W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 12 marca 2015 r. (data nadania) A.N. (dalej: skarżący) zakwestionował zgodność art. 43 § 1 i 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.; dalej: k.k.) w zakresie, w jakim przepisy te umożliwiają stosowanie środka karnego pozbawienia praw publicznych ponad okres orzeczony w prawomocnym wyroku sądu karnego, z art. 7 i art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Skarżący aktualnie odbywa karę dożywotniego pozbawienia wolności w zakładzie karnym. W dniu 29 maja 2014 r. złożył zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa niedopełnienia obowiązków przez funkcjonariuszy aresztu śledczego przez niedopuszczenie go do udziału w wyborach do Parlamentu Europejskiego. Postanowieniem z 17 czerwca 2014 r. (sygn. akt 2 Ds. 1177/14) asesor Prokuratury Rejonowej Łódź-Bałuty w Łodzi odmówił wszczęcia śledztwa w tej sprawie. W uzasadnieniu wskazano, że zgodnie z treścią art. 43 § 2 k.k. pozbawienie praw publicznych obowiązuje od uprawomocnienia się orzeczenia, a okres, na który środek orzeczono, nie biegnie w czasie odbywania kary pozbawienia wolności, chociażby orzeczonej za inne przestępstwo. Oznacza to, że pozbawienie skazanego praw publicznych obowiązuje już w czasie odbywania przez niego kary pozbawienia wolności, a więc że nie może on w tym czasie korzystać z czynnego prawa wyborczego. Na powyższe postanowienie skarżący złożył zażalenie. Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi – Wydział V Karny, postanowieniem z 23 września 2014 r. (sygn. akt V Kp 761/14) utrzymał zaskarżone postanowienie w mocy, nie dopatrzył się bowiem nieprawidłowości w argumentacji asesora prokuratury.

W dniu 25 września 2014 r. skarżący wystąpił z wnioskiem o ustanowienie adwokata z urzędu do sporządzenia skargi konstytucyjnej. Postanowieniem z 14 listopada 2014 r. (sygn. akt II Co 143/14) Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi – Wydział II Cywilny ustanowił dla skarżącego pełnomocnika z urzędu do sporządzenia skargi konstytucyjnej.

Zdaniem skarżącego przepisy art. 43 § 1 i 2 k.k. są sprzeczne z wyrażoną w art. 7 Konstytucji zasadą praworządności, gdyż ich zastosowanie uniemożliwia działanie organów władzy publicznej na podstawie i w granicach prawa. Okres pozbawienia praw publicznych – według skarżącego – może trwać przez 10 lat, natomiast zastosowanie art. 43 § 2 k.k. powoduje, że w przypadku skazanego na karę 25 lat pozbawienia wolności, okres ten będzie trwać co najmniej przez 35 lat, co jest sprzeczne z art. 43 § 1 k.k. i prowadzi do naruszenia konstytucyjnie chronionych wolności lub praw.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Na podstawie art. 138 w zw. z art. 139 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 1064; dalej: ustawa o TK z 2015 r.) z dniem 30 sierpnia 2015 r. utraciła moc ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z art. 134 pkt 1 ustawy o TK z 2015 r. w sprawach wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy w postępowaniu przed Trybunałem w zakresie dotyczącym wstępnego rozpoznania stosuje się przepisy dotychczasowe, tzn. przepisy ustawy o TK. Rozpatrywana skarga konstytucyjna została wniesiona przed dniem wejścia w życie ustawy o TK z 2015 r., dlatego do jej wstępnej kontroli zastosowanie mają przepisy ustawy o TK.​

W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo na zasadach określonych w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekły ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Zgodnie z art. 36 ust. 1 w zw. z art. 49 ustawy o TK skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał Konstytucyjny bada, czy odpowiada ona określonym przez prawo wymogom. Procedura ta umożliwia już w początkowej fazie postępowania wyeliminowanie spraw, które nie mogą być przedmiotem merytorycznego rozpoznania przez Trybunał Konstytucyjny.

Skarżący zarzuca zaskarżonym przepisom Kodeksu karnego niezgodność z art. 7 i art. 31 ust. 3 Konstytucji. Nie wskazuje jednocześnie żadnych innych wzorców kontroli. Tymczasem zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego żaden z wymienionych przepisów Konstytucji nie może stanowić samodzielnego wzorca kontroli w postępowaniu inicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej.

W odniesieniu do art. 7 Konstytucji Trybunał zauważa, że skarżący, wskazując ten przepis jako wzorzec kontroli zaskarżonej regulacji, powołał się jedynie ogólnie na zasadę praworządności. Trybunał podkreśla, że wyrażona w art. 7 Konstytucji zasada legalizmu (czy też zasada praworządności) nie może stanowić samodzielnego wzorca kontroli konstytucyjności norm prawnych dokonywanej w wyniku wniesienia skargi konstytucyjnej. Ma ona charakter zasady ustrojowej, z której nie można wywodzić konstytucyjnych wolności lub praw jednostki. Istotą wprowadzenia tej zasady jest nakaz działania organów władzy publicznej w granicach wyznaczonych przez prawo, w którym powinna być wskazana zarówno podstawa ich działania, jak i zakreślone jego ramy. Zarzut jej naruszenia nie może być więc przedmiotem skargi konstytucyjnej (zob. np. wyroki TK z: 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 2; 26 kwietnia 2005 r., SK 36/03, OTK ZU nr 4/A/2005, poz. 40 oraz postanowienie TK z 19 kwietnia 2006 r., SK 12/05, OTK ZU nr 4/A/2006, poz. 50).

Podobnie samodzielnego wzorca w postępowaniu inicjowanym skargą konstytucyjną nie może stanowić art. 31 ust. 3 Konstytucji. Ustalone orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego przyjmuje, że art. 31 ust. 3 Konstytucji nie może być samodzielnie podstawą skargi, gdyż nie jest źródłem praw ani wolności (zob. wyrok TK z 22 listopada 2004 r., SK 64/03, OTK ZU nr 10/A/2004, poz. 107). Odwołanie się do zasady proporcjonalności wyrażonej w tym przepisie może nastąpić tylko w połączeniu ze wskazaniem innej podstawy prawnej skargi i służyć wykazaniu, że ograniczenie prawa lub wolności ma zbyt duży zakres. Jak wskazał Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 10 lipca 2000 r. (SK 21/99, OTK ZU nr 5/00, poz. 144), art. 31 ust. 3 Konstytucji ma zastosowanie do oceny dopuszczalności ograniczenia praw konstytucyjnych, a „konstytucyjnymi” w rozumieniu tego przepisu są prawa podmiotowe, których podstawę stanowi norma rangi konstytucyjnej. Wymagania przewidziane w art. 31 ust. 3 Konstytucji nie dotyczą natomiast praw, których jedynym źródłem jest ustawa.

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 w zw. z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.