1. W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 15 czerwca 2015 r. Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze (dalej: skarżący) wystąpiło o zbadanie zgodności art. 6 pkt 2 w związku z art. 17 ustawy z dnia 18 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o ochronie przyrody oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 224, poz. 1337; dalej: ustawa nowelizująca) w zakresie, w jakim „pozbawia posiadacza samoistnego, począwszy od 1 stycznia 2012 r., prawa majątkowego w postaci prawa zatrzymania nieruchomości do czasu zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia posiadacza samoistnego o zwrot nakładów, które uprzednio było skuteczne wobec Skarbu Państwa, a którego posiadacz samoistny został pozbawiony wskutek automatycznego wstąpienia parku narodowego w charakterze powoda do toczącego się postępowania eksmisyjnego wytoczonego pierwotnie przez Skarb Państwa, bez jednoczesnego przeniesienia na rzecz parku narodowego roszczeń z tytułu nakładów na tę nieruchomość”, z art. 64 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 w związku z art. 2 Konstytucji.

2. Skargę konstytucyjną wniesiono na tle następującego stanu faktycznego. Wyrokiem z 18 grudnia 2013 r. (sygn. akt I C 57/11) Sąd Rejonowy w Lesku – Wydział I Cywilny nakazał skarżącemu, aby wydał Bieszczadzkiemu Parkowi Narodowemu nieruchomość, która znajdowała się we władaniu skarżącego, z zastrzeżeniem, że nastąpi to za jednoczesną zapłatą przez ten park narodowy na rzecz skarżącego kwoty 172 496 złotych tytułem zwrotu nakładów na tę nieruchomość. Wyrokiem z 17 lutego 2015 r. (sygn. akt I Ca 107/14) Sąd Okręgowy w Krośnie – I Wydział Cywilny zmienił powyższe rozstrzygnięcie w ten sposób, że uchylił zawarte w nim zastrzeżenie, iż wydanie spornej nieruchomości nastąpi za jednoczesną zapłatą przez Bieszczadzki Park Narodowy na rzecz skarżącego kwoty 172 496 złotych. Orzeczenie to zostało doręczone skarżącemu 17 marca 2015 r.

3. Skarżący wskazał, że zakwestionowane przepisy pozbawiły go prawa zatrzymania nieruchomości do czasu zaspokojenia przysługującego mu roszczenia o zwrot poniesionych na nią nakładów, sąd drugiej instancji orzekający w jego sprawie stwierdził bowiem, że zgodnie z art. 6 pkt 2 w związku z art. 17 ustawy nowelizującej od momentu wejścia w życie tej ustawy roszczenie o zwrot nieruchomości pozostającej we władaniu skarżącego przysługuje Bieszczadzkiemu Parkowi Narodowemu jako państwowej osobie prawnej, zobowiązanie do zwrotu nakładów poczynionych na tę nieruchomość pozostało natomiast zobowiązaniem Skarbu Państwa. Skarżącemu nie przysługiwało więc prawo zatrzymania skuteczne wobec parku narodowego. Zdaniem skarżącego takie rozumienie zakwestionowanych przepisów doprowadziło do naruszenia jego praw majątkowych. W jego przekonaniu prawo zatrzymania jest prawem majątkowym w rozumieniu art. 64 ust. 1 Konstytucji, gdyż „stanowi realizację interesu majątkowego osoby zobowiązanej do wydania nieruchomości co do jednoczesnego zaspokojenia roszczenia o zwrot poniesionych na nieruchomość nakładów”. Skarżący podkreślił, że całkowite pozbawienie go możliwości skorzystania z tego prawa złamało zakaz naruszania istoty praw wyrażony w art. 31 ust. 1 Konstytucji, a także zasady ochrony praw nabytych oraz zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji).

4. Ponadto skarżący wniósł o wydanie przez Trybunał Konstytucyjny postanowienia tymczasowego o wstrzymaniu wykonania wyroku Sądu Okręgowego w Krośnie z 17 lutego 2015 r. Wskazał, że wykonanie tego orzeczenia spowoduje nieodwracalne skutki, gdyż po wydaniu nieruchomości skarżący nie będzie mógł skorzystać z prawa jej zatrzymania. Podkreślił również, że brak możliwości skorzystania z tego prawa spowoduje, że będzie on musiał wytoczyć odrębne postępowanie o zapłatę (zwrot nakładów poniesionych na nieruchomość) przeciwko Skarbowi Państwa, co z kolei skutkować będzie tym, że jego roszczenie zostanie zaspokojone w stosunkowo długim czasie po wydaniu nieruchomości.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Na podstawie art. 138 w związku z art. 139 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 1064; dalej: ustawa o TK z 2015 r.) z dniem 30 sierpnia 2015 r. utraciła moc ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z art. 134 pkt 1 ustawy o TK z 2015 r. w sprawach wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy w postępowaniu przed Trybunałem w zakresie dotyczącym wstępnego rozpoznania stosuje się przepisy dotychczasowe, tzn. przepisy ustawy o TK. Rozpatrywana skarga konstytucyjna została wniesiona przed dniem wejścia w życie ustawy o TK z 2015 r., dlatego do jej wstępnej kontroli zastosowanie mają przepisy ustawy o TK.​

