1. W wyroku wydanym w sprawie o sygn. P 39/06, po rozpoznaniu, z udziałem Prokuratora Generalnego, na rozprawie 20 grudnia 2007 r., pytania prawnego Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy w Warszawie, Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 1302 § 4 zdanie pierwsze w związku z art. 494 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.), w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, z 2006 r. Nr 126, poz. 876 oraz z 2007 r. Nr 21, poz. 123, Nr 82, poz. 560 i Nr 125, poz. 873) w zakresie, w jakim w postępowaniu w sprawach gospodarczych przewidują, że sąd odrzuca nieopłacone zarzuty od nakazu zapłaty, wniesione przez przedsiębiorcę niereprezentowanego przez adwokata lub radcę prawnego, bez uprzedniego wezwania do uiszczenia należnej zapłaty, są niezgodne z art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie są niezgodne z art. 176 ust. 1 Konstytucji.

2. Na tle tego wyroku (jego konsekwencji oraz okoliczności ujawnionych w trakcie rozpatrywania sprawy) nasuwają się dwie kwestie wymagające zasygnalizowania Sejmowi. Pierwsza dotyczy konieczności takiej zmiany treści art. 1302 § 4 k.p.c., która jest konsekwencją ograniczenia orzeczenia o niekonstytucyjności ramami pytania zadanego Trybunałowi Konstytucyjnemu. Druga sygnalizuje wątpliwości pojawiające się poza zakresem dokonanej przez Trybunał kontroli konstytucyjności, na tle art. 1302 § 3 k.p.c.

3. Zakres stwierdzenia niekonstytucyjności w sprawie o sygn. P 39/06 był determinowany treścią pytania przedstawionego przez Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy, odnoszącego się tylko do pewnej grupy sytuacji w ramach zakresu stosowania art. 1302 § 4 k.p.c. Sąd ten bowiem zajmował się kwestią zarzutów w postępowaniu nakazowym. Tymczasem powołany przepis odnosi się także do innych odwołań i środków zaskarżenia wskazanych w art. 1302 § 3 k.p.c. , o ile tylko mogą być one wniesione przez samą stronę, niereprezentowaną przez profesjonalnego pełnomocnika. Z uwagi na zakres kontroli konstytucyjności w sprawie sygn. P 39/06, wyznaczony ramami pytania, Trybunał Konstytucyjny orzekł o niekonstytucyjności w zakresie, w jakim w postępowaniu w sprawach gospodarczych przewiduje się, że sąd odrzuca nieopłacone zarzuty od nakazu zapłaty, wniesione przez przedsiębiorcę niereprezentowanego przez adwokata lub radcę prawnego, bez uprzedniego wezwania do uiszczenia należnej zapłaty. Tym sposobem jednak w wyniku orzeczenia Trybunału następuje wewnętrzne zróżnicowanie sytuacji z jednej strony objętych postępowaniem nakazowym, a z drugiej – wyczerpujących pozostały zakres kontrolowanego przepisu (odnoszących się do innych środków odwoławczych lub środków zaskarżenia). Trybunał Konstytucyjny nie ma możliwości orzekania poza granicami zadanego pytania prawnego, nawet jeśli te same względy konstytucyjne przemawiałyby za podobnym rozstrzygnięciem w stosunku do całości normowania art. 1302 § 4 k.p.c. Ład legislacyjny musi tu zapewnić swym działaniem ustawodawca. Uznanie niekonstytucyjności kontrolowanego przepisu, w zakresie oznaczonym w sentencji, powoduje więc konieczność dalej idącej interwencji ustawodawczej. Niepodobna bowiem nie dostrzegać, że także inne sytuacje, w jakich znajduje zastosowanie zdekonstytucjonalizowany przepis, są dotknięte podobną wadliwością jak ta, którą stwierdził Trybunał Konstytucyjny w odniesieniu do odrzucenia – bez uprzedniego wezwania – nieopłaconych zarzutów wobec nakazu zapłaty, wniesionego przez przedsiębiorcę niereprezentowanego przez adwokata lub radcę prawnego. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego powoduje zatem nierówność w ramach podmiotów, wobec których znajduje zastosowanie art. 1302 § 4 k.p.c. Fakt ten jest przedmiotem sygnalizacji skierowanej do Sejmu RP, ponieważ ten organ jest władny przywrócić konstytucyjność całości normowania.

4. Podjęcie przez ustawodawcę prac legislacyjnych nad art. 1302 § 4 k.p.c., w sygnalizowanym wyżej zakresie, powinno stać się okazją do krytycznej oceny redakcji art. 1302 § 3 k.p.c., który konieczny jest do zrekonstruowania treści normy art. 1302 § 4 k.p.c. Artykuł 1302 § 3 k.p.c. brzmi jak następuje: „Sąd odrzuca bez wezwania o uiszczenie opłaty pismo wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego środki odwoławcze lub środki zaskarżenia (apelację, zażalenie, skargę kasacyjną, skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, sprzeciw od wyroku zaocznego, zarzuty od nakazu zapłaty, skargę na orzeczenie referendarza sądowego) podlegające opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu zaskarżenia”. Niejasne sformułowanie przez ustawodawcę tego zdania utrudnia zrozumienie przepisu i rekonstrukcję normy (co stało się zresztą przyczyną trudności stosowania tego przepisu). Należy zaznaczyć, że sygnalizowana usterka nie występowała w pierwotnym projekcie nowelizacji tego przepisu, zawartym w druku sejmowym nr 2582/IV.

5. Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny uznał za konieczne wystąpienie z niniejszą sygnalizacją.