W skardze konstytucyjnej z 10 lutego 2015 r. radca prawny S.S. wystąpił o stwierdzenie, że art. 22 ust. 1 ustawy z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz. U. Nr 28, poz. 153, ze zm.; dalej: ustawa o p.u.z.), art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 23 stycznia 2003 r. o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia (Dz. U. Nr 45, poz. 391, ze zm.; dalej: ustawa o p.u.z. w NFZ) oraz art. 82 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2008 r., Nr 164, poz. 1027, ze zm.; dalej: ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej) w zakresie, w jakim przepisy te „nakładają na ubezpieczonego obowiązek płacenia więcej niż jednej składki zdrowotnej”, są niezgodne z art. 2 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą.

Pismem z 17 października 2011 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Rzeszowie wystąpił do Podkarpackiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia (dalej: Podkarpacki Oddział NFZ), z wnioskiem o wydanie decyzji ustalającej dla skarżącego obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu prowadzenia przez niego pozarolniczej działalności gospodarczej od 1 stycznia 1999 r. W odpowiedzi na pismo informujące o wszczęciu postępowania skarżący wyjaśnił, że jest radcą prawnym i od 1 września 1994 r. prowadzi kancelarię prawną. Jednocześnie jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy. Od tego zatrudnienia była potrącana składka na ubezpieczenie zdrowotne. Skarżący załączył decyzję ZUS z 3 sierpnia 1994 r. o niepodleganiu od 1 września 1994 r. ubezpieczeniu społecznemu. Według skarżącego nie ma podstaw do obciążenia go składką na ubezpieczenie zdrowotne w związku z prowadzeniem kancelarii prawnej.

Decyzją z 19 stycznia 2012 r. (nr WSS/E-0212/177/RK/11) Dyrektor Podkarpackiego Oddziału NFZ ustalił, że skarżący jest objęty obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 19 stycznia 2012 r. Decyzją z 2 kwietnia 2012 r. (nr 243/2012/Ub) Prezes NFZ utrzymał w mocy decyzję Dyrektora Podkarpackiego Oddziału NFZ. Wyrokiem z 28 grudnia 2012 r. (sygn. akt VI SA/WA 1268/12) Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę, którą skarżący wniósł na decyzję Prezesa NFZ. Wyrokiem z 26 sierpnia 2014 r. Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną. Orzeczenie to, wraz z uzasadnieniem, zostało doręczone skarżącemu 10 listopada 2014 r.

W skardze konstytucyjnej skarżący zwrócił uwagę na to, że w myśl art. 68 ust. 2 Konstytucji władza publiczna ma obowiązek zapewnić obywatelom równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Temu obowiązkowi – jak twierdzi skarżący – powinien odpowiadać obowiązek równego traktowania obywateli w zakresie obciążeń na rzecz służby zdrowia. Zdaniem skarżącego zakwestionowane w skardze przepisy naruszają wyrażoną w art. 2 Konstytucji zasadę sprawiedliwości społecznej, ponieważ „gorzej traktują obywateli aktywnych zawodowo, wprowadzając dla nich wielokrotne stawki zdrowotne”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest sformalizowanym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Jej merytoryczne rozpoznanie jest uzależnione od spełnienia warunków wynikających zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i z art. 46 oraz art. 47 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Skargom konstytucyjnym niespełniającym tych warunków oraz skargom oczywiście bezzasadnym Trybunał Konstytucyjny odmawia nadania dalszego biegu.

Skarżący zakwestionował art. 22 ust. 1 ustawy o p.u.z. w brzmieniu: „Jeżeli spełnione są przesłanki do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia, o którym mowa w art. 8 [tj. ubezpieczeniem zdrowotnym], z więcej niż jednego tytułu, składka na ubezpieczenie zdrowotne opłacana jest z każdego z tych tytułów odrębnie, z zastrzeżeniem ust. 3-7”; art. 24 ust. 1 ustawy o p.u.z. w NFZ w brzmieniu: „Jeżeli spełnione są przesłanki do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, o którym mowa w art. 9 ust. 1, z więcej niż jednego tytułu, składka na ubezpieczenie zdrowotne opłacana jest z każdego z tych tytułów odrębnie, z zastrzeżeniem ust. 4–8”; oraz art. 82 ust. 1 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej, zgodnie z którym „[w] przypadku gdy ubezpieczony uzyskuje przychody z więcej niż jednego tytułu do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, o którym mowa w art. 66 ust. 1, składka na ubezpieczenie zdrowotne opłacana jest z każdego z tych tytułów odrębnie”.

