W skardze konstytucyjnej z 20 maja 2015 r. I.Dz. (dalej: skarżący) wniósł o stwierdzenie, że art. 82 § 1, art. 392 § 1 oraz art. 166 § 3 w związku z art. 394 § 1 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (Dz. U. Nr 21, poz. 112, ze zm.; dalej: kodeks wyborczy), a także uchwała Państwowej Komisji Wyborczej z 11 sierpnia 2014 r. w sprawie wzorów kart do głosowania oraz nakładek na karty do głosowania sporządzonych w alfabecie Braille’a, w wyborach do rad gmin, rad powiatów, sejmików województw i rad dzielnic m.st. Warszawy oraz w wyborach wójtów, burmistrzów i prezydentów miast (M.P. z 2014 r. poz. 734, ze zm.; dalej: uchwała PKW) są niezgodne z art. 2 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. W proteście wyborczym złożonym w Sądzie Okręgowym w Rzeszowie – I Wydział Cywilny (dalej: Sąd Okręgowy w Rzeszowie, sąd pierwszej instancji) skarżący na podstawie art. 82, art. 83 i art. 392 kodeksu wyborczego zażądał stwierdzenia nieważności wyborów z 16 listopada 2014 r. do Sejmiku Województwa Podkarpackiego w okręgu nr 1. Postanowieniem z 10 grudnia 2014 r. (sygn. akt I Ns 316/14) Sąd Okręgowy w Rzeszowie na podstawie art. 393 § 2 kodeksu wyborczego pozostawił protest wyborczy skarżącego bez dalszego biegu. Sąd podkreślił, że skarżący nie wskazał, w jakim obwodzie głosowania został umieszczony w spisie wyborców, i nie podał swojego adresu. Ponadto skarżący nie przedstawił dowodów na poparcie swoich zarzutów, które zdaniem sądu dotyczyły ważności wyborów w skali całego kraju, a nie w okręgu nr 1 Sejmiku Województwa Podkarpackiego. Postanowieniem z 30 stycznia 2015 r. (sygn. akt I Acz 58/15) Sąd Apelacyjny w Rzeszowie – I Wydział Cywilny (dalej: Sąd Apelacyjny w Rzeszowie) oddalił zażalenie, które skarżący wniósł na postanowienie sądu pierwszej instancji. Zdaniem tego sądu protest wyborczy skarżącego nie spełniał „nawet najbardziej elementarnych wymogów określonych w art. 82 § 1 kodeksu wyborczego”.

Skarżący twierdzi, że zakwestionowane w skardze przepisy naruszają wynikającą z art. 2 Konstytucji zasadę „demokratyzmu i płynąc[e] z niej standard[y] wyborcz[e]”, ponieważ: „tworzą procedury kontroli prawidłowości tylko niektórych etapów procedury wyborczej, nie tworząc żadnych procedur kontroli innych etapów, mogących również mieć realny wpływ na wynik wyborów (…) tworzą procedury badania prawidłowości wyborów tylko na poziomie poszczególnych okręgów, z pominięciem możliwości całościowego zbadania prawidłowości wyborów w skali kraju (…), przewidują kontrolę nieprawidłowości tylko w zakresie kwalifikowanym, ograniczonym wyłącznie do czynów zabronionych opisanych w rozdziale XXXI kodeksu karnego, podczas gdy w praktyce dochodzi do naruszeń wielu przepisów kodeksu wyborczego mających wpływ na wynik wyborów, ale niewynikających z popełnienia czynu zabronionego”. Zdaniem skarżącego za niekonstytucyjną należy ponadto uznać „pozorność kontroli wyborów samorządowych przez sądy okręgowe”, jak też „brak przewidzianej procedury w stosunku do organów wyborczych przy dokonywaniu ich kontroli gwarantującej jej przejrzystość i bezstronność” (art. 166 § 3 w związku z art. 394 § 1 kodeksu wyborczego) oraz zbyt krótkie terminy wnoszenia protestów wyborczych (art. 392 § 1 kodeksu wyborczego). Skarżący zarzucił ponadto, że zakwestionowana uchwała PKW narusza wyrażoną w art. 2 Konstytucji zasadę określoności przepisów prawnych przez to, iż posługuje się wprowadzającym w błąd pojęciem „karta”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest sformalizowanym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności lub praw. Jej merytoryczne rozpoznanie jest uzależnione od spełnienia warunków wynikających zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i z art. 46 oraz 47 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Skargom konstytucyjnym niespełniającym tych warunków oraz skargom oczywiście bezzasadnym Trybunał Konstytucyjny odmawia nadania dalszego biegu.

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji skargę konstytucyjną może wnieść „każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone”. Oznacza to, że warunkiem złożenia skargi konstytucyjnej nie jest każde naruszenie Konstytucji, ale tylko naruszenie wyrażonych w niej norm regulujących wolności lub prawa człowieka i obywatela. W skardze konstytucyjnej trzeba zatem wskazać konkretną osobę, której wolności lub prawa naruszono, naruszone wolności i prawa określone (poręczone, zapewnione, gwarantowane, chronione) w Konstytucji oraz sposób ich naruszenia.

Zdaniem skarżącego zakwestionowane w skardze przepisy naruszają art. 2 Konstytucji. Trybunał zauważa, że skarżący, wskazawszy ten przepis ustawy zasadniczej jako wzorzec kontroli zaskarżonych regulacji, powołał się na zasadę demokratycznego państwa prawnego (w skardze określoną jako „zasada demokratyzmu i płynące z niej standardy wyborcze”) oraz zasadę określoności przepisów prawnych. Tymczasem w swoich orzeczeniach Trybunał wyraził pogląd, zgodnie z którym ani zasada demokratycznego państwa prawnego, ani wynikające z niej szczegółowe zasady ustrojowe nie mają charakteru konstytucyjnych wolności lub praw podmiotowych, których ochronie służy w myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna (zob. np. postanowienia TK z 26 czerwca 2002 r., SK 1/02, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 53 i 15 grudnia 2009 r., Ts 5/08, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 13 oraz wyrok TK z 3 kwietnia 2006 r., SK 46/05, OTK ZU nr 4/A/2006, poz. 39).

