W skardze konstytucyjnej z 29 grudnia 2014 r., sporządzonej przez pełnomocnika z urzędu, A.K. (dalej: skarżący) zakwestionował zgodność z Konstytucją przepisów ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, ze zm.; dalej: k.k.w.). Skarżący zarzucił, że art. 143 § 1 pkt 6 k.k.w. jest niezgodny z art. 30 w zw. z art. 47 Konstytucji, natomiast art. 76 § 1 pkt 1 w zw. z art. 88 § 6 pkt 3 k.k.w. są niezgodne z zasadami wyrażonymi w art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Skarga została wniesiona w związku z następującą sprawą. Decyzją Dyrektora Aresztu Śledczego Warszawa – Białołęka z 15 kwietnia 2014 r. skarżącemu – odbywającemu karę pozbawienia wolności – wymierzono karę dyscyplinarną w postaci udzielania widzeń w sposób uniemożliwiający bezpośredni kontakt z osobą odwiedzającą na okres 3 miesięcy. Jednocześnie decyzją Komisji Penitencjarnej Aresztu Śledczego Warszawa – Białołęka z 15 kwietnia 2014 r. skarżący został zakwalifikowany do systemu odbywania kary w podgrupie klasyfikacyjnej P-1/P w zakładzie typu zamkniętego. Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie – VIII Wydział Penitencjarny, postanowieniem z 27 maja 2014 r. (sygn. akt VIII Kow 1380/14), nie uwzględnił skarg skarżącego i obydwie decyzje utrzymał w mocy. Orzeczenie sądu zostało doręczone skarżącemu 29 maja 2014 r. Zgodnie z wyjaśnieniem zawartym w skardze konstytucyjnej skarżący wniósł 7 sierpnia 2014 r. do właściwego sądu rejonowego wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia tejże skargi. Postanowieniem z 12 września 2014 r. (sygn. akt I Co 1627/14) Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy – Wydział I Cywilny ustanowił w tym celu dla skarżącego pełnomocnika z urzędu. Wyznaczony przez Okręgową Radę Adwokacką w Warszawie pełnomocnik z urzędu został powiadomiony o tej decyzji 14 listopada 2014 r.

W szczegółowym uzasadnieniu zarzutów wobec przepisów k.k.w. skarżący nawiązał najpierw do – wyrażonego w doktrynie prawa i orzecznictwie sądowym – sposobu rozumienia unormowań zawartych w art. 30 i art. 47 Konstytucji. Następnie stwierdził, że art. 143 § 1 pkt 6 k.k.w., ustanawiając karę dyscyplinarną udzielania widzeń w sposób uniemożliwiający bezpośredni kontakt z osobą odwiedzającą, narusza wyżej wskazane wzorce konstytucyjne. Skarżący podkreślił, że kara ta ogranicza jego kontakt z osobami nieprzebywającymi w zakładzie karnym, co ma kluczowe znaczenie w kontekście przyszłego opuszczenia zakładu przez skazanego. Ponadto skarżący zaznaczył, że w świetle badań empirycznych widzenia z rodziną są przez osoby skazane najbardziej cenione, a ograniczenia bezpośredniego, fizycznego kontaktu z osobą odwiedzającą powinny mieć charakter wyjątkowy. W przekonaniu skarżącego arbitralne pozbawienie możliwości takiego kontaktu jest nieuzasadnioną sankcją naruszającą przyrodzoną godność. Natomiast niekonstytucyjność art. 76 § 1 pkt 2 oraz art. 88 § 6 pkt 3 k.k.w. skarżący upatruje w naruszeniu: „zasady ochrony zaufania obywatela do państwa i zasady demokratycznego państwa prawa, zasady ochrony praw nabytych, zasady wolności; [a także] ograniczenia konstytucyjnych wolności i praw”. W dalszej części uzasadnienia skarżący przytoczył wiele wypowiedzi orzeczniczych Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego dotyczących zasad wyrażonych w art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji. Naruszenie tych unormowań skarżący upatruje przede wszystkim w niedookreśleniu i nieostrym charakterze przesłanek stosowania kary dyscyplinarnej zakwestionowanej w skardze.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji korzystanie ze skargi konstytucyjnej dopuszczalne jest na zasadach określonych w ustawie. Precyzująca je ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) nakłada na skarżącego dwa obowiązki.

Po pierwsze, obowiązkiem skarżącego jest dotrzymanie trzymiesięcznego terminu określonego w art. 46 ust 1 ustawy o TK. Termin ten rozpoczyna bieg od dnia doręczenia skarżącemu orzeczenia wyczerpującego drogę prawną przysługującą w sprawie, w związku z którą została wniesiona skarga. Należy przy tym podkreślić, że w myśl art. 48 ust. 2 ustawy o TK, gdy skarżący wystąpił o przyznanie pomocy prawnej z urzędu, do czasu rozstrzygnięcia przez sąd wniosku skarżącego o ustanowienie pełnomocnika z urzędu do sporządzenia skargi, nie biegnie termin przewidziany w art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Zgodnie z poglądem utrwalonym w orzeczeniach Trybunału sformułowanie „nie biegnie” trzeba rozumieć jako zawieszenie biegu terminu, nie zaś jako jego przerwanie. Należy jednocześnie zaznaczyć, że ustawowy termin do wniesienia skargi ma charakter materialny i nie podlega przywróceniu.

