W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 28 października 2014 r. (data nadania) D.Ch. (dalej: skarżący) wystąpił o zbadanie zgodności art. 299 § 1 i 2 ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1030, ze zm.; dalej: k.s.h.) z art. 2, art. 20, art. 21 ust. 1, art. 32 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji.

Skargę konstytucyjną sformułowano w związku z następującą sprawą. Skarżący został pozwany o zapłatę jako prezes spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, ponieważ wierzyciel spółki (powód) nie zdołał zaspokoić swojej wierzytelności w postępowaniu upadłościowym prowadzonym wobec tej spółki. Wyrokiem z 4 kwietnia 2012 r. Sąd Okręgowy w Katowicach – Wydział XIII Gospodarczy (sygn. akt XIII GC 411/11) uwzględnił powództwo i zasądził od skarżącego na rzecz powoda kwotę 105 183,98 zł z ustawowymi odsetkami od kwoty 94 342,98 zł, a także kwotę 8 877 zł tytułem kosztów procesu. Sąd Apelacyjny w Katowicach – Wydział V Cywilny wyrokiem z 13 czerwca 2013 r. (sygn. akt V ACa 489/12) częściowo oddalił złożoną apelację, a w pozostałej części zmienił zaskarżony wyrok o tyle, że w miejsce kwoty 105 183,98 zł zasądził kwotę 101 808,33 zł, odsetki ustawowe zasądził zaś od kwoty 90 967,33 zł w miejsce kwoty 94 342,98 zł. Od tego wyroku skarżący wniósł skargę kasacyjną. Postanowieniem z 24 czerwca 2014 r. (sygn. akt V CSK 617/13), doręczonym 28 lipca 2014 r., Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.

Zdaniem skarżącego art. 299 § 1 i 2 k.s.h. narusza zasadę sprawiedliwości społecznej, wywodzoną przez niego z art. 2 Konstytucji, przez „nieuzasadnione i niesprawiedliwe zróżnicowanie sytuacji prawnej członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w stosunku do członków innych organów oraz członków organów innego rodzaju spółek”, a także przez „nieuzasadnione uprzywilejowanie wierzycieli spółki z ograniczoną odpowiedzialnością”. Ponadto, w przekonaniu skarżącego zakwestionowany przepis jest sprzeczny z „zasadą zaufania do organów państwa”, określoną w art. 2 Konstytucji, a w szczególności wynikającą z niej „zasadą praw słusznie nabytych”, ponieważ „ograniczają prawo własności członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością”, co prowadzi do sytuacji, w której „członkowie [ci] (…) pozostają w niepewności co do swojej sytuacji prawnej”. Zdaniem skarżącego art. 299 § 1 i 2 k.s.h. jest również niezgodny z art. 2 Konstytucji, gdyż narusza zasadę przyzwoitej legislacji z uwagi na „oparcie regulacji odpowiedzialności członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością na niejasnych podstawach”, ale również „zasadę adekwatności (proporcjonalności)” ze względu na „nieuzasadnione uprzywilejowanie pozycji prawnej wierzycieli spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w sytuacji, w której egzekucja z majątku spółki okazała się bezskuteczna”. Skarżący uważa, że zakwestionowane przepisy naruszają też zasady: społecznej gospodarki rynkowej (art. 20 Konstytucji), ochrony prawa własności (art. 21 ust. 1 Konstytucji), równości wobec prawa i równego traktowania przez władze publiczne (art. 32 ust. 1 Konstytucji), niedyskryminacji w życiu gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny (art. 32 ust. 2 Konstytucji), ochrony prawa własności i innych praw majątkowych (art. 64 ust. 1 Konstytucji) oraz równej ochrony prawa własności i innych praw majątkowych (art. 64 ust. 2 Konstytucji).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej jest przepis (norma prawna), na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekły ostatecznie o wolnościach lub prawach albo o obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji. Na etapie wstępnej kontroli Trybunał bada, czy skarga spełnia warunki formalne określone w art. 46-48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), czy postawione w niej zarzuty nie są oczywiście bezzasadne (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK), a także czy nie występuje okoliczność wskazana w art. 39 ust. 1 pkt 1 lub ust. 3 ustawy o TK.

W przekonaniu skarżącego art. 299 § 1 i 2 k.s.h. narusza przysługujące mu wolności i prawa, które skarżący wywodzi z art. 2, art. 20, art. 21 ust. 1, art. 32 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji. Jako ostateczne orzeczenie o swoich konstytucyjnych prawach skarżący wskazuje postanowienie Sądu Najwyższego z 24 czerwca 2014 r.

Trybunał podkreśla, że zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy o TK skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu trzech miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Aby stwierdzić, z doręczeniem którego orzeczenia rozpoczyna bieg termin do wniesienia skargi, należy najpierw ustalić, które z judykatów wydanych wobec skarżącego rozstrzygało o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Z tej też przyczyny skarga konstytucyjna powinna zawierać dokładne wskazanie orzeczenia, o którym mowa w art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.

Trybunał przypomina również, że do wyczerpania drogi prawnej dochodzi wraz z uzyskaniem przez skarżącego prawomocnego orzeczenia w następstwie skorzystania z przysługujących mu zwyczajnych środków odwoławczych. Wniesienie nadzwyczajnych środków zaskarżenia – np. skargi kasacyjnej w sprawach cywilnych – wykracza już poza ramy drogi prawnej, o której mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK (zob. m.in. postanowienie TK z 7 grudnia 2011 r., Ts 163/11, OTK ZU nr 6/B/2011, poz. 499).

W świetle powyższego Trybunał stwierdza, że zaskarżony przepis nie był podstawą postanowienia Sądu Najwyższego o odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania. Postanowienie to nie może być więc uznane za orzeczenie, o którym mowa w art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK. Sąd Najwyższy nie rozstrzygał także o odpowiedzialności skarżącego jako członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, a jedynie badał, czy jego skarga kasacyjna spełniała warunki określone w art. 3989 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.). Postanowienie Sądu Najwyższego zostało w konsekwencji błędnie uznane przez skarżącego za orzeczenie wyczerpujące drogę prawną w jego sprawie, z którego doręczeniem należy liczyć termin do złożenia skargi konstytucyjnej.

Trybunał podkreśla, że to prawomocny wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 13 czerwca 2013 r. ostatecznie ukształtował sytuację prawną skarżącego na podstawie zakwestionowanego przepisu. Tym samym to z jego doręczeniem skarżący powinien był łączyć początek biegu trzymiesięcznego terminu do złożenia skargi konstytucyjnej.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 13 czerwca 2013 r. doręczono skarżącemu 24 lipca 2013 r. W tym dniu rozpoczął więc bieg termin przewidziany w art. 46 ust. 1 ustawy o TK, który upłynął 24 października 2013 r. Skarżący wniósł skargę dopiero 28 października 2014 r., tj. z ponad rocznym przekroczeniem terminu, co uzasadnia odmowę nadania jej dalszego biegu (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).

W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.