej kontroli zastosowanie znajdują przepisy ustawy o TK z 1997 r.

Skarga konstytucyjna jest nadzwyczajnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności lub praw, którego merytoryczne rozpoznanie uwarunkowane zostało spełnieniem wielu przesłanek wynikających zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i z przepisów ustawy o TK z 1997 r.

W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub inny organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Kon-stytucji. Warunkiem dopuszczalności wystąpienia ze skargą konstytucyjną jest zatem uczynienie jej przedmiotem przepisów wykazujących dwojaką kwalifikację. Po pierwsze, powinny one stanowić podstawę prawną ostatecznego orzeczenia, wydanego w sprawie skarżącego przez sąd lub organ administracji publicznej. Po drugie, przepisy te stanowić powinny źródło naruszenia konstytucyjnych praw skarżącego; ten zaś jest zobligowany do sprecyzowania sposobu takiego naruszenia. Należy podkreślić, że skarga konstytucyjna w polskim prawie stanowi środek inicjowania tzw. konkretnej kontroli konstytucyjności prawa. Jednym z warunków jej wszczęcia jest bowiem – zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK z 1997 r. – wykazanie, że zaskarżona regulacja rzeczywiście była zastosowana w indywidualnej sprawie skarżącego i doprowadziła w niej do wydania takiego orzeczenia, które naruszyło przysługujące skarżącemu prawa konstytucyjne.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że rozpoznawana skarga w zakresie art. 777 § 1 pkt 11 kpc nie spełnia powyższego wymogu.

Zgodnie z art. 777 § 1 pkt 11 kpc tytułami egzekucyjnymi są orzeczenia referendarza sądowego prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu. W przekonaniu skarżącego uznanie przez ustawodawcę orzeczeń referendarzy sądowych, a zatem urzędników niebędących niezawisłymi, niemających zagwarantowanej bezstronności i nie-uprawnionych do sprawowania wymiaru sprawiedliwości, za tytuły egzekucyjne jest niezgodne ze wskazanymi w skardze postanowieniami ustawy zasadniczej.

Trybunał stwierdza, że przedstawiony zarzut nie znajduje uzasadnienia w sprawie, w związku z którą sformułowano skargę konstytucyjną. Będący przedmiotem skargi przepis nie miał bowiem zastosowania w sprawie skarżącego i nie mógł tym samym naruszyć jego konstytucyjnych praw i wolności. Tytułem egzekucyjnym, któremu klauzulę wykonalności na podstawie art. 781 § 11 kpc nadał referendarz sądowy w postanowieniu z września 2014 r., nie było bowiem orzeczenie referendarza, o którym mowa w zakwestionowanym art. 777 § 1 pkt 11 k.p.c., lecz wystawiony w czerwcu 2014 r. bte. Bankowy tytuł egzekucyjny jest zaś tytułem egzekucyjnym wymienionym w art. 777 § 1 pkt 3 kpc – „inne orzeczenia, ugody i akty, które z mocy ustawy podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej”. Oznacza to, że zakwestionowany w skardze art. 777 § 1 pkt 11 kpc nie był podstawą prawną ostatecznego orzeczenia w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji i nie determinował sytuacji prawnej skarżącego. Okoliczności te przesądzają – w myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK z 1997 r. – o konieczności odmowy nadania dalszego biegu skardze w zakresie art. 777 § 1 pkt 11 kpc.

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny postanowił odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie art. 777 § 1 pkt 11 kpc. W pozostałym zakresie skarga została przekazana do merytorycznego rozpoznania.