W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo na zasadach określonych w ustawie zakwestionować zgodność z Konstytucją przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego prawach lub wolnościach albo obowiązkach określonych w Konstytucji. Zasady, na jakich dopuszczalne jest korzystanie z tego środka ochrony wolności i praw, precyzuje ustawa o TK. W świetle powyższych unormowań konstytucyjnych i ustawowych nie ulega wątpliwości, że przesłanką rozpoznania skargi konstytucyjnej może być wskazanie nie dowolnego przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego, ale tylko takiego, który w konkretnej sprawie stanowił podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia, a zarazem doprowadził do naruszenia wolności lub praw oznaczonych jako podstawa skargi konstytucyjnej. W związku z tym obowiązkiem skarżącego jest dołączenie do skargi konstytucyjnej orzeczenia, które wykazuje cechy odpowiadające powyższej, złożonej kwalifikacji, tzn. zostało wydane na podstawie przepisów będących przedmiotem wniesionej skargi i prowadzi do niedozwolonej ingerencji w sferę konstytucyjnie chronionych praw podmiotowych. Skarżący musi przy tym wykazać, że ingerencja ta była skutkiem niekonstytucyjności przepisu zastosowanego przy rozpatrywaniu jego sprawy, nie zaś niewłaściwego zastosowania tego przepisu przez orzekające w sprawie organy, celem skargi jest bowiem usunięcie z systemu prawa niekonstytucyjnej normy, której stosowanie skutkuje naruszeniem chronionych konstytucyjnie wolności lub praw. Rozpatrując skargę, Trybunał Konstytucyjny nie pełni funkcji kolejnej instancji odwoławczej, nie bada zgodności z prawem i słuszności rozstrzygnięć dokonanych przez orzekające organy, jako że ma kompetencje nie do kontroli prawidłowości ustaleń sądu, sposobu zastosowania czy też niezastosowania obowiązujących przepisów, lecz jedynie do oceny konstytucyjności tych przepisów (zob. np. postanowienia TK z: 26 lutego 1999 r., Ts 156/98, OTK ZU nr 5/1999, poz. 105; 21 czerwca 2000 r., Ts 33/00, OTK ZU nr 6/2000, poz. 222; 2 grudnia 2009 r., Ts 275/08, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 34 oraz 9 grudnia 2009 r., Ts 83/08, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 15).

2. Analiza skargi konstytucyjnej wniesionej w niniejszej sprawie prowadzi do wniosku, że skarga ta nie spełnia warunków nadania jej dalszego biegu wynikających z art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz z ustawy o TK. Skarżący nie wykazał w szczególności, że zarzucane przez niego naruszenie jego konstytucyjnych wolności lub praw wynika z zakwestionowanych przepisów, nie zaś sposobu ich zastosowania w jego sprawie.

3. Skarżący kwestionuje art. 6 pkt 2 ustawy nowelizującej, który stanowi, że z dniem jej wejścia w życie należności i zobowiązania, w tym nieściągnięte należności i nieuregulowane zobowiązania, parków narodowych będących państwowymi jednostkami budżetowymi stają się należnościami i zobowiązaniami parków narodowych będących państwowymi osobami prawnymi, w związku z przepisem określającym datę wejścia w życia tej ustawy (art. 17 ustawy nowelizującej). Przedstawione przez niego argumenty dotyczą jednak nieprawidłowości ustalenia przez orzekający w jego sprawie sąd drugiej instancji, że przysługujące skarżącemu roszczenie o zwrot nakładów na nieruchomość powinno być skierowane przeciwko Skarbowi Państwa, a nie parkowi narodowemu jako państwowej osobie prawnej, a w konsekwencji uznania, że skarżącemu nie przysługuje prawo zatrzymania nieruchomości do czasu zaspokojenia tego roszczenia. Skarżący nie kwestionuje więc treści normatywnej zakwestionowanych przepisów, lecz sposób ich zastosowania w jego sprawie, nie podważa bowiem konstytucyjności rozwiązania polegającego na przejęciu przez nowo powstałe osoby prawne należności i zobowiązań dotychczas istniejących jednostek budżetowych, lecz sposób zakwalifikowania przez sądy poszczególnych zobowiązań jako zobowiązań Skarbu Państwa lub zobowiązań parku narodowego oraz jego konsekwencje dla możliwości skorzystania przez skarżącego z prawa zatrzymania. Jednocześnie skarżący nie kwestionuje zgodności z Konstytucją przepisów określających podmioty, wobec których osoba zobowiązana do wydania nieruchomości może skorzystać z prawa zatrzymania (art. 461 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny [Dz. U. z 2014 r. poz. 121, ze zm.; dalej: k.c.]), oraz stanowiących, że państwowe osoby prawne nie odpowiadają za zobowiązania Skarbu Państwa (art. 40 k.c.). Sformułowane przez niego zarzuty dotyczą więc sfery stosowania prawa, nie zaś niekonstytucyjności zakwestionowanych przepisów.

4. W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny przypomina, że, jak wielokrotnie podkreślał w swoim orzecznictwie, jego rolą nie jest rozstrzyganie wątpliwości co do prawidłowej wykładni oraz prawidłowego stosowania przepisów ustawowych. Jedynie wtedy, gdy określony sposób rozumienia przepisu prawa utrwalił się już w sposób oczywisty, a zwłaszcza gdy znalazł jednoznaczny i autorytatywny wyraz w orzecznictwie Sądu Najwyższego bądź Naczelnego Sądu Administracyjnego, można uznać, że przepis ten w praktyce stosowania nabrał takiej właśnie treści, jaką odnalazły w nim najwyższe instancje sądowe kraju. Jeżeli zaś tak rozumiany przepis nie da się pogodzić z normami, zasadami lub wartościami konstytucyjnymi, to Trybunał Konstytucyjny może orzec o jego niezgodności z Konstytucją i tym sposobem umożliwić ustawodawcy bardziej precyzyjne i jednoznaczne uregulowanie danej kwestii (zob. np. wyrok TK z 9 maja 2005 r., SK 14/04, OTK ZU nr 5/A/2005, poz. 47 oraz postanowienie TK z 19 kwietnia 2012 r., Ts 312/11, OTK ZU nr 4/B/2012, poz. 380). Skarżący nie wykazał jednak, że sytuacja taka zachodzi w niniejszej sprawie. Przeciwnie, wskazał jedynie na nieprawidłowość ustaleń dokonanych w jego sprawie. Dlatego na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 i art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK należało odmówić nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

5. Wbrew twierdzeniom skarżącego prawo zatrzymania, o którym mowa w art. 461 § 1 k.c., nie jest odrębnym prawem majątkowym w rozumieniu art. 64 ust. 1 Konstytucji. Jest ono instrumentem dochodzenia należności ze stosunku zobowiązaniowego, służącym ułatwieniu i zabezpieczeniu realizacji prawa majątkowego do zwrotu nakładów poczynionych na daną rzecz (zob. np. T. Wiśniewski, uwagi do art. 461 [w:] J. Gudowski (red.) Kodeks cywilny. Komentarz, T. 3: Zobowiązania, cz. 1, Warszawa 2013, s. 874–875), nie ma jednak odrębnej wartości ekonomicznej i nie może samo w sobie być uznane za prawo majątkowe. Co więcej, brak możliwości skorzystania z prawa zatrzymania nie ma wpływu na istnienie samego roszczenia o zwrot nakładów oraz możliwość dochodzenia tego roszczenia w postępowaniu sądowym, jak bowiem wynika zarówno z wyroku sądu drugiej instancji, jak i treści skargi, skarżący ma obecnie możliwość dochodzenia przysługujących mu należności w postępowaniu przeciwko Skarbowi Państwa.

6. W świetle powyższego Trybunał stwierdza, że skarżący nie wskazał prawa majątkowego, które podlegałoby ochronie na gruncie art. 64 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 w związku z art. 2 Konstytucji i które zostałoby naruszone zakwestionowanymi w skardze przepisami. Zarzuty skargi były oczywiście bezzasadne.

7. Na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK również ta okoliczność uzasadnia odmowę nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

8. Ponadto Trybunał Konstytucyjny orzeka, że ze względu na odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej wniosek o wydanie postanowienia tymczasowego o wstrzymaniu wykonania wyroku Sądu Okręgowego w Krośnie wydanego w sprawie, która legła u podstaw skargi konstytucyjnej, nie zasługuje na uwzględnienie.

Wziąwszy pod uwagę powyższe okoliczności, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.