Po drugie, obowiązkiem podmiotu występującego ze skargą jest wskazanie, jakie przysługujące mu konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – jego zdaniem – zostały naruszone przez przepisy zakwestionowane w skardze (art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK). Znaczenie prawidłowego wykonania powyższego obowiązku przez skarżącego uwidacznia się zwłaszcza w świetle zasady wyrażonej w art. 66 ustawy o TK. Zgodnie z jej treścią Trybunał, orzekając o skardze, jest związany jej granicami. W konsekwencji oznacza to więc, że ciężar prawidłowego wypełnienia obowiązku określonego w art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK w całości spoczywa na skarżącym. Niemożliwe byłoby też jakiekolwiek uzupełnienie, czy zmodyfikowanie treści skargi przez Trybunał działający „z urzędu”. Dotyczy to zarówno przedmiotu (zakwestionowane przepisy), jak i podstawy (konstytucyjne wzorce kontroli) skargi.

Zdaniem Trybunału analizowana skarga konstytucyjna nie spełnia powyższych wymogów.

Przede wszystkim Trybunał stwierdza, że skarga została wniesiona z przekroczeniem terminu do jej złożenia. Zgodnie zarówno z treścią dokumentów dołączonych do skargi, jak i z wyjaśnieniami samego skarżącego orzeczenie wyczerpujące drogę prawną przysługującą w sprawie zostało mu doręczone 29 maja 2014 r. Nawet więc jeśli zostałby uwzględniony okres, w którym – zgodnie z art. 46 ust. 1 w zw. z art. 48 ust. 2 zdanie drugie ustawy o TK – bieg terminu do wniesienia skargi uległ zawieszeniu (od dnia wniesienia przez skarżącego wniosku do Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy do dnia powiadomienia pełnomocnika z urzędu o wyznaczeniu go do sporządzenia skargi konstytucyjnej), to skargę wniesioną do Trybunału 29 grudnia 2014 r. należałoby uznać za złożoną ze znacznym (ponad 20-dniowym) przekroczeniem terminu.

Niezależnie od powyższej okoliczności, samoistnie przesądzającej o niedopuszczalności nadania analizowanej skardze dalszego biegu, Trybunał stwierdza, że skarga ta ma braki formalne wynikające z niewykonania przez skarżącego obowiązku określonego w art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK. Skarżący określił konstytucyjne wzorce kontroli oddzielnie dla poszczególnych zakwestionowanych przepisów k.k.w. W odniesieniu do zaskarżonych art. 76 § 1 pkt 1 w zw. z art. 88 § 6 pkt 3 k.k.w. uczynił nimi zasady wyrażone w art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji. W orzecznictwie Trybunału dotyczącym skargi konstytucyjnej utrwalony jest pogląd negujący dopuszczalność traktowania powyższych unormowań Konstytucji jako samodzielnych wzorców kontroli. Zarówno zasady statuowane w art. 2 Konstytucji (zasada państwa prawnego, zasady sprawiedliwości społecznej), jak i zasada proporcjonalności ograniczeń w korzystaniu z konstytucyjnych wolności i praw (art. 31 ust. 3 Konstytucji) mogą być bowiem podstawą skargi jedynie wówczas, gdy skarżący doprecyzuje w zakresie jakich, mających podstawę w odrębnych przepisach ustawy zasadniczej, konkretnych praw podmiotowych zasady te zostały w niedozwolony sposób naruszone lub ograniczone (zob. zwłaszcza postanowienie pełnego składu TK z 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60).

Obowiązek wynikający z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK nie został spełniony także w odniesieniu do zaskarżonego art. 143 § 1 pkt 6 k.k.w. W tym przypadku skarżący wskazał na dwa wzorce kontroli kwestionowanego przepisu – art. 30 i art. 47 Konstytucji. W kontekście ogólnej zasady godności statuowanej w art. 30 Konstytucji skarżący – poza ogólnym odwołaniem się do idei humanitaryzmu, która powinna przyświecać wykonywaniu kary pozbawienia wolności – nie sprecyzował, jakie prawo podmiotowe wynikające z tej zasady zostało naruszone przez ustawodawcę. Także w odniesieniu do art. 47 Konstytucji skarżący – poza przywołaniem wyrażonego w tym przepisie prawa do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym – nie określił szczegółowo sposobu naruszenia spowodowanego ustanowieniem kwestionowanej kary dyscyplinarnej. Konieczność tego rodzaju wyjaśnienia wynika tymczasem chociażby ze złożonego kontekstu normatywnego wyznaczającego status skarżącego jako osoby odbywającej prawomocnie orzeczoną karę pozbawienia wolności.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 oraz art. 46 ust. 1 w zw. z art. 48 ust. 2 i 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK – odmówił nadania skardze dalszego biegu.