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego wynikające z art. 2 Konstytucji zasady mogą być w postępowaniu skargowym jedynie pomocniczym wzorcem kontroli, pod warunkiem że skarżący wskaże jednocześnie inną naruszoną normę konstytucyjną statuującą wolność lub prawo (zob. wyrok TK z 26 kwietnia 2005 r., SK 36/03, OTK ZU nr 4/A/2005, poz. 40). Zarzut naruszenia tych zasad mógłby być więc rozpatrywany wyłącznie w ramach oceny sposobu naruszenia konstytucyjnych wolności i praw (zob. postanowienie TK z 26 czerwca 2002 r., SK 1/02 oraz wyrok TK z 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 2).

W rozpatrywanej sprawie skarżący nie uzasadnił tego, że zarzucane przez niego naruszenie zasad demokratycznego państwa prawnego miało związek z naruszeniem jakiegokolwiek innego przepisu ustawy zasadniczej gwarantującego wolności lub prawa jednostki.

Wprawdzie skarżący nadmienił, że „brak możliwości skontrolowania procedur wyborczych należy uznać za (…) również naruszenie prawa do sądu”, jednak w żaden sposób nie uzasadnił tej tezy. Przedstawione w uzasadnieniu skargi argumenty jednoznacznie dowodzą natomiast tego, że istotą zarzutu niekonstytucyjności art. 82 kodeksu wyborczego, a także pozostałych przepisów w niej zakwestionowanych jest brak właściwych z punktu widzenia skarżącego procedur kontroli wyników wyborów samorządowych, a nie naruszenie jakichkolwiek jego wolności lub praw konstytucyjnych.

Wniesiona skarga nie spełnia więc podstawowego warunku określonego w art. 79 ust. 1 Konstytucji. Okoliczność ta jest – zgodnie z art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK – samodzielną podstawą odmowy nadania analizowanej skardze dalszego biegu.

Niezależnie od powyższego Trybunał zwraca uwagę na to, że w myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej może być ustawa lub inny akt normatywny, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekły ostatecznie o wolnościach lub prawach skarżącego albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Przedmiotem skargi może być zatem tylko ten przepis, który był normatywną podstawą ostatecznego orzeczenia wydanego w sprawie, w związku z którą wniesiono skargę konstytucyjną.

Skarżący zakwestionował art. 82 § 1 kodeksu wyborczego w brzmieniu: „Przeciwko ważności wyborów, ważności wyborów w okręgu lub wyborowi określonej osoby może być wniesiony protest z powodu: 1) dopuszczenia się przestępstwa przeciwko wyborom, określonego w rozdziale XXXI Kodeksu karnego, mającego wpływ na przebieg głosowania, ustalenie wyników głosowania lub wyników wyborów lub 2) naruszenia przepisów kodeksu dotyczących głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów, mającego wpływ na wynik wyborów”; art. 166 § 3 kodeksu wyborczego, który stanowi, że: „Komisarzy wyborczych powołuje w każdym województwie, w liczbie od 2 do 6, spośród sędziów, na okres 5 lat, Państwowa Komisja Wyborcza, na wniosek Ministra Sprawiedliwości. Ta sama osoba może być ponownie powołana na stanowisko komisarza” w związku z art. 394 § 1 kodeksu wyborczego, zgodnie z którym: „Sąd okręgowy rozpoznając protesty wyborcze rozstrzyga o ważności wyborów oraz o ważności wyboru radnego” i art. 392 § 1 kodeksu wyborczego w brzmieniu: „Protest wyborczy wnosi się na piśmie do właściwego sądu okręgowego w terminie 14 dni od dnia wyborów”. Skarżący zakwestionował także uchwałę PKW.

Trybunał zauważa, że w sprawie, w związku z którą została wniesiona skarga konstytucyjna, sąd pierwszej instancji pozostawił protest wyborczy bez rozpoznania, ponieważ nie mógł ustalić, czy skarżący jest osobą uprawnioną do jego wniesienia. Skarżący we wniosku nie wskazał bowiem, w jakim obwodzie głosowania został umieszczony w spisie wyborców, nie podał również swojego adresu. Ponadto sąd orzekł, że protest nie spełniał warunków określonych w art. 82 § 1 i art. 392 § 2 kodeksu wyborczego, gdyż skarżący nie wskazał żadnych skonkretyzowanych nieprawidłowości, które miałyby miejsce w czasie przeprowadzania wyborów do Sejmiku Województwa Podkarpackiego w okręgu nr 1.

W związku z tym Trybunał stwierdza, że zakwestionowane w skardze art. 166 § 3 w związku z art. 394 § 1 kodeksu wyborczego, które regulują kwestie powoływania komisarza wyborczego, art. 392 § 1 kodeksu wyborczego wyznaczający termin złożenia protestu, a także uchwała PKW, określająca m.in. wzory kart do głosowania, nie były podstawami orzeczenia, z którym skarżący łączy naruszenie zasad wynikających z art. 2 Konstytucji, tj. postanowienia Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z 30 stycznia 2015 r.

Okoliczność ta jest – zgodnie z art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – podstawą odmowy nadania analizowanej skardze dalszego biegu we wskazanym wyżej zakresie.

Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.