Jako podstawę skargi skarżący wskazał wynikającą z art. 2 Konstytucji zasadę sprawiedliwości społecznej.

Trybunał zwraca uwagę na to, że w myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji jednym z warunków złożenia skargi jest naruszenie tych norm konstytucyjnych, które regulują wolności lub prawa człowieka i obywatela. W skardze konstytucyjnej trzeba zatem wskazać zarówno konkretną osobę, której wolności lub prawa naruszono, jak i określone (poręczone, zapewnione, gwarantowane, chronione) w Konstytucji wolności lub prawa, które zostały naruszone, a także określić sposób tego naruszenia (art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK).

W swoim orzecznictwie Trybunał wielokrotnie wyrażał pogląd, zgodnie z którym wynikające z art. 2 Konstytucji zasady ustrojowe, takie jak wskazana w skardze zasada sprawiedliwości społecznej, nie mogą być samodzielnymi wzorcami kontroli konstytucyjności przepisów zakwestionowanych w skardze konstytucyjnej. Nie gwarantują one bowiem konstytucyjnych wolności lub praw, których ochronie – w myśl art. 79 Konstytucji – służy skarga (zob. wyroki TK z 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 2 oraz 3 kwietnia 2006 r., SK 46/05, OTK ZU nr 4/A/2006, poz. 39, a także postanowienie TK z 15 grudnia 2009 r., Ts 5/08, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 13).

Wynikające z art. 2 Konstytucji zasady mogą być w postępowaniu skargowym jedynie pomocniczym wzorcem kontroli, pod warunkiem, że skarżący wskaże jednocześnie inną naruszoną normę konstytucyjną statuującą wolność lub prawo (zob. wyrok TK z 26 kwietnia 2005 r., SK 36/03, OTK ZU nr 4/A/2005, poz. 40). Zarzut niezgodności z tymi zasadami mógłby być więc rozpatrywany wyłącznie w ramach oceny sposobu naruszenia konstytucyjnych wolności i praw (zob. postanowienie TK z 26 czerwca 2002 r., SK 1/02 oraz wyrok TK z 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 2). W rozpatrywanej sprawie skarżący nie uzasadnił tego, że zarzucane przez niego naruszenie zasady sprawiedliwości społecznej miało związek z ingerencją w jakikolwiek inny przepis ustawy zasadniczej gwarantujący wolności lub prawa jednostki. W związku z tym Trybunał stwierdza, że skarżący nie wskazał naruszonych praw, a w konsekwencji nie określił sposobu ich naruszenia.

Okoliczność ta jest – w myśl art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK – podstawą odmowy nadania dalszego biegu analizowanej skardze konstytucyjnej.

Trybunał zwraca uwagę także na to, że ustawa o p.u.z., a zatem także zakwestionowany jej art. 22 ust. 1, została z dniem 23 stycznia 2003 r. uchylona przez art. 222 ustawy o p.u.z. w NFZ. Z kolei ta ustawa, a zatem także zakwestionowany jej art. 24 ust. 1, została natomiast z dniem 1 października 2004 r. uchylona przez art. 251 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej.

Okoliczności te mają zasadnicze znaczenie dla oceny analizowanej skargi konstytucyjnej. W myśl bowiem art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK utrata mocy obowiązującej przez zaskarżoną regulację powoduje umorzenie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym. Przepisu tego nie stosuje się, jeżeli wydanie orzeczenia o akcie normatywnym, który utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia, jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw (art. 39 ust. 3 ustawy o TK). Skarżący nie wykazał jednak, że taka sytuacja wystąpiła w jego sprawie. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego zaistnienie jednej z przesłanek wymienionych w art. 39 ust. 1 ustawy o TK i skutkujących obowiązkiem umorzenia przez Trybunał postępowania powinno być uwzględniane na każdym etapie postępowania zainicjowanego wniesieniem skargi konstytucyjnej. Na etapie wstępnego rozpoznania skargi skutkuje ono odmową nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu (zob. postanowienia TK z 12 czerwca 2008 r., Ts 230/06, OTK ZU nr 3/B/2008, poz. 98 oraz 7 grudnia 2009 r., Ts 72/09, OTK nr 1/B/2010, poz. 50).

Wziąwszy powyższe okoliczności pod uwagę, Trybunał postanowił jak w sentencji.