W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 7 stycznia 2015 r. sędzia sądu rejonowego M.J. (dalej: skarżący) zakwestionował zgodność § 55 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r. – Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. z 2014 r. poz. 259; dalej: regulamin) z art. 10 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 65 ust. 1, art. 92, art. 173, art. 175, art. 176 ust. 2, art. 177 oraz art. 178 w związku z art. 2 i w związku z art. 7 Konstytucji, a także z art. 6 i art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.; dalej: Konwencja).

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Prezes Sądu Rejonowego w Koninie na podstawie § 55 ust. 2 regulaminu – wskazał wydział cywilny tego sądu jako właściwy do rozpoznania sprawy tam zawisłej. Pismem z 23 października 2014 r. skarżący zwrócił się do Prezesa Sądu Okręgowego w Koninie o zmianę decyzji Prezesa Sądu Rejonowego w Koninie. W odpowiedzi na tę korespondencję Prezes SO w Koninie poinformował skarżącego, że nie ma uprawnienia do zmiany lub uchylenia decyzji Prezesa SR w Koninie.

Zdaniem skarżącego zaskarżony przepis regulaminu pozbawia jednostkę prawa do rozstrzygnięcia sprawy przez bezstronny, niezależny, właściwy i niezawisły sąd. W skardze konstytucyjnej skarżący przedstawił także uwagi na temat znaczenia niezawisłości sędziowskiej dla ochrony praw człowieka.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Skarga konstytucyjna jest kwalifikowanym środkiem ochrony wolności lub praw. Musi ona spełniać wiele przesłanek warunkujących jej dopuszczalność. Zasadniczo zostały one określone w art. 79 ust. 1 Konstytucji, a doprecyzowane w art. 46 i art. 47 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z przywołanymi regulacjami skarga, poza spełnieniem warunków określonych dla pisma procesowego, powinna zawierać: dokładne określenie ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekły ostatecznie o wolnościach lub prawach albo o obowiązkach określonych w Konstytucji i w związku z którym skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją; wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone; a także uzasadnienie z dokładnym opisem stanu faktycznego. Z wcześniej przywołanych przepisów wynika, że zarzuty sformułowane w skardze muszą uprawdopodabniać niekonstytucyjność kwestionowanej regulacji, co oznacza konieczność wywiedzenia z zaskarżonych przepisów określonej normy, wskazania adekwatnych wzorców konstytucyjnych wyrażających podmiotowe prawa przysługujące osobom fizycznym bądź prawnym i – w wyniku porównania treści wynikających z obu regulacji – wykazania ich wzajemnej niezgodności.

2. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego rozpatrywana skarga konstytucyjna nie spełnia powyższych warunków.

3. Trybunał Konstytucyjny przypomina, że zarzut naruszenia konstytucyjnie chronionych wolności i praw można postawić w skardze konstytucyjnej tylko wtedy, gdy sąd lub organ administracji publicznej w wyniku wydania wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia orzekły o tych wolnościach i prawach.

3.1. Jak stwierdził Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z 4 grudnia 2000 r., „aby można było mówić o «ostatecznym orzeczeniu», działanie organów sądowych i administracyjnych musi przybrać władczy charakter i określać sytuację prawną indywidualnie określonego podmiotu”. Ponadto „należy stwierdzić, że konstytucyjne pojęcie «orzeczenia» o wolnościach, prawach lub obowiązkach jednostki obejmuje rozstrzygnięcia, które nakładają, zmieniają lub uchylają obowiązki albo przyznają, zmieniają lub znoszą uprawnienia. Do orzeczeń o wolnościach, prawach lub obowiązkach należy zaliczyć również rozstrzygnięcia, które autorytatywnie stwierdzają istnienie obowiązku lub uprawnienia, jeżeli rozstrzygnięcia te mają znaczenie dla realizacji określonych uprawnień lub obowiązków jednostki”. Trybunał Konstytucyjny wskazał ponadto, że „do istoty orzeczenia o wolnościach, prawach lub obowiązkach jednostki należy zawsze jego wiążący charakter, wyrażający się w powstaniu, zmianie lub zniesieniu obowiązków, ciążących na określonych podmiotach”. W tym samym orzeczeniu stwierdzono, że „orzeczeń o wolnościach, prawach lub obowiązkach jednostki nie stanowią czynności faktyczne, a więc działania organów władzy publicznej, które nie mają charakteru aktów prawnych, nawet jeżeli wkraczają one w sferę praw i obowiązków jednostki” (SK 10/99, OTK ZU nr 8/2000, poz. 300, pkt II.2).

3.2. Zdaniem Trybunału pismo Prezesa Sądu Okręgowego w Koninie z 14 listopada 2014 r. nie może być uznane za ostateczne rozstrzygnięcie o wolnościach i prawach skarżącego w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, ponieważ nie ma charakteru władczego. Treścią pisma nie było nałożenie, zmiana lub uchylenie obowiązku albo przyznanie, zmiana lub zniesienie uprawnienia. Przedmiotowa korespondencja miała charakter jedynie informacyjny, była czynnością materialno-techniczną, a nie orzeczeniem prawnokształtującym.

3.3. Skoro skarżący nie uzyskał orzeczenia o swoich wolnościach lub prawach konstytucyjnych, to skardze konstytucyjnej nie można nadać dalszego biegu (art. 46 ust. 1 ustawy o TK).

4. Niezależnie od powyższego Trybunał stwierdza, że poruszona w skardze kwestia wyznaczania wydziału właściwego do rozpoznania określonej kategorii spraw ma charakter instytucjonalny i administracyjny (zob. wyrok SN z dnia 7 kwietnia 2014 r., sygn. akt SNO 7/14, www.sn.pl). Z tego względu merytoryczne rozpoznanie zarzutów sformułowanych w skardze konstytucyjnej byłoby sprzeczne z ratio legis skargi oraz jej podstawową funkcją – tj. ochroną jednostki przed działaniami władzy publicznej, wkraczającymi w jej indywidualne publiczne prawa podmiotowe, gwarantowane konstytucyjnie. Skarga konstytucyjna nie służy kształtowaniu wzajemnych relacji organów władzy publicznej, w tym wypadku – organów sądów (zob. postanowienie TK z 6 września 2006 r., Ts 103/05, OTK ZU nr 5/B/2006, poz. 185). Postępowanie, które legło u podstaw rozpatrywanej skargi konstytucyjnej, dotyczy materii ustrojowej, odnosi się do sfery sprawowania wymiaru sprawiedliwości, o której mowa w art. 173 Konstytucji. Rozszerzenie zakresu podmiotowego praw konstytucyjnych mogłoby doprowadzić do utożsamienia podmiotów ingerujących w te prawa z ich adresatami. To przesądza o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

5. Trybunał przypomina też, że w myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji skargę konstytucyjną można wnieść wyłącznie wtedy, gdy zostały naruszone wolności lub prawa określone w Konstytucji. Dlatego też wskazany w skardze konstytucyjnej art. 6 ust. 1 konwencji (zob. wyroki TK z: 17 grudnia 2003 r., SK 15/02, OTK ZU nr 9/A/2003, poz. 103; 7 marca 2005 r., P 8/03, OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 20; 20 listopada 2007 r., SK 57/05, OTK ZU nr 10/A/2007, poz. 125 oraz 6 października 2009 r., SK 46/07, OTK ZU nr 9/A/2009, poz. 132). W tym zakresie skarga nie spełnia więc również warunku określonego w art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, co także uzasadnia odmowę nadania jej dalszego biegu.

6. Trybunał Konstytucyjny zauważa ponadto, że większość z przywołanych przez skarżącego przepisów Konstytucji nie jest źródłem praw podmiotowych (art. 2, art. 7, art. 10 ust. 1, art. 92, art. 173, art. 175, art. 176 ust. 2, art. 177 i art. 178 Konstytucji). Z kolei zarzuty niezgodności § 55 ust. 2 z art. 45 ust. 1 i art. 65 ust. 1 Konstytucji nie zostały uzasadnione. Znaczy to, że skarga konstytucyjna nie spełnia warunków określonych w art. 47 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy o TK.

7. Wziąwszy pod uwagę powyższe względy